Thời gian qua, với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, các cấp, ngành và đặc biệt là vai trò của địa phương, doanh nghiệp, hàng trăm dự án nhà ở xã hội, nhà ở công nhân đã hoàn thành, giúp nhiều hộ gia đình thu nhập thấp được cải thiện nhà ở, có chỗ ở an toàn. Tuy nhiên, quá trình triển khai các chính sách về nhà ở xã hội cũng bộc lộ một số tồn tại, hạn chế cần được tháo gỡ.
Còn nhiều vướng mắc cần tập trung tháo gỡ
Nhà ở xã hội là một trong những chương trình nhà ở có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của một quốc gia. Trong nhiều thập kỷ qua, mô hình nhà ở xã hội đã được một số nước trên giới quan tâm và phát triển thành công như Mỹ, Singapore, Nhật Bản…
Tại Việt Nam, việc triển khai chương trình nhà ở xã hội (NƠXH) đã trải qua khoảng 12 năm và đạt được một số kết quả rất đáng ghi nhận. Theo Bộ Xây dựng, tính đến nay, trên địa bàn cả nước, đã hoàn thành 301 dự án nhà ở xã hội khu vực đô thị, quy mô xây dựng khoảng 155,8 nghìn căn, với tổng diện tích khoảng 7,8 triệu m2; 401 dự án đang tiếp tục triển khai, với quy mô xây dựng khoảng 454,4 nghìn căn, với tổng diện tích khoảng 22,7 triệu m2. Trong đó, đối với dự án nhà ở xã hội, đến nay, đã hoàn thành việc đầu tư xây dựng 175 dự án, quy mô xây dựng hơn 93 nghìn căn hộ, với tổng diện tích khoảng 4,6 triệu m2; 274 dự án đang tiếp tục triển khai, quy mô xây dựng khoảng 294 nghìn căn hộ, với tổng diện tích khoảng 14,7 triệu m2. Đối với nhà ở công nhân, đã hoàn thành việc đầu tư xây dựng 126 dự án, với quy mô xây dựng khoảng 62,7 nghìn căn hộ, với tổng diện tích 3,1 triệu m2; đang tiếp tục triển khai (bao gồm các dự án đã được chấp thuận đầu tư và đang triển khai đầu tư xây dựng) 127 dự án với quy mô xây dựng hơn 160 nghìn căn hộ, tổng diện tích hơn 8 triệu m2.
Ảnh minh họa, nguồn Internet
Triển khai Nghị quyết số 11/NQ-CP của Chính phủ về chương trình phục hồi nền kinh tế, trong 6 tháng đầu năm 2022, trên địa bàn cả nước đã hoàn thành việc đầu tư xây dựng 13 dự án nhà ở xã hội dành cho người thu nhập thấp khu vực đô thị và công nhân khu công nghiệp, quy mô xây dựng khoảng 6.000 căn, với tổng diện tích khoảng 300 nghìn m2 sàn xây dựng. Đã khởi công, động thổ 13 dự án với tổng số khoảng 28,8 nghìn căn, tổng diện tích xây dựng khoảng 1,5 triệu m2.
Tuy nhiên, theo đánh giá của giới chuyên gia, quá trình triển khai thực hiện các chính sách về nhà ở xã hội cũng đã bộc lộ một số hạn chế và thách thức, chưa đáp ứng được yêu cầu hoặc chỉ mới đáp ứng được một phần nhỏ nhu cầu của công nhân lao động.
Bộ Xây dựng cho biết, mặc dù Nghị định số 49/2021/NĐ-CP ngày 1/4/2021 đã sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 100/2015/NĐ-CP của Chính phủ để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong việc phát triển NƠXH, nhà ở công nhân, tuy nhiên vẫn còn một số tồn tại cần tiếp tục nghiên cứu sửa đổi tại Luật Nhà ở và các luật khác liên quan. Cụ thể: Trình tự thủ tục đầu tư xây dựng, mua, bán NƠXH còn kéo dài, thậm chí phức tạp hơn các dự án nhà ở thương mại.
Việc xác định giá trước khi thực hiện bán, cho thuê, cho thuê mua đối với NƠXH đầu tư xây dựng bằng nguồn vốn ngoài ngân sách phải được cơ quan nhà nước cấp tỉnh thẩm định cũng kéo dài thời gian, tốn kém cho doanh nghiệp.
Các chính sách ưu đãi cho chủ đầu tư dự án NƠXH, nhà ở công nhân đã ban hành chưa đủ hấp dẫn, không thực chất, không thu hút, khuyến khích chủ đầu tư.
Với quy định các dự án NƠXH phải dành tối thiểu 20% diện tích NƠXH trong dự án để cho thuê và chủ đầu tư chỉ được bán sau 5 năm đưa vào sử dụng thì trên thực tế, có nhiều dự án không cho thuê được phần diện tích này nên dẫn đến tình trạng các căn hộ để không, lãng phí trong khi đó chủ đầu tư không được bán nên không thu hồi được vốn, làm giảm thu hút đầu tư.
Bộ Xây dựng nêu rõ, Luật Nhà ở hiện hành chưa có quy định cho phép doanh nghiệp, hợp tác xã thuộc đối tượng được mua, thuê, thuê mua NƠXH trong khi trên thực tế nhu cầu của các doanh nghiệp, hợp tác xã muốn mua, thuê NƠXH để cho người lao động của họ thuê lại để ở là rất lớn.
Về thực hiện miễn tiền sử dụng đất đối với chủ đầu tư, Bộ Xây dựng cho biết theo quy định của pháp luật về nhà ở thì chủ đầu tư dự án NƠXH được miễn tiền sử dụng đất trong phạm vi dự án (bao gồm cả phần kinh doanh nhà ở thương mại). Tuy nhiên pháp luật về đất đai quy định tại Khoản 3 Điều 8 Thông tư số 10/2018/ TT-BTC yêu cầu chủ đầu tư khi bán nhà (cùng với chuyển nhượng quyền sử dụng đất) cho khách hàng thì phải nộp lại số tiền sử dụng đất được miễn, trong khi chủ đầu tư đã dùng lợi nhuận của phần kinh doanh thương mại (trong cơ cấu giá bán đã tính tiền sử dụng đất) để bù đắp, giảm giá thành cho dự án NƠXH.
Về khâu tổ chức thực hiện, theo Bộ Xây dựng, ngân sách Trung ương chưa bố trí được đầy đủ nguồn vốn ưu đãi thực hiện chính sách NƠXH, nhà ở công nhân khi bố trí nguồn vốn cho Ngân hàng Chính sách xã hội trong giai đoạn 2016-2020 còn thấp, mới chỉ đáp ứng khoảng 35% so với nhu cầu của Ngân hàng Chính sách xã hội; nguồn vốn để cấp bù lãi suất cho các tổ chức tín dụng để cho vay thực hiện chính sách NƠXH theo Nghị định 100/2015/NĐ-CP đến nay vẫn chưa được bố trí; chưa đưa các chỉ tiêu phát triển nhà ở, đặc biệt là chỉ tiêu phát triển NƠXH, nhà ở cho công nhân vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm và hàng năm.
Ngoài ra, tình trạng chưa xác định rõ quỹ đất cho phát triển NƠXH trong quy hoạch đô thị, khu công nghiệp; chưa thực hiện nghiêm quy định dành 20% quỹ đất trong các dự án nhà ở thương mại để phát triển NƠXH, dẫn đến thiếu quỹ đất sạch để triển khai các dự án NƠXH…
Đánh giá của Bộ Xây dựng cũng cho thấy, một số địa phương còn chưa thực sự quyết liệt trong công tác cải cách thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp và người dân tham gia đầu tư xây dựng NƠXH dẫn đến thời gian chuẩn bị đầu tư, bồi thường giải phóng mặt bằng, giao đất, thời gian thẩm định, phê duyệt quy hoạch, dự án… vẫn còn kéo dài.
Bên cạnh đó, còn nhiều doanh nghiệp trong khu công nghiệp chưa quan tâm đến nhà ở cho công nhân và người lao động của mình.
Tháo gỡ khó khăn, hướng đến mục tiêu 1 triệu căn hộ vào năm 2030
Trước những khó khăn, vướng mắc kéo dài trong công tác phát triển NƠXH cho công nhân, người thu nhập thấp ở đô thị, ngày 1/8/2022, Chính phủ đã tổ chức Hội nghị “Phát triển NƠXH cho công nhân, người thu nhập thấp” dưới sự chủ trì của Thủ tướng Phạm Minh Chính.
Tại Hội nghị, Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định, vấn đề phát triển NƠXH luôn được Đảng, Nhà nước đặc biệt quan tâm, thường xuyên chỉ đạo, điều hành, đồng thời giao nhiệm vụ cụ thể cho từng bộ, ngành, địa phương tập trung vào một số công việc cấp thiết, gồm: Khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư; phát triển NƠXH gắn với phát triển thị trường bất động sản ở mỗi địa phương; tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách để nhà đầu tư nước ngoài tham gia tích cực, hiệu quả hơn trong phát triển NƠXH cho công nhân, người lao động…
Thủ tướng đã giao Bộ Xây dựng chủ trì, xây dựng Đề án đầu tư, xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội cho công nhân, người thu nhập thấp trong giai đoạn từ nay tới năm 2030.
Theo đó, các địa phương có trung tâm công nghiệp sẽ xây nhiều căn nhà ở xã hội hơn. Trong đó, dẫn đầu là Long An (310.000 căn), Bắc Giang (285.143 căn), Bắc Ninh (96.247 căn), (Bình Dương 84.000 căn)...
Nhà ở xã hội cũng sẽ được ưu tiên xây tại các đô thị lớn như Hà Nội (xây thêm 136.000 căn), TP HCM (130.000 căn hộ), Hải Phòng (45.355 căn), Đà Nẵng (19.360 căn)...
Đề án dự kiến phân làm 2 giai đoạn. Trong đó, giai đoạn 2021-2025 khoảng 700.000 căn, đáp ứng khoảng 54% nhu cầu. Từ 2025-2030 hoàn thành 1,1 triệu căn, đáp ứng 85%.
Để đạt mục tiêu có ít nhất 1 triệu căn nhà ở xã hội, nhà ở cho công nhân, Bộ Xây dựng khẳng định sẽ tiếp tục rà soát các vướng mắc, phân cấp triệt để, rút ngắn thủ tục hành chính. Các chính sách được thiết kế sẽ theo hướng hậu kiểm, từ giá bán, đối tượng đến các điều kiện.
Với nút thắt về quỹ đất, Bộ sẽ đôn đốc các địa phương rà soát, bổ sung quy hoạch, bố trí quỹ đất. Quy định dành quỹ đất 20% làm nhà ở xã hội trong các dự án nhà ở, khu đô thị và đảm bảo nhu cầu phát triển nhà ở xã hội sẽ được thực hiện nghiêm.
Ngoài ra, Bộ đề nghị sửa đổi Luật Nhà ở, Luật Đất đai, Luật Đấu thầu, Luật Thuế... theo hướng sửa các cơ chế chính sách cho nhóm người thu nhập thấp, quy định cụ thể về đối tượng, điều kiện thụ hưởng chính sách.
Bên cạnh đó, để mục tiêu này sớm đạt được, Bộ Xây dựng đánh giá, người đứng đầu địa phương cũng phải xác định xây dựng nhà ở xã hội là nhiệm vụ chính trị của cá nhân.
Các chuyên gia, nhà quản lý đều cho rằng, với sự chỉ đạo quyết liệt, sát với thực tế, nói đi đôi với làm của Thủ tướng Phạm Minh Chính, công tác phát triển NƠXH thời gian tới sẽ đạt được những kết quả tích cực. Đồng thời cũng kiến nghị một số giải pháp để các bộ, ngành, địa phương cùng nghiên cứu, triển khai căn cứ vào điều kiện thực tế mỗi địa bàn, trong đó quan trọng nhất đó là việc cải cách, giảm tải thủ tục hành chính, trình tự thủ tục đầu tư xây dựng dự án NƠXH thành quy trình chuẩn để các địa phương thống nhất thực hiện./.
Trúc Linh