Sau 2 năm hành hoành trên toàn thế giới, một trong những“vết sẹo”mà đại dịch Covid-19 để lại cho kinh tế- xã hội toàn cầu là làm lộ rõ hơn và nới rộng khoảng cách giàu nghèo ở nhiều quốc gia trên thế giới.
Xuất hiện từ cuối năm 2019, đại dịch Covid-19 đã khiến nền kinh tế của hầu hết các quốc gia trên thế giới điêu đứng, thị trường lao động bị ảnh hưởng nghiêm trọng, hệ thống y tế quá tải… Cách phản ứng của các nước trong đại dịch cũng như những hệ lụy mà dịch Covid-19 để lại đang phản ánh ngày một rõ nét hơn, đồng thời làm gia tăng khoảng cách giàu nghèo giữa các quốc gia với nhau và giữa những người dân trong từng quốc gia.
Trước hết, sự chênh lệch lớn giữa các quốc gia trên thế giới được thể hiện trong khả năng ứng phó với đại dịch. Theo báo cáo “Covid-19 và phát triển con người” của Chương trình Phát triển Liên hợp quốc, các quốc gia phát triển có trung bình 55 giường bệnh, hơn 30 bác sĩ và 81 y tá cho mỗi 10.000 người, trong khi các quốc gia kém phát triển chỉ có 7 giường bệnh, 2,5 bác sĩ và 6 y tá.
Với tiềm lực về kinh tế sẵn có, các nước phát triển cũng đã nhanh chóng tung ra các gói cứu trợ khổng lồ để kích thích kinh tế hỗ trợ người dân vượt qua dịch bệnh và nhanh chóng phục hồi nền kinh tế. Ví dụ như gói cứu trợ phục hồi kinh tế do khủng hoảng Covid-19 trị giá lên tới 750 tỷ euro của EU vào tháng 7/2020, gói kích thích kinh tế khổng lồ 1.900 tỷ USD của Mỹ vào tháng 3/2021 hay những gói hỗ trợ nền kinh tế“vượt bão” của các nền kinh tế lớn ở châu Á là Trung Quốc, Nhật Bản… Trong khi đó, các gói hỗ trợ kích thích nền kinh tế của các quốc gia kém và đang phát triển chỉ là những con số khá khiêm tốn.
Sự đối nghịch giữa nước giàu và nước nghèo còn thể hiện qua sự bất bình đẳng trong tiếp cận vắc xin phòng Covid-19. Tổng giám đốc WTO Ngozi Okonjo-Iweala cho rằng, vào giữa năm 2021, tại các quốc gia có thu nhập thấp, tỷ lệ tiêm chủng rất thấp với chỉ hơn 1% dân số tại các nước này mới tiêm mũi vắc xin đầu tiên.
Một báo cáo công bố vào tháng 8 vừa qua của Economist Intelligence Unit (EIU) cũng cho biết, các nước giàu đang dẫn trước về tỷ lệ tiêm vắc xin phòng Covid-19 trong khi các quốc gia nghèo hơn bị tụt lại phía sau khá xa. Theo dữ liệu từ Our World in Data, tính tới ngày 23/8, toàn cầu có khoảng 5 tỷ liều vaccine Covid-19 được tiêm, nhưng tại các nước thu nhập thấp, chiến dịch tiêm vắc xin đang diễn với tốc độ chậm gần như đóng băng, chỉ với 15,02 triệu liều trong số 5 tỷ liều do không đủ điều kiện tài chính để mua vắc xin cho người dân của mình, họ đang phải trông chờ vào chương trình Tiếp cận toàn cầu vắc-xin Covid-19 (COVAX), nhưng chương trình này của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chưa đạt được mục tiêu. Hơn thế nữa, các quốc gia phát triển có nhiều sự lựa chọn các loại vắc xin an toàn cho người dân trong khi các quốc gia kém phát triển không có mấy lựa chọn.
Ảnh minh họa
Thậm chí các quốc gia phát triển còn đang dư thừa vắc xin, phải đối mặt áp lực ngày càng tăng trong việc chuyển nguồn cung cấp vắc-xin ngừa Covid-19 đến các khu vực có thu nhập thấp hơn. Theo thông tin của công ty phân tích dữ liệu Airfinity của Anh) vào tháng 9 năm nay, Mỹ, Anh, các nước châu Âu và nhiều quốc gia khác có thể đáp ứng nhu cầu tiêm chủng cho khoảng 80% dân số trên 12 tuổi và tiếp tục với các chương trình tiêm vắc-xin mũi 3 tăng cường mà vẫn có số lượng lớn để phân phối lại toàn cầu. Ước tính đến cuối năm 2021, các nước giàu sẽ dư thừa tới 1,2 tỉ liều vắc xin.
Khoảng cách giàu nghèo được phản ánh rõ nét hơn cả khi so sánh thu nhập, khối tài sản sở hữu của người dân trên thế giới sau đại địch. Theo thống kê của Credit Suisse Group AG, bất chấp thiệt hại kinh tế từ đại dịch Covid-19, trong khi nhiều người nghèo trở nên nghèo hơn, thì số người siêu giàu lại có xu hướng tăng lên đáng kể. Trong Báo cáo tài sản toàn cầu của Credit Suisse, thế giới có thêm 5,2 triệu triệu phú USD trong năm 2020; tài sản của 1% người giàu nhất ở các quốc gia như Mỹ, Trung Quốc, Brazil và Ấn Độ tăng lên nhanh chóng. Số người siêu giàu Brazil chiếm gần 50% tổng tài sản quốc gia. Con số này ở Trung Quốc là 30,6%, ở Ấn Độ là 40,5%, ở Mỹ là 35,3% và ở Anh là 23,1%.
Xét trong phạm vi khu vực, EU vốn là khu vực thịnh vượng của thế giới, thế nhưng sự cách biệt giàu nghèo tại đây cũng là đáng kể trong đại dịch Covid-19. Bảng xếp hạng giàu nhất và nghèo nhất trong khu vực này cho thấy, các hộ gia đình Đan Mạch giàu nhất EU với tài sản trung bình mỗi hộ là khoảng 253.000 Euro. Sau khi khấu trừ các khoản nợ, mỗi hộ gia đình vẫn sở hữu khối tài sản trung bình lên tới 177.520 Euro, qua đó Đan Mạch đứng đầu bảng xếp hạng giàu có của các nước EU theo tài sản trung bình của các hộ gia đình. Đứng tiếp theo trong bảng xếp hạng này là Hà Lan với các hộ gia đình sở hữu 151.975 Euro, Thụy Điển 45.250 Euro, kế đến là Luxembourg 125.075 Eur) và Bỉ 121.040 Euro. Romania là quốc gia đứng cuối bảng xếp hạng khi mỗi hộ gia đình ở quốc gia Nam Âu này có 10.760 Euro tài sản và sau khi khấu trừ nợ, con số này giảm xuống chỉ còn 8.070 Euro. Như vậy, hộ gia đình Romania nghèo hơn hộ gia đình tại Đan Mạch khoảng 22 lần cho dù hai quốc gia này đều là thành viên của EU và chỉ cách nhau 1.600 km.
Tại khu vực Mỹ Latinh, bất chấp những biện pháp và các gói ngân sách bảo trợ xã hội mà nhiều nước áp dụng nhằm giảm nhẹ tác động tiêu cực từ đại dịch song tình trạng bất bình đẳng ngày càng trở nên nghiêm trọng. Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP) cho biết, kể từ khi đại dịch Covid-19 bùng phát vào tháng 3/2020 cho đến giữa tháng 5/2021, số lượng tỷ phú USD tại khu vực này đã tăng 40% nhờ vào các hoạt động kinh doanh trong bốn lĩnh vực: tài chính, viễn thông, phương tiện thanh toán kỹ thuật số và y tế. Cụ thể, vào đầu năm 2020, khu vực Mỹ Latinh có tổng cộng 76 người có tài sản vượt 1 tỷ USD và đến tháng 5/2021 đã tăng lên 107 người. Khoảng 75% số tỷ phú Mỹ Latinh có quốc tịch Brazil hoặc Mexico, những quốc gia đông dân nhất trong khu vực. Từ tháng 3/2020 đến tháng 5/2021, tổng số tài sản của các tỷ phủ ở Mỹ Latinh và Caribbean tăng từ 284 tỷ USD lên 480 tỷ USD. Trong khi đó, theo Ủy ban Kinh tế Mỹ Latinh và Caribbean của Liên hợp quốc (CEPAL), tỷ lệ người dân sống dưới mức nghèo đói tại Mỹ Latinh hiện đang ở mức 12,5% dân số, mức cao nhất ghi nhận được tại khu vực này trong vòng hai thập kỷ qua.
Ở khu vực châu Á và Thái Bình Dương, báo cáo Các chỉ số chính của Châu Á và Thái Bình Dương 2021 của Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) công bố tháng 8/2021 cho biết, có khoảng 203 triệu người ở các nước châu Á đang phát triển sống ở mức nghèo cùng cực (sống dưới mức 1,9 USD/ngày, tương đương 43 nghìn đồng/ngày) tương đương 5,2% dân số và bằng với mức của năm 2017. Nếu dịch bệnh Covid-19 không diễn ra, con số này có thể đã giảm còn 2,6%. Ước tính đại dịch đã khiến có thêm 75-80 triệu người dân ở Châu Á đang phát triển bị đẩy vào tình trạng nghèo cùng cực trong năm 2020, so với trong trường hợp không có Covid-19. Đây là một thực tế đáng lo ngại đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh vẫn có nguy cơ lây lan cao như hiện nay. Ngân hàng thế giới World Bank còn cảnh báo, sẽ có đến 18 triệu người sẽ không có khả năng thoát nghèo trong năm 2021 ở các quốc gia đang phát triển thuộc khu vực Đông Á - Thái Bình Dương vì Covid-19.
Xét trong phạm vi một quốc gia, ngay cả những nền kinh tế phát triển cũng đang có khoảng cách giàu nghèo ngày càng nới rộng. Ví dụ như tại Mỹ, dịch Covid-19 trong hơn 1 năm qua đã khiến cho kinh tế nước này khó khăn, lượng người thất nghiệp và vô gia cư tăng lên. Khi Chính phủ Mỹ tung ra những chính sách giải cứu hay các biện pháp can thiệp để phục hồi nền kinh tế thì các nhà kinh tế cho rằng người giàu càng thịnh vượng, trong khi người nghèo chưa bớt khó khăn, khiến cho bất bình đẳng thu nhập tại Mỹ đã tiến gần mức cao nhất trong ít nhất nửa thế kỷ.
Theo khảo sát của Cục Điều tra Dân số Mỹ vào tháng 12/2020, gần 30 triệu người trưởng thành sống trong các hộ gia đình không đủ ăn, tăng 28% so với trước đại dịch. Cuộc khảo sát tại Louisiana, bang bị ảnh hưởng nặng nề nhất, cho thấy cứ 5 người thì có một người phải đối mặt với tình trạng khan hiếm thực phẩm. Bên cạnh đó, có hơn 1/3 người Mỹ trưởng thành sống trong các hộ gia đình không trả nổi tiền thuê nhà hoặc nợ thế chấp và có khả năng phải đối mặt với việc bị đuổi hoặc tịch thu nhà.
Đại dịch Covid-19 đã đẩy nhiều người Mỹ vào tình cảnh khốn cùng nhưng ngược lại cũng có nhiều người lại có khối tài sản tăng lên. Báo cáo tài sản toàn cầu của của Credit Suisse cho biết, năm 2020, Mỹ có thêm 1,73 triệu triệu phú USD, nâng tổng số triệu phú USD tại nước này lên 22 triệu người. Còn trong một báo cáo giữa năm 2021 của Ngân hàng Dự trữ Liên bang, số người dân nước này có khối tải sản tăng lên đã tăng kỷ lục trong 3 thập kỷ qua nhờ sự bùng nổ của thị trường cổ phiếu. Trên 70% mức tăng tài sản hộ gia đình thuộc về 20% giàu nhất.
Tình trạng bất bình đẳng thu nhập, đặc biệt giữa thành thị và nông thôn, cũng đang là vấn đề đang đe dọa nền kinh tế hậu Covid-19 đối với nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới là Trung Quốc khi có 710 triệu người dân chỉ kiếm được mức thu nhập chưa đến 2.000 nhân dân tệ (309 đô la Mỹ)/tháng (con số thống kê của Viện Nghiên cứu phân phối thu nhập Trung Quốc (CIID) công bố vào tháng 7/2020). CIID nhận định, dù số người nghèo cùng cực ở Trung Quốc đã giảm về mức dưới 1 triệu người, thế nhưng một bộ phận lớn người dân nước này vẫn đang sống dựa vào mức thu nhập, chỉ nhỉnh hơn một chút so với mức nghèo khổ và vẫn có nguy cơ trở về cuộc sống bần hàn.
Với tỷ lệ tiêm chủng bao phủ cao cùng khả năng phục hồi kinh tế nhanh chóng của các quốc gia phát triển, trong báo cáo cập nhật triển vọng kinh tế toàn cầu công bố cuối tháng 7/2021, Quỹ Tiền tệ Quốc tế đã nâng dự báo tăng trưởng của Mỹ lên 7% trong năm nay, Euro lên 4,6%, Canada lên 6,3%, Anh lên 7%. Ngược lại, dự báo về tăng trưởng của Ấn Độ, Trung Quốc, Đông Nam Á… đều sụt giảm do đang phải sự vật lộn trong các đợt dịch bệnh Covid-19 mới. Điều này cho thấy nguy cơ khoảng cách giữa các quốc gia sẽ vẫn có khả năng được nới rộng thêm trong thời gian tới. Khi cả thế giới đang đảm bảo các mục tiêu phát triển bền vững như đã đề ra trong Chương trình Nghị sự 2030 thì rõ ràng khoảng cách chênh lệch giàu nghèo giữa các quốc gia cũng như trong mỗi quốc gia cần nhận được sự quan tâm đặc biệt. Các quốc gia cần có sự chia sẻ cùng nhau và giành sự quan tâm đúng mức đối với nhóm người dễ bị tổn thương nhất trong xã hội để hố sâu khoảng cách giàu nghèo không trở nên tồi tệ hơn./.
ThS. Phạm Linh Giang - ThS. Nguyễn Thị Nga
Trường Đại học Lao động Xã hội