Những năm gần đây, diễn biến sụt giảm của thương mại toàn cầu do ảnh hưởng từ các biến cố lớn như đại dịch, chiến tranh, xung đột… đã khiến một số nền kinh tế lớn và khu vực phải điều chỉnh chính sách thương mại nhằm tìm kiếm sự bình ổn và phục hồi.
Hoa Kỳ với những chính sách thương mại tăng cường quan hệ đối tác
Sau khi các biện pháp phong tỏa và giãn cách xã hội do tác động của đại dịch Covid-19 được gỡ bỏ, Hoa Kỳ đã tích cực triển khai thực hiện một số chính sách nhằm tháo gỡ khó khăn cho nền kinh tế. Nhờ đó, năm 2023, kinh tế Hoa Kỳ tăng trưởng mạnh trong bối cảnh lạm phát, lãi suất tăng và lo ngại về suy thoái. Giữ vai trò quan trọng trong nền kinh tế thế giới, những thay đổi khả quan của Hòa Kỳ được cho là sẽ có tác động nhất định tới nền kinh tế toàn cầu và ảnh hưởng không nhỏ đến các nước trên thế giới.
Trong lĩnh vực tài chính, cơ chế điều hành chính sách tiền tệ của Cục Dự trữ liên bang (FED) và chính sách tài khóa của chính quyền đã có những điều chỉnh mang lại tác động tích cực tới lạm phát và những mục tiêu xã hội của Hoa Kỳ. Theo Báo cáo Phòng vệ thương mại của Bộ Công Thương, năm 2023, chính sách thương mại của Hoa Kỳ tập trung vào những mục tiêu: Thúc đẩy chính sách thương mại lấy người lao động làm trung tâm; tái điều chỉnh quan hệ thương mại Hoa Kỳ - Trung Quốc; hợp tác với các đối tác thương mại chính và các tổ chức đa phương; và thúc đẩy phát triển thương mại công bằng. Trên cơ sở những mục tiêu này, nền kinh tế Hoa Kỳ đã tăng trưởng vượt kỳ vọng trong năm 2023, chủ yếu đến từ chi tiêu mạnh mẽ trong nước và đầu tư công nghiệp phục hồi nhờ các đạo luật mới.
Theo đó, chính sách thương mại lấy người lao động làm trung tâm chủ yếu tập trung vào người lao động, đặc biệt là thông qua việc thực thi hiệu quả Thỏa thuận Hoa Kỳ - Mexico - Canada (USMCA) với các điều khoản lao động mạnh mẽ nhất trong bất kỳ hiệp định thương mại nào từ trước đến nay. Bên cạnh đó, Hoa Kỳ cũng đạt được nhiều thành tựu từ chính sách thương mại trong các Hiệp định thương mại (FTA) với nhiều quốc gia khác như Đài Loan, Nhật Bản, Ấn Độ, Liên minh châu Âu (EU) và các nước châu Phi.
Đối với những chính sách thương mại phục vụ cho quan hệ ngoại giao khác, Hoa Kỳ đã tăng cường các mối quan hệ đối tác đã và đang có cũng như tạo dựng quan hệ hợp tác mới, giúp Hoa Kỳ củng cố chuỗi cung ứng và tăng cường khả năng phục hồi nền kinh tế, trong đó phải nhắc đến việc nâng quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện với Việt Nam. Trong vai trò chủ tịch APEC năm 2023, thành công của Hoa Kỳ với mục tiêu chính “Kết nối và xây dựng các nền kinh tế bao trùm và tự cường” đã đánh dấu chặng đường hợp tác 30 năm của APEC với những thành tựu và bài học đẩy mạnh triển khai Tầm nhìn APEC đến năm 2040 về một cộng đồng châu Á - Thái Bình Dương mở, năng động, tự cường và hoà bình vì thịnh vượng của người dân và thế hệ tương lai.
Trong khuôn khổ đa phương, tại WTO, Hoa Kỳ đã nâng cao các nguyên tắc về thương mại kỹ thuật số. Đặc biệt trong năm 2023, Hoa Kỳ đã nỗ lực thiết lập trong WTO một thỏa thuận nhằm nâng cao tính minh bạch, khả năng dự đoán và tính hiệu quả của các thủ tục mà các doanh nghiệp phải tuân thủ để được cấp phép cung cấp dịch vụ của mình, giúp đảm bảo quy tắc đối xử công bằng trong thương mại.
Hiệu quả từ chính sách thương mại của các quốc gia và khu vực góp phần phục hồi và tăng trưởng
thương mại thế giới
Trung Quốc phát huy sức mạnh tổng hợp hướng đến tăng trưởng kinh tế, thương mại
Các chính sách kinh tế của Trung Quốc được thực hiện theo cách phối hợp hơn để tạo ra sức mạnh tổng hợp cho sự phát triển chất lượng cao của đất nước. Báo cáo công tác của Chính phủ Trung Quốc năm 2023 đưa ra một số ưu tiên cho các hoạt động kinh tế năm 2024. Trong đó, ưu tiên hàng đầu được dành cho việc phục hồi và mở rộng tiêu dùng, giải phóng sức cầu trong nước, hướng tới củng cố tăng trưởng trong bối cảnh bất ổn bên ngoài.
Các nỗ lực bao gồm nâng cao chất lượng tiêu dùng, tối ưu hóa cơ cấu đầu tư và thúc đẩy sự phát triển phối hợp giữa thành thị và nông thôn để giải phóng tiềm năng nhu cầu. Bên cạnh việc đẩy nhanh quá trình hiện đại hóa hệ thống công nghiệp, Trung Quốc đổi mới cam kết tăng cường nỗ lực thu hút và sử dụng đầu tư nước ngoài, cam kết mở rộng tiếp cận thị trường và đảm bảo nguyên tắc đối xử quốc gia đối với các công ty có vốn đầu tư nước ngoài. Đồng thời, tiếp tục thực hiện các bước tích cực để tham gia Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và các hiệp định kinh tế thương mại tiêu chuẩn cao khác.
Nhờ có những chính sách thương mại rõ ràng này, năm 2023 đã chứng kiến sự phục hồi mạnh mẽ của nền kinh tế Trung Quốc khi nông nghiệp tăng trưởng về sản lượng, sản lượng công nghiệp và doanh số bán lẻ đều ghi nhận các mức tăng trưởng vượt dự đoán. Đặc biệt trong nông nghiệp, chính sách tăng giá sàn thu mua lượng thực và cải thiện trợ cấp cho nông dân của Trung Quốc đem lại đóng góp tích cực vào sự ổn định của thị trường ngũ cốc toàn cầu, đảm bảo an ninh lương thực thế giới.
EU thúc đẩy thực hiện cam kết đối với các nguyên tắc thương mại mở và công bằng
Năm 2023, nền kinh tế EU kém lạc quan hơn khi đứng ở một ngã rẽ quan trọng, đối mặt với bối cảnh kinh tế phức tạp do những thách thức toàn cầu và động lực khu vực. Tuy vậy, kinh tế EU cũng cho thấy dấu hiệu phục hồi sau những thách thức của đại dịch Covid-19 dù tốc độ phục hồi không đồng đều giữa các quốc gia thành viên.
Việc triển khai đánh giá chính sách thương mại và nỗ lực củng cố mối quan hệ kinh tế với các đối tác chiến lược của EU là minh chứng cho sự cam kết của khối đối với các nguyên tắc thương mại mở và công bằng. Một trong những chính sách quan trọng của nền kinh tế EU trong năm 2023 đó là chuyển đổi số. Chính vì vậy, các quốc gia tại khu vực EU đang tích cực khuyến khích các sáng kiến liên quan đến trí tuệ nhân tạo, hạ tầng số và an ninh mạng; thúc đẩy đầu tư vào nghiên cứu và phát triển nhằm nâng tầm vị thế của EU trong nền kinh tế số toàn cầu. Ngoài ra, Thỏa thuận Xanh EU nhằm đối phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững cũng là một trong những chính sách có tác động mạnh mẽ đến thương mại của EU và các nước đối tác.
Khu vực Đông Nam Á mở rộng quan hệ thương mại ngoại khối
Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) là nền kinh tế lớn thứ ba ở châu Á và lớn thứ năm trên thế giới và là một trong những thị trường mới nổi có quy mô lớn nhất trên toàn cầu với tiềm năng tiêu thụ đáng kể. ASEAN cũng là một trong những tổ chức khu vực có nhiều hiệp định thương mại nhất, trong đó có Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), với không gian rộng lớn cho thương mại, đầu tư không chỉ trong khu vực Đông Nam Á, mà còn cả khu vực Thái Bình Dương…
Các chính sách thương mại của ASEAN gần đây tập trung chủ yếu vào việc trao đổi thương mại với các đối tác bên ngoài thay vì nội khối, trong đó Trung Quốc là quốc gia có quan hệ thương mại sâu sắc nhất với ASEAN trong năm 2023 vừa qua. Dự báo, thương mại giữa Trung Quốc và ASEAN có thể tăng thêm 616 tỷ USD trong thập kỷ tới - mức tăng tuyệt đối lớn nhất trên thế giới.
Bên cạnh các FTA chung của khối, các quốc gia thành viên ASEAN cũng tham gia FTA song phương nhằm phát triển kinh tế, thương mại của mình. Sự gia tăng liên tục của các FTA góp phần vào bức tranh tăng trưởng của các quốc gia thành viên nói riêng và của cả khu vực nói chung.
Thế giới tăng cường quan hệ thương mại thông qua việc thiết lập và mở rộng các FTA
Trong bối cảnh bảo hộ thương mại trở thành xu hướng trên toàn cầu, sự tiếp tục ra đời của nhiều hiệp định thương mại tự do song phương và khu vực, đặc biệt là các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới đã giải quyết phần nào các tác động tiêu cực mà xu hướng bảo hộ gây ra. Chính vì vậy, các quốc gia trên thế giới đã tích cực nỗ lực tăng cường quan hệ thương mại thông qua việc thiết lập và mở rộng các FTA. Những hiệp định này có tiềm năng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, thúc đẩy tạo việc làm và thúc đẩy quan hệ quốc tế mạnh mẽ hơn.
Nổi bật trong thời gian gần đây phải nhắc đến một số hiệp định và thỏa thuận kinh tế quan trọng như: CPTPP, RCEP và Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (IPEF). Các hiệp định và thỏa thuận này nhằm mục đích xóa bỏ các rào cản thương mại và thúc đẩy đầu tư lẫn nhau, ví dụ bằng cách tạo thuận lợi về thuế quan và hài hòa hóa các tiêu chuẩn bảo vệ môi trường và lao động.
Ngoài ra, còn có các hiệp định khác đang được chuẩn bị và hiện đang được các bên ký kết tiềm năng đàm phán. Trong năm 2023, Vương quốc Anh chính thức ký thỏa thuận gia nhập Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) vào ngày 16/7/2023, việc Anh gia nhập Hiệp định này sẽ tạo ra cơ hội thúc đẩy các quy tắc tiêu chuẩn cao của Hiệp định, duy trì vị thế đi đầu của CPTPP trong các mối liên kết khu vực và toàn cầu trong thời gian tới. Bên cạnh đó, IPEF đã đạt thỏa thuận về chuỗi cung ứng - một trong 4 trụ cột của khuôn khổ. Đây là thỏa thuận đa phương đầu tiên liên quan đến chuỗi cung ứng, được thiết kế nhằm khuyến khích các đối tác tạo ra cơ sở hạ tầng để nhanh chóng khôi phục chuỗi cung ứng bị gián đoạn khi xảy ra tình trạng khẩn cấp và hạn chế tác động kinh tế của những cú sốc đó./.
Minh Huyền