Văn hóa là dòng chảy liên tục qua những thăng trầm lịch sử và là hồn cốt của mỗi dân tộc với những giá trị vật chất, tinh thần do dân tộc sáng tạo ra trong lịch sử. Để xây dựng một nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, tháng 02 năm 1943, Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã thông qua Đề cương về Văn hóa Việt Nam. Đây là văn kiện chính thức đầu tiên của Đảng về văn hóa. Trải qua hơn 80 năm và gần 40 năm đổi mới đất nước, văn hóa dân tộc phát triển và đóng góp to lớn vào công cuộc cứu nước và xây dựng đất nước. Văn hóa Việt Nam hôm nay ngày càng phát triển và hội nhập thế giới với nhiều giá trị, sản phẩm độc đáo, từng bước khẳng định vị thế Việt Nam trên thế giới.
Với bề dày lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữa nước đem đến cho Việt Nam một kho tàng văn hóa phong phú, riêng biệt đậm đà bản sắc dân tộc. Văn hóa Việt Nam với các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể vô cùng đa dạng, độc đáo và giàu giá trị. Theo thống kê của Cục Di sản của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTD), cả nước có hơn 40.000 di tích và khoảng gần 70.000 di sản văn hóa phi vật thể được kiểm kê. trong đó có 34 di sản được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc (UNESCO) ghi danh; 138 di tích quốc gia đặc biệt được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng, 3.653 di tích quốc gia, 620 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia; có 294 hiện vật, nhóm hiện vật được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật quốc gia; 202 bảo tàng
Về văn hóa vật thể, Việt Nam hiện sở hữu nhiều công trình kiến trúc độc đáo mang đậm dấu ấn lịch sử và bản sắc văn hóa dân tộc như: Hoàng thành Thăng Long, quần thể du lịch cố đô Huế, phố cổ Hội An.... Đặc biệt, ẩm thực Việt Nam với sự phong phú và đa dang về hương vị, nguyên liệu và cách chế biến đặc trưng theo vùng miền. Ẩm thực Việt Nam từ sự mộc mạc dân dã mang hương vị quê hương đến những món ăn tinh tế và cầu kỳ của cung đình đã và đang tạo sức hút với không chỉ du khách trong nước mà còn hấp dẫn du khách nước ngoài.
Về văn hóa phi vật thể, Việt Nam sở hữu kho táng văn hóa dân gian đồ sộ với những làn điệu dân ca, điệu múa, lễ hội truyền thống, phong tục tập quán. Tiêu biểu có thể kể đến như: Hát xoan, quan họ, ca trù, nhã nhạc Cung đình Huế, đàn ca tài tử Nam Bộ, hát then, hát chầu văn... Đặc biệt, Quần thể danh thắng Tràng An hiện là di sản hỗn hợp thế giới duy nhất không chỉ ở Việt Nam mà cả khu vực Đông Nam Á. Năm 2024, Di sản Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam của Việt Nam đã chính thức được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; "Những bản đúc nổi trên 9 đỉnh đồng ở Hoàng cung Huế" của Việt Nam được ghi danh vào Danh mục Di sản tư liệu khu vực Châu Á - Thái Bình Dương của UNESCO…
Có thể thấy, kho tàng văn hóa đa dạng, phong phú và giàu bản sắc của văn hóa dân tộc chính là nhân tố, nguồn lực quan trọng đóng góp chung vào sự phát triển kinh tế-xã hội của đất nước, góp phần quan trọng vào việc quảng bá hình ảnh đất nước và con người Việt Nam, khẳng định vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Hiện, nhiều di sản văn hóa đã trở thành sản phẩm văn hóa - du lịch hoàn chỉnh, thu hút ngày càng đông du khách tới thăm quan, du lịch và trải nghiệm. Các giá trị sản phẩm văn hóa là vốn quý góp phần định vị thương hiệu quốc gia, dân tộc trong thời kỳ hội nhập toàn cầu.
Điều đáng mừng là xã hội Việt Nam hôm nay nhận thức về văn hóa ngày càng toàn diện và sâu sắc hơn. Điều này thể hiện rõ tại các địa phương khi lãnh đạo địa phương ngày càng quan tâm hơn trong xây dựng hồ sơ đệ trình UNESCO ghi danh, hồ sơ trình Bộ VHTTDL đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, di tích quốc gia và di tích quốc gia đặc biệt, bảo vật quốc gia…
Hoạt động giao lưu, hợp tác và hội nhập quốc tế trong lĩnh vực văn hóa có bước phát triển mới, qua đó góp phần quảng bá các giá trị văn hóa Việt Nam ra thế giới và tiếp thu tinh hoa và các giá trị tiến bộ của văn hóa nhân loại để bồi đắp và xây dựng nền văn hóa Việt Nam.
Những năm gần đây, nguồn lực đầu tư cho văn hóa ngày càng được coi trọng và được xem là một loại tài nguyên cần có giải pháp sử dụng và phát huy hiệu quả giá trị văn hóa để tạo ra động lực, đồng thời là chất xúc tác cho phát triển văn hóa bền vững. Trong đó, ngành công nghiệp văn hóa đang nổi lên để trở thành lĩnh vực kinh tế chiến lược, mang lại nguồn thu khổng lồ và tạo cơ hội lan tỏa giá trị dân tộc ra thế giới.
Những năm qua, phát huy tiềm năng văn hóa đem lại trong phát triển kinh tế của đất nước, Việt Nam đã nỗ lực đầu tư để bảo vệ, tu bổ, tôn tạo và phục hồi các di tích, danh lam thắng cảnh. Công tác xã hội hóa hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di tích đạt hiệu quả tích cực. Từ nguồn vốn đầu tư, Việt Nam đã tu bổ, tôn tạo, các di tích, danh lam thắng cảnh. Các di sản văn hóa phi vật thể được sưu tầm nghiên cứu, phục dựng. Đến nay, nhiều di sản văn hóa phi vật thể của địa phương đã trở thành những điểm đến thu hút khách trong và ngoài nước, tạo nên thương hiệu, dấu ấn riêng của địa phương có di sản như: Quan họ Bắc Ninh, Lễ hội Đền Sóc, Chùa Hương ở Hà Nội, Ca Huế, Đua Ghe ngo Sóc Trăng. Đồng thời, góp phần lớn trong việc dịch chuyển và thay đổi cơ cấu kinh tế, đem lại nguồn thu, cải thiện cuộc sống cho nhiều gia đình tại địa phương. Ngoài ra, khai thác hiệu quả nguồn lực đầu tư cho văn hóa còn kéo theo sự phát triển của kết cấu hạ tầng, dịch vụ, mở rộng giao lưu và gia tăng các dòng chảy hàng hóa, lao động,...
Tuy nhiên, trong giai đoạn phát triển mới với tình hình thế giới biến động nhanh chóng, phức tạp, khó lường bên cạnh những cơ hội, vận hội mới cũng đặt ra không ít khó khăn, thách thức trong công tác bảo tồn và phát triển văn hóa hiện nay khi cạnh tranh trong lĩnh vực văn hóa trở nên khốc liệt hơn, việc bảo vệ các giá trị văn hóa truyền thống đứng trước nhiều thách thức mới và khó khăn hơn.
Để tiếp tục phát huy giá trị văn hóa góp phần xây dựng, giữ gìn và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội và vươn mình trên trường quốc tế, bước vào kỷ nguyên mới của dân tộc, trong thời gian tới cần tập trung thực hiện một số nhiệm vụ, giải pháp như:
Một là, tiếp tục nghiên cứu, làm sáng tỏ những định hướng lớn, quan điểm xuyên suốt, đồng thời phát triển, bổ sung, làm phong phú, sâu sắc hơn nữa những nội dung trong Đề cương về Văn hóa Việt Nam.
Hai là, nâng cao hơn nữa nhận thức và hành động để văn hóa thấm sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Tăng cường huy động, phát huy tối đa hiệu quả của các nguồn lực Nhà nước và xã hội để văn hóa, con người thực sự là sức mạnh nội sinh của dân tộc.
Ba là, tiếp tục đổi mới toàn diện nội dung và phương thức lãnh đạo của Đảng, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước về văn hóa; đầu tư thích đáng cả về nguồn lực con người, vật chất cho phát triển văn hóa theo chiều sâu, nhanh, bền vững.
Bốn là, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh phục vụ nhân dân, môi trường văn hóa số phù hợp với nền kinh tế số, xã hội số, công dân số trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Cải thiện nhiều hơn nữa điều kiện hưởng thụ văn hóa của nhân dân.
Năm là, tập trung nâng cao chất lượng, hiệu quả các loại hình văn hóa, văn nghệ, văn học nghệ thuật; bảo tồn và phát huy các giá trị độc đáo, khác biệt của văn hóa dân tộc. Nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế để phát triển công nghiệp văn hóa, công nghiệp giải trí có trọng tâm, trọng điểm, có chọn lọc và phù hợp với văn hóa, điều kiện, hoàn cảnh của Việt Nam. Đầu tư vào giáo dục và đào tạo chuyên sâu trong các lĩnh vực như: Bảo tồn di sản, nghệ thuật, truyền thông văn hóa… để tạo ra một thế hệ chuyên gia có năng lực đóng góp vào việc phát triển văn hóa quốc gia. Đẩy mạnh xúc tiến đầu tư, tạo sự đột phá trong phát triển các sản phẩm, dịch vụ văn hóa, phát huy tối đa sức mạnh mềm của văn hóa Việt Nam. Đồng thời gắn kết chặt chẽ văn hóa với các hoạt động sản xuất, kinh doanh để nâng cao giá trị gia tăng, khai thác tối đa các giá trị của chiều sâu văn hóa Việt Nam..
Sáu là, phát triển các ngành công nghiệp văn hóa nhằm khai thác và phát huy những tiềm năng văn hóa, đưa văn hóa trở thành nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong kỷ nguyên mới.
Bảy là, đẩy mạnh truyền thông, quảng bá nền văn hóa, các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể đặc thù, đặc trưng của Việt Nam có sức cạnh tranh quốc tế như Vịnh Hạ Long, Phố cổ Hội An, Cao nguyên đá Đồng Văn, Phong Nha, Kẻ Bàng, Nhã nhạc Cung đình Huế, Dân ca quan họ Bắc Ninh. Mở rộng giao lưu, hợp tác quốc tế và quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới. Đưa các quan hệ quốc tế về văn hóa đi vào chiều sâu, đạt hiệu quả thiết thực; tiếp nhận có chọn lọc tinh hoa văn hóa thế giới, làm phong phú thêm văn hóa dân tộc. /.
Thực hiện: Nguyễn Trang
Thiết kế: Trịnh Diệp