Đổi mới phương pháp đo lường nghèo đa chiều ở Việt Nam giai đoạn 2021-2025 theo chuẩn quốc tế

12/10/2021 - 10:21 AM

Cỡ chữ

Giới thiệu

Giảm nghèo là một trong các chính sách ưu tiên hàng đầu của Đảng và Nhà nước ta trong nhiều thập kỷ qua. Thành tựu đạt được từ các chính sách giảm nghèo, đó là nước ta trở thành một trong số ít quốc gia đầu tiên đạt mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ (MDGs) về giảm nghèo của Liên Hợp quốc và được nhiều quốc gia, tổ chức quốc tế coi Việt Nam như tấm gương điển hình về giảm nghèo. Thành quả giảm nghèo của nước ta nói trên, có sự đóng góp thầm lặng của ngành Thống kê trên khía cạnh sản xuất và cung cấp dữ liệu thống kê nhà nước khách quan, kịp thời phục vụ xây dựng và giám sát các chương trình, chính sách giảm nghèo.

Trong bối cảnh quốc tế đang rất khẩn trương thực hiện Chương trình nghị sự đến năm 2030 đạt được các mục tiêu phát triển bền vững (MDGs), trong đó có mục tiêu giảm nghèo (SDG1), Việt Nam tiếp tục là quốc gia đi đầu trong việc cách tiếp cận đa chiều trong thiết kế, thực hiện và giám sát chính sách giảm nghèo giai đoạn 2021-2025. Theo đó, Thống kê Việt Nam cần khẩn trương đổi mới phương pháp đo lường nghèo đa chiều ở Việt Nam theo chuẩn quốc tế.

Chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2016-2020

Chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2016-2020 quy định tại Quyết định số 59/QĐ-TTg ngày 19/11/2015 của Thủ tướng Chính phủ. Theo đó, chuẩn nghèo đa chiều được đo lường bằng các chỉ số thu nhập (xác định trên cơ sở nhu cầu tối thiểu với ngưỡng tiêu thụ lương thực, thực phẩm là 2.100 kcal/người/ngày và nhu cầu tiêu thụ phi lương thực, thực phẩm); và các chỉ số tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản gồm 5 chiều và 10 chỉ số: Tình trạng đi học trẻ em, trình độ giáo dục của người lớn (chiều thiếu hụt về dịch vụ giáo dục); tiếp cận dịch vụ y tế, bảo hiểm y tế (chiều thiếu hụt về dịch vụ y tế); chất lượng nhà ở, diện tích nhà ở bình quân (chiều thiếu hụt về nhà ở); nguồn nước sinh hoạt, hố xí hợp vệ sinh (chiều thiếu hụt về điều kiện sống); sử dụng dịch vụ viễn thông, tài sản phục vụ tiếp cận thông tin (chiều thiếu hụt tiếp cận thông tin). Mỗi chiều, mỗi chỉ số trong từng chiều có quyền số ngang bằng. Hộ gia đình ở trên ngưỡng cắt thiếu hụt của chỉ số nào được coi là thiếu hụt của chỉ số đó. Hộ gia đình được coi là hộ nghèo đa chiều nếu hộ thiếu hụt ít nhất 03 trong 10 chỉ số nói trên.

Bảng 1: Chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2021-2025

Chiều thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản	Chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản	Ngưỡng thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản
1. Giáo dục	1. Tình trạng đi học của trẻ em	Hộ gia đình có ít nhất 1 trẻ em từ 3 tuổi đến dưới 16 tuổi không được học đúng bậc, cấp học phù hợp với độ tuổi
1. Giáo dục	2. Trình độ giáo dục của người lớn	Hộ gia đình có ít nhất một người trong độ tuổi từ 16 tuổi đến 30 tuổi không tham gia các khóa đào tạo hoặc không có bằng cấp, chứng chỉ giáo dục đào tạo so với độ tuổi tương ứng
2. Y tế	3. Dinh dưỡng	Hộ gia đình có ít nhất một trẻ em dưới 16 tuổi suy dinh dưỡng chiều cao theo tuổi hoặc suy dinh dưỡng cân nặng theo tuổi
2. Y tế	4. Bảo hiểm y tế	Hộ gia đình có ít nhất một người từ đủ 6 tuổi trở lên hiện không có bảo hiểm y tế
3. Nhà ở	5. Chất lượng nhà ở	Hộ gia đình đang sống trong ngôi nhà/ căn hộ thuộc loại không bền chắc
3. Nhà ở	6. Diện tích nhà ở bình quân đầu người	Diện tích nhà ở bình quân đầu người của hộ gia đình nhỏ hơn 8 m2
4. Điều kiện sống	7. Nguồn nước sinh hoạt	Hộ gia đình không tiếp cận được nguồn nước sạch trong sinh hoạt (gồm: Nước máy, giếng khoan, giếng đào được bảo vệ, nước khe/mó được bảo vệ và nước mua, nước đóng chai bình).
4. Điều kiện sống	8. Nhà tiêu hợp vệ sinh	Hộ gia đình không sử dụng hố xí/nhà tiêu hợp vệ sinh (gồm: Tự hoại/bán tự hoại, thấm dội nước (Suilabh), cải tiến có ống thông hơi (VIP), hố xí đào có bệ ngồi, hai ngăn).

5. Thông tin	9. Sử dụng dịch vụ viễn thông	Hộ gia đình không có thành viên nào sử dụng dịch vụ internet.
5. Thông tin	10. Phương tiện tiếp cận thông tin	Hộ gia đình không có phương tiện nào trong số các phương tiện phục vụ tiếp cận thông tin: Tivi, radio, máy tính để bàn, điện thoại (dùng chung); máy tính xách tay, máy tính bảng, điện thoại thông minh (cá nhân)
6. Việc làm	11. Việc làm có hợp động lao động	Hộ gia đình có ít nhất một người không có việc làm (người trong độ tuổi lao động có khả năng lao động, sẵn sàng/mong muốn làm việc nhưng không tìm được việc làm); hoặc có việc làm công ăn lương nhưng không có hợp đồng lao động (Xem xét cho việc làm thường xuyên, đều đặn, mang tính chất ổn định hoặc tương đối ổn định)
6. Việc làm	12. Người phụ thuộc trong hộ gia đình	Hộ gia đình có tỷ lệ người phụ thuộc trong tổng số nhân khẩu lớn hơn 50%. Người phụ thuộc bao gồm: (1) trẻ em dưới 16 tuổi; (2) người cao tuổi hoặc người khuyết tật đang hưởng trợ cấp xã hội hằng tháng.

Ghi chú: Những dòng in đậm là chiều và các chỉ số thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản mới được bổ sung giai đoạn 2021-2025. Các ngưỡng thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản được nâng cao hơn so với giai đoạn 2016-2020.

Chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2021-2025

Chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2021-2025 được quy định tại Nghị định 07/2021/NĐ-CP ngày 27/01/2021 của Chính phủ cao hơn so với chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2016-2020. Cụ thể:

Chuẩn nghèo đa chiều được đo lường theo 6 chiều và 12 chỉ số thiếu hụt về dịch vụ xã hội cơ bản so với 5 chiều và 12 chỉ số giai đoạn 2016-2020 (Bảng 1).
Bổ sung chiều thiếu hụt về việc làm với 2 chỉ số, gồm: (1) Việc làm có hợp đồng lao động; (2) Người phụ thuộc trong hộ gia đình. Sự thay đổi này rất quan trọng với mục tiêu thay thế chỉ số thu nhập trong tương lai, bên cạnh đó việc làm có hợp đồng lao động cũng là 1 chỉ số xác định việc làm thỏa đáng.
Chỉ số dinh dưỡng của trẻ em trong hộ gia đình thay cho chỉ số tiếp cận dịch vụ y tế. Sự thay đổi này sẽ tiếp cận gần hơn với bộ chỉ số đo lường nghèo toàn cầu.
Các ngưỡng thiếu hụt của chỉ số về giáo dục, tiếp cận thông tin, nguồn nước sinh hoạt được nâng cao hơn so với giai đoạn 2016-2020. Cụ thể, ngưỡng thiếu hụt về giáo dục đối với trẻ em là đi học đúng độ tuổi; đối với người lớn là đi học hoặc có bằng cấp/chứng chỉ theo độ tuổi. Ngưỡng thiếu hụt về tiếp cận thông tin là sử dụng máy tính bảng, máy tính xách tay, điện thoại thông minh, internet thay thế cho phương tiện phát thanh phường, xã, thôn bản. Ngưỡng thiếu hụt về nguồn nước sinh hoạt không tính nước mưa vào nguồn nước hợp vệ sinh của hộ gia đình.
Các chiều, chỉ số thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản có vai trò quyết định trong việc xác định hộ nghèo. Hộ nghèo là hộ có thu nhập dưới mức sống tối thiểu; đồng thời thiếu hụt ít nhất 03 trong số 12 chỉ số thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản.

Kết quả thử nghiệm đo lường nghèo đa chiều giai đoạn 2021-2025

Chương trình phát triển của Liên hợp quốc (UNDP) hỗ trợ Tổng cục Thống kê áp dụng phương pháp đo lường chỉ số nghèo đa chiều (MPI) quốc gia mới và đẩy nhanh việc công bố số liệu khảo sát mức sống hộ gia đình Việt Nam (VHLSS) để giám sát và ứng phó kịp thời với tình trạng nghèo đang thay đổi nhanh chóng ở Việt Nam (viết gọn là Dự án MPI). UNDP đã mời các tổ chức trong nước và quốc tế có đủ năng lực tham gia dự thầu Dự án MPI. Viện Khoa học Thống kê là một trong các đơn vị tham gia dự thầu và được chọn thực hiện Dự án MPI nói trên. Dự án bao gồm 04 hoạt động chính: (1) Thiết kế phần mềm tính toán chỉ số nghèo đa chiều theo phương pháp mới (MPI) và tính MPI từ dữ liệu khảo sát VHLSS giai đoạn 2016-2020; (2) Thiết kế mẫu khảo sát VHLSS cho giai đoạn 2021-2025 đáp ứng yêu cầu MPI công bố theo quý; (3) Xây dựng bộ công cụ thu thập, quản lý dữ liệu VHLSS giai đoạn 2021-2025 theo phương pháp Capi; (4) Thử nghiệm khảo sát VHLSS giai đoạn 2021-2025 tại 3 tỉnh, thành phố là Sơn La, Phú Yên, Cần Thơ. Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi chỉ đề cập đến hoạt động thử nghiệm khảo sát VHLSS giai đoạn 2021-2025 tại 03 tỉnh, thành phố nói trên.

Trên cơ sở các sản phẩm đầu ra của các hoạt động nói trên, Dự án tiến hành thử nghiệm tại 3 tỉnh, thành phố với mẫu khảo sát 660 hộ tại 33 địa bàn, gồm: Sơn La (11 địa bàn, 220 hộ); Phú Yên (10 địa bàn, 200 hộ); Cần Thơ (12 địa bàn, 240 hộ). Thu thập và quản lý dữ liệu bằng Capi7 với 2367 biến khảo sát. Phần mềm Capi được cài đặt trên điện thoại thông minh của điều tra viên, đội trưởng và giám sát viên với nhiều cấu hình khác nhau. Dữ liệu khảo sát tại địa bàn được truyền trực tiếp hàng ngày về Tổng cục Thống kê. Trở ngại lớn nhất trong quá trình thử nghiệm khảo sát là thu thập thông tin về chiều cao, cân nặng của trẻ em dưới 16 tuổi (để tính chỉ số dinh dưỡng) 8. Trong vòng 15 ngày, Dự án đã hoàn tất các công việc thử nghiệm khảo sát tại 3 tỉnh nói trên với kết quả tính toán các chỉ số thiếu hụt ở Bảng 2.

Kết quả thử nghiệm cho thấy chỉ số nghèo đa chiều (MPI) quí I/2021 của Sơn La, Phú Yên, Cần Thơ lần lượt là 13,4%; 6,7%; và 6,2%.

Bảng 2: Các chỉ số thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản quý II/2021

Chiều thiếu hụt	Chỉ số thiếu hụt	Sơn La	Phú Yên	Cần Thơ
1. Giáo dục	1. Tình trạng đi học của trẻ em	6,1	13,3	11,2
1. Giáo dục	2. Trình độ giáo dục của người lớn	26,2	18,0	15,7
2. Y tế	3. Dinh dưỡng	20,7	12,0	11,8
2. Y tế	4. Bảo hiểm y tế	20,7	12,0	12,9
3. Nhà ở	5. Chất lượng nhà ở	16,5	1,3	4,5
3. Nhà ở	6. Diện tích nhà ở bình quân đầu người	5,5	2,0	1,7
4. Điều kiện sống	7. Nguồn nước sinh hoạt	12,8	0,7	1,7
4. Điều kiện sống	8. Nhà tiêu hợp vệ sinh	22,6	15,3	5,1
5. Thông tin	9. Sử dụng dịch vụ viễn thông	21,6	22,7	6,7
5. Thông tin	10. Phương tiện tiếp cận thông tin	1,2	1,3	0,0
6. Việc làm	11. Việc làm có hợp động lao động	18,3	34,7	14,0
6. Việc làm	12. Người phụ thuộc trong hộ gia đình	4,9	9,3	3,4

Bảng trên cho thấy, hầu hết các chỉ số thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản quý 1/2021 của Sơn La, Phú Yên, Cần Thơ đều cao hơn so với kết quả khảo sát VHLSS năm 2020. Điều này là hợp lý, vì chuẩn nghèo giai đoạn 2021- 2025 quy định cao hơn so với chuẩn nghèo giai đoạn 2016-2020.

Một số khuyến nghị

Chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2021-2025 ở nước ta được nâng cao hơn so với giai đoạn 2016-2020 và tiếp cận với chuẩn nghèo đa chiều quốc tế. Dữ liệu từ khảo sát VHLSS là nguồn dữ liệu cơ bản để đo lường nghèo đa chiều ở Việt Nam. Sử dụng Capi (phần mềm RedCap) để thu thập, quản lý dữ liệu VHLSS giai đoạn 2021-2025 để công bố công bố kết quả khảo sát VHLSS giai đoạn 2021-2025 sớm hơn so với giai đoạn 2016- 2020. Sử dụng cỡ mẫu khảo sát VHLSS giai đoạn 2016-2020 như cơ mẫu giai đoạn 2016-2020 vẫn đảm bảo kết quả khảo sát VHLSS giai đoạn 2021-2025 công bố theo quý.

Một số khuyến nghị

Cần có sự phối hợp chặt chẽ giũa Tổng cục Thống kê với Bộ Y tế, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội trong quá trình thiết kế và tổ chức khảo sát VHLSS giai đoạn 2021-2025, do Chuẩn nghèo đa chiều mới đã bổ sung các chỉ số về dinh dưỡng, việc làm, bảo trợ xã hội. Đặc biệt phối hợp trong khâu thu thập thông tin về chiều cao, cân nặng của trẻ em dưới 16 tuổi phải sử dụng các thiết bị chuyên dùng của ngành Y tế sẽ tiết kiệm nguồn lực của xã hội nói chung và ngành Thống kê nói riêng.

Tiếp tục hoàn thiện về thiết kế mẫu khảo sát VHLSS giai đoạn 2021-2025, như cập nhật dàn mẫu chủ, tách Hà Nội, TP HCM thành 02 tầng mẫu riêng để đảm bảo tính đại diện của vùng (Hà Nội, TP HCM có khá nhiều khác biệt so với các tỉnh trong vùng về tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản của hộ gia đình).

Khắc phục một số hạn chế nhỏ của phần mềm RedCap để sử dụng trong thu thập, quản lý dữ liệu VHLSS.
Biên soạn và công bố đồng thời các chỉ số MPI theo chuẩn quốc gia và chuẩn quốc tế theo quý.
Sớm có cơ chế tiếp cận nguồn dữ liệu vi mô khảo sát VHLSS nhằm đáp ứng nhu cầu của người dùng tin.
Thực hiện việc tư liệu hóa các hoạt động khảo sát VHLSS làm cơ sở cải thiện và nâng cao chất lượng điều tra thống kê nói chung và dữ liệu khảo sát VHLSS nói riêng./.

Nguyễn Văn Đoàn
Trưởng ban Chuyên môn, Hội Thống kê Việt Nam

Tài liệu tham khảo

Thủ tướng Chính phủ, Quyết định số 59/QĐ-TTg ngày 19/11/2015 của Thủ tướng Chính về chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2016-2020;
Chính phủ, Nghị định 07/2021/NĐ-CP ngày 27/01/2021 của Chính phủ về chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2021- 2025;
Thông cáo báo chí Ngheo đa chiều Việt Nam 2016-2020 (gso.gov.vn)
Tổng cục Thống kê, Hội nghị công bố kết quả hoạt động tư vấn thể chế quốc gia hỗ trợ Tổng cục Thống kê áp dụng phương pháp đo lường MPI quốc gia mới và đẩy nhanh việc công bố số liệu khảo sát mức sống hộ gia đình Việt Nam (VHLSS) để giám sát và ứng phó kịp thời với tình trạng nghèo đang thay đổi nhanh chóng ở Việt Nam.