Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh: Dấu ấn 10 năm di sản văn hóa phi vật thể

02/02/2025 - 09:02 AM
Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh là mảng màu đặc sắc trong bức tranh văn hóa Việt Nam, vừa là tài sản tinh thần của người dân xứ Nghệ vừa là di sản quý báu của dân tộc Việt Nam. Ngày 27/11/2014, dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh được UNESCO vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đến nay, sau 10 năm được ghi danh, dân ca Ví, Giặm đã vượt khỏi phạm vi không gian một vùng văn hóa để trở thành một di sản được cả thế giới biết đến và công nhận, đánh dấu mốc quan trọng trong chặng đường bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc.
 

Hành trình di sản

Xứ Nghệ từ lâu đã trở thành vùng đất địa linh nhân kiệt, nơi hội tụ văn hóa truyền thống đặc sắc, trong đó, dân ca Ví, Giặm là tiếng lòng, là hơi thở tâm hồn của người Nghệ Tĩnh, sinh ra từ cuộc sống lao động, sinh hoạt đời thường. Những ca từ, giai điệu mộc mạc, dân dã được thể hiện trong ngữ âm, xứ Nghệ đã làm nên chất riêng của dân ca Ví, Giặm, thắm đượm tình yêu quê hương, đất nước, con người và tình yêu đôi lứa, góp phần gìn giữ các tập tục, truyền thống tốt đẹp trong ứng xử xã hội ở làng xã.

Trải dài, phủ rộng trên địa bàn hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh, từ miền núi đến đồng bằng ven biển và hai bên bờ sông Lam, ở đâu trên mảnh đất này cũng chất chứa dáng hình những câu hò, điệu Ví của ông cha, để làm nên mạch nguồn nuôi dưỡng cốt cách, tâm hồn mỗi thế hệ người dân xứ Nghệ. Dân ca Ví, Giặm có đặc tính địa phương về thang điệu, điệu thức, tiết tấu, giai điệu và giọng hát; được diễn xướng theo ba hình thức: Hát lẻ, hát đối, hát cuộc. Mỗi cuộc hát thường có ba chặng: Hát dạo, hát đối và hát xe kết, nổi bật nhất là hát giao duyên. Ca từ bằng thể thơ lục bát, song thất lục bát, lục bát biến thể (hát Ví), 5 chữ (hát Giặm), cô đọng, súc tích, dễ thuộc, dễ nhớ, dễ hát. Hát Ví có âm điệu tự do phụ thuộc vào lời ca, bối cảnh và tâm tính của người hát, âm vực không quá một quãng 8; Hát Giặm có tiết tấu rõ ràng, có phách mạnh, phách nhẹ, nhịp 3/4 và 6/8. Hai lối hát này luôn xen kẽ cùng nhau. Đây cũng là những nét riêng có của dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh.


Chương trình nghệ thuật Ví Giặm hồn quê toả sáng

Dân ca Ví, Giặm là cách để người dân giãi bày tâm tư, tình cảm; để trai gái thể hiện tình yêu đôi lứa; cộng đồng thể hiện sự gần gũi, gắn kết; con người thể hiện tình yêu quê hương, đất nước. Dân ca Ví, Giặm cũng thể hiện tính địa phương rất cao, chưa có loại dân ca nào ở Việt Nam lại mang đậm chất phương ngữ, thổ ngữ như vậy. Chính sắc thái riêng biệt trong phát âm giọng Nghệ, tiếng Nghệ là một yếu tố tạo nên nét đặc trưng vùng miền trong Ví, Giặm, làm cho dân ca vùng này không trộn lẫn với các vùng khác.

Ngày 27/11/2014, dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh chính thức được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là niềm tự hào không chỉ của vùng đất Nghệ Tĩnh mà còn của cả dân tộc Việt Nam, khi di sản văn hóa dân gian độc đáo được tôn vinh trên bản đồ thế giới. Sự công nhận đó không chỉ tôn vinh tầm vóc, giá trị văn hóa mang bản sắc vùng miền, là hồn cốt của Nghệ Tĩnh - mạch nguồn tạo nên tình đất và tình người xứ Nghệ, mà còn vinh danh lớp lớp người dân Nghệ Tĩnh đã tạo ra, bồi đắp nên một di sản văn hóa đi vào lịch sử nhân loại, được quan tâm, giữ gìn và giá trị phát huy.

Hòa cùng dòng chảy văn hóa đương đại

Trong chặng đường 10 năm qua, dân ca Ví, Giặm đã chứng minh sức sống và sức lan tỏa mạnh mẽ qua các hoạt động truyền dạy, trao truyền di sản trong cộng đồng; Mở rộng mạng lưới câu lạc bộ, đưa Ví, Giặm đến với cả nước và quốc tế. Thể hiện được cam kết trách nhiệm của chính quyền và cộng đồng trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

10 năm là một hành trình tuy chưa dài nhưng cũng đủ để 2 tỉnh Nghệ An - Hà Tĩnh cùng nhìn lại chặng đường đã qua, rút ra những bài học kinh nghiệm quý trong việc bảo tồn, phát huy di sản văn hóa nhân loại, từ đó có chiến lược, kế hoạch dài hơn cho dân ca Ví, Giặm phát triển trong dòng chảy văn hóa đương đại.

Chính phủ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các cấp ngành liên quan, 2 tỉnh Nghệ An - Hà Tĩnh và chính cả cộng đồng dân cư xứ Nghệ chung tay, góp phần làm cho di sản của quê hương ngày càng trở nên tốt hơn, hội nhập, lan tỏa và phát triển cùng với thời đại. Nhiều cơ chế, chính sách quan trọng được ban hành và triển khai thực hiện làm cơ sở cho việc bảo vệ và phát huy giá trị, khẳng định được vị thế và sức lan tỏa của các làn điệu Ví, Giặm trong cộng đồng.

Trong 10 năm kể từ khi được UNESCO vinh danh, cùng với sự đầu tư nguồn lực (cả nhân lực và kinh phí) phục dựng, sưu tầm, nghiên cứu các làn điệu dân ca Ví, Giặm cổ, ngành văn hóa Nghệ An - Hà Tĩnh đã có những chương trình, đề án dài hơi cho việc phát triển Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Theo đó, Tỉnh không chỉ tìm kiếm, phát hiện, bồi dưỡng, ươm mầm các tài năng dân ca Ví, Giặm để trao truyền - kế thừa, mà còn đưa ra nhiều chính sách khuyến khích, tạo điều kiện cho các câu lạc bộ ví, giặm hình thành và phát triển. Hiện nay, toàn tỉnh đã có 130 câu lạc bộ dân ca Ví, Giặm và 48 nghệ nhân dân ca Ví, Giặm được công nhận.

Cùng với việc tổ chức các cuộc thi, liên hoan dân ca Ví, Giặm hàng năm, ngành Văn hóa còn phối hợp với ngành Giáo dục - Đào tạo đưa dân ca vào trường học, tổ chức cuộc thi học sinh với dân ca Ví, Giặm; xây dựng không gian diễn xướng, đầu tư phát triển Trung tâm bảo tồn và phát huy dân ca Ví, Giặm; tổ chức các cuộc thi sáng tác các làn điệu dân ca, khen thưởng biểu dương và tôn vinh kịp thời các nghệ sỹ, nghệ nhân có những đóng góp cho dân ca Ví, Giặm. Đặc biệt, kỷ niệm dấu mốc 10 năm được UNESCO ghi danh, Nghệ An - Hà Tĩnh đã tổ chức nhiều hoạt động văn hóa sôi nổi như: Triển lãm “Sắc màu Di sản văn hóa”; các hoạt động Liên hoan Nghệ thuật dân gian truyền thống “Việt Nam - những sắc màu di sản”; Giao lưu nghệ thuật “Về miền Di sản”; Giao lưu nghệ thuật ”Nhịp sống trẻ”; Giao lưu nghệ thuật quần chúng “Về với Nghệ An”; Lễ kỷ niệm 10 năm Di sản văn hóa và chương trình Nghệ thuật “Ví, Giặm - Hồn quê tỏa sáng”; cầu truyền hình nghệ thuật “Đôi bờ Ví, Giặm”...

Những nỗ lực của chính quyền, nhân dân 2 tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh đã giúp dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh có chỗ đứng vững chãi hơn trong dòng chảy văn hóa đương đại, góp phần lan tỏa di sản của quê hương tới bạn bè trong nước và quốc tế.

Tiếp tục bảo tồn, phát huy giá trị di sản

Việc bảo vệ và phát huy Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh không chỉ là nhiệm vụ của cộng đồng người dân xứ Nghệ mà còn là nhiệm vụ của quốc gia, dân tộc nhằm bảo vệ di sản văn hóa của nhân loại. Theo đó, ngành Văn hóa đẩy mạnh hoạt động sân khấu hóa dân ca Ví, Giặm trên sân khấu kịch hát Nghệ Tĩnh, đưa kịch hát dân ca đến gần hơn với quần chúng. Thông qua các hoạt động này của ngành Văn hóa từ tỉnh đến cơ sở, Ví, Giặm đang ngày càng gắn bó trực tiếp với cuộc sống sinh hoạt thường ngày của người dân xứ Nghệ, tạo nên sức sống và sự lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng. Đặc biệt, vai trò của cộng đồng trong bảo vệ, phát huy các giá trị của dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh ngày càng được phát huy.

Cùng với đó, trong suốt 10 năm qua, hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh đã triển khai rất nhiều biện pháp nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị của Dân ca Ví, Giặm. Hai địa phương đã tổ chức các cuộc hội thảo khoa học, đề tài nghiên cứu và tuyển tập, biên tập cuốn sách Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh; tổ chức tọa đàm “Tương lai nào cho Ví, Giặm Nghệ Tĩnh”, hội thảo “Đưa dân ca Ví, Giặm vào trường học”, hội thảo “Kịch hát dân ca Nghệ Tĩnh-xu thế hội nhập và phát triển”...


Lễ Kỷ niệm 10 năm Dân ca Ví, Giặm được Unesco vinh danh di sản văn hóa phi vật thể

Hai địa phương Nghệ An và Hà Tĩnh cũng đã tổ chức nhiều cuộc liên hoan dân ca Ví, Giặm cấp liên tỉnh và Festival dân ca Ví, Giặm; Xây dựng các chuyên trang, chuyên mục, viết tin, bài về dân ca này trên các trang website, phương tiện thông tin đại chúng; phối hợp xây dựng phóng sự, phim tài liệu, phát hành đĩa CD, VCD về dân ca Ví, Giặm; Tham gia giao lưu, biểu diễn dân ca Ví, Giặm tại các liên hoan, ngày hội, festival của các tỉnh, thành trong cả nước và các nước EU, Đông Nam Á…

Bên cạnh đó, hai tỉnh tiếp tục đẩy mạnh công tác phát triển mạng lưới câu lạc bộ dân ca Ví, Giặm xuống từng thôn, xóm; duy trì tổ chức liên hoan, thi hát dân ca Ví, Giặm hàng năm; triển khai có hiệu quả các hoạt động truyền dạy dân ca Ví, Giặm trong cộng đồng

Đồng thời, chú trọng phục dựng không gian diễn xướng của dân ca Ví, Giặm, ưu tiên phục hồi, lưu truyền các bài hát và hình thức diễn xướng truyền thống đã bị mai một, đồng thời khuyến khích các tác phẩm tự biên. Xây dựng các vở diễn, các chương trình biểu diễn giới thiệu và quảng bá dân ca Nghệ Tĩnh trong, ngoài tỉnh và quốc tế.

Mới đây, phát biểu tại Lễ kỷ niệm 10 năm dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh được UNESCO công nhận di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (2014-2024) tổ chức tại thành phố Vinh, Thứ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tạ Quang Đông nhấn mạnh: Bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa là góp phần gìn giữ hồn cốt của dân tộc. Bảo tồn, phát huy giá trị di sản được UNESCO ghi danh vừa là niềm vinh dự, tự hào nhưng đồng thời cũng là trách nhiệm, là cam kết không chỉ của hai tỉnh Nghệ An-Hà Tĩnh mà là của quốc gia với UNESCO trong việc thực hiện Công ước về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể năm 2003.

Để dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh thực sự lan tỏa và trường tồn, Thứ trưởng Tạ Quang Đông đề nghị chính quyền hai tỉnh cần tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, giáo dục nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, đặc biệt là thế hệ trẻ đối với việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh; đồng thời, tăng cường đầu tư các nguồn lực cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa, trong đó có di sản dân ca Ví, Giặm, để đưa loại hình nghệ thuật này thành sản phẩm du lịch đặc trưng của xứ Nghệ./.



Kim Hải
Các bài viết khác
Liên kết website
Liên kết website
Thăm dò ý kiến

Đánh giá khách quan của bạn về thông tin chúng tôi cung cấp? Vui lòng tích vào ô bên dưới để trả lời!

Top