Tiếp tục khẳng định ngôi vị cường quốc xuất khẩu điều
Những năm qua, ngành Điều Việt Nam đã không chỉ giữ vững ngôi vị đứng đầu thế giới về xuất khẩu điều nhân trong nhiều năm liên tiếp mà còn khẳng định được uy tín của thương hiệu trên thị trường quốc tế. Với vị thế của một cường quốc xuất khẩu điều, Việt Nam còn khẳng định được tiếng nói ngay cả trong các cuộc họp bàn đưa ra mức giá xuất khẩu cho thế giới. Hạt điều nhân của Việt Nam hiện đã có mặt trên các kệ hoàng của trên 90 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, kim ngạch xuất khẩu tăng trưởng đều qua các năm.
Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, năm 2023, Việt Nam đã xuất khẩu 644,12 nghìn tấn điều, thu về trên 3,64 tỷ USD. Ngành điều Việt Nam tiếp tục duy trì vị trí số 1 thế giới về xuất khẩu điều nhân trong gần hai thập kỷ qua. 7 tháng đầu năm 2024, kim ngạch xuất khẩu hạt điều của Việt Nam đạt 424 nghìn tấn, trị giá 2,37 tỷ USD, tăng 26,4% về lượng và tăng 22,1% về trị giá so với cùng kỳ năm 2023. Riêng trong tháng 7/2024, giá bình quân xuất khẩu hạt điều của Việt Nam tiếp tục tăng, đạt mức 6.168 USD/tấn, tăng 2,7% so với tháng 6/2024 và tăng 10,8% so với tháng 7/2023. Nhờ đó, tháng 7/2024, Việt Nam đã xuất khẩu 70 tấn với trị giá kim ngạch đạt 428 triệu USD, tăng 27,7% về lượng nhưng tăng đến 40,4% về trị giá.
Việt Nam là quốc gia xuất khẩu điều hàng đầu thế giới
Về thị trường, tháng 7/2024, Việt Nam tăng xuất khẩu hạt điều sang hầu hết các thị trường truyền thống và tiềm năng, ngoại trừ Đức và Úc. Đáng chú ý, xuất khẩu hạt điều của nước ta sang Các Tiểu vương quốc Ả rập Thống nhất tăng trưởng 3 chữ số cả về lượng và trị giá, lần lượt đạt 102,1% và 149,0%. Trong 7 tháng đầu năm 2024, Việt Nam xuất khẩu hạt điều sang các thị trường truyền thống và tiềm năng đều trưởng khả quan so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, xuất khẩu hạt điều sang 9/10 thị trường truyền thống ghi nhận mức tăng trưởng 2 chữ số; điển hình như: Mỹ, Trung Quốc, Ả rập Xê út, Anh…
Môt trong những lợi thế giúp gia tăng vị thế của ngành điều Việt nam là chính là công nghệ chế biến tiên tiến nhất thế giới, do người Việt sản xuất. Hiện ngành Điều có khoảng 500 doanh nghiệp sản xuất và chế biến, với công suất khoảng 4 triệu tấn điều thô mỗi năm.
Nhập khẩu điều thô nguyên liệu tăng mạnh
Đáng nói là, mặc dù đứng đầu thế giới về kim ngạch xuất khẩu điều hạt trong nhiều năm qua nhưng Việt Nam lại phải gia tăng nhập khẩu điều thô nguyên liệu trong những năm trở lại đây. Khoảng 90% nguyên liệu phục vụ sản xuất của ngành điều Việt Nam là nhập khẩu từ châu Phi và Campuchia.
Năm 2023, Việt Nam nhập khẩu 2,75 triệu tấn điều, tăng 45,7%, với trị giá 3,17 tỷ USD, tăng 18,9%. Theo Trung tâm thương mại quốc tế (ITC), 6 tháng đầu năm 2024, xuất khẩu hạt điều của Campuchia sang Việt Nam đạt 430,65 nghìn tấn, trị giá 476,26 triệu USD, tăng rất mạnh, đạt 3.626,2% về lượng và tăng 3.056,3% về trị giá so với cùng kỳ năm 2023. Tỷ trọng xuất khẩu hạt điều sang Việt Nam chiếm 99,55% tổng lượng xuất khẩu của Campuchia trong 6 tháng đầu năm 2024, cao hơn nhiều so với tỷ trọng 4,94% trong 6 tháng đầu năm 2023. 7 tháng đầu năm 2024, Việt Nam đã phải bỏ ra 2,2 tỷ USD để nhập khẩu trên 1,8 triệu tấn điều chủ yếu phục vụ sản xuất và một phần tiêu dùng trong nước, tăng 6,0% về lượng và 3,3% về trị giá.
Việc Việt Nam chi hàng tỷ USD để nhập hạt điều về nước là do hầu hết các doanh nghiệp chế biến điều hiện nay chưa chủ động được về nguồn nguyên liệu, nguồn cung hạt điều thô trong nước chưa đáp ứng đường nhu cầu chế biến của các doanh nghiệp. Thực trạng trên khiến diện tích cây trồng này ở nước ta giảm dần đều qua từng năm. Từ 440.000 ha năm 2007, đến niên vụ 2019-2020, diện tích điều trên cả nước chỉ còn 302.500 ha, sản lượng khoảng 339.800 tấn. Năm 2022, theo kế hoạch sản xuất, tổng diện tích điều cả nước duy trì ổn định 305.000ha. Năng suất bình quân đạt 1,25 tấn/ha, sản lượng điều thô (hạt khô) ước đạt 370.000 tấn.
Ngoài ra, để sản xuất thống nhất, các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu điều gia tăng nhập khẩu điều thô, khiến người nông dân trồng điều Việt Nam khó tiêu thụ sản phẩm, giá thu mua hạt điều tươi trong nước giảm. Điều đó dẫn tới việc điều nội địa khó cạnh tranh với hàng nhập khẩu, thu nhập không đảm bảo nên nhiều nông dân đành phải chặt bỏ điều để chuyển sang cây trồng khác.
Bên cạnh đó, việc phụ thuộc quá lớn vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu khiến ngành điều Việt Nam gặp không ít khó khăn. Điển hình, đầu năm nay, giá loại hạt này tăng phi mã, nhà cung cấp đòi tăng giá theo hoặc bỏ đơn hàng, khiến các nhà máy sản xuất điều trong nước lao đao vì thiếu nguyên liệu.
Theo Vinacas, nhiều năm qua, Việt Nam dẫn đầu chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị điều toàn cầu, nhưng vị thế đó đang bị lung lay và chắc chắn sẽ mất nếu không kịp thời thay đổi. Đặc biệt, các doanh nghiệp chế biến điều xuất khẩu, chủ yếu là các nhà máy vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) sẽ chặn dần nguồn nguyên liệu hạt điều thô của các nhà máy Việt Nam, khiến các nhà máy nhỏ và vừa của nước ta bị phá sản, tiến tới chiếm lĩnh thị trường điều nhân thế giới. Đây là hệ quả của việc cho phép nhập khẩu điều nhân vào Việt Nam mà không áp dụng kèm các biện pháp bảo vệ ngành chế biến điều trong nước.
Do đó, doanh nghiệp điều Việt Nam cần đẩy mạnh chế biến sâu để nâng dần tỷ trọng trong chuỗi giá trị ngành điều thế giới. Cùng với đó, xây dựng được vùng nguyên liệu, bởi không có nguồn nguyên liệu ổn định, ngành hàng rất khó để phát triển bền vững./.
Thu Hiền