Sau gần nửa năm hoành hành trên khắp thế giới, đến nay dịch bệnh Covid-19 dần hạ nhiệt với số ca tử vong và ca nhiễm bệnh mới tại nhiều quốc gia có xu hướng giảm dần, các biện pháp hạn chế bắt đầu được nới lỏng, người dân ở nhiều nơi đang tất bật trở lại guồng quay cuộc sống thường nhật. Tuy nhiên, việc dịch bệnh chưa thể chặn đứng vẫn tiềm ẩn mối nguy của một cuộc khủng hoảng an ninh lương thực toàn cầu.
Cùng chung số phận với các ngành du lịch, vận tải, hàng không… ngành nông nghiệp trên toàn thế giới cũng lao đao bởi những biện pháp đối phó với dịch Covid-19 như lệnh cấm nhập cảnh, đóng cửa biên giới hay thực hiện giãn cách xã hội... Khiến không chỉ hàng triệu lao động trong ngành này không thể ra đồng thu hoạch và trồng trọt mà hoạt động lưu thông hàng hóa cũng giảm mạnh, chuỗi cung ứng lương thực toàn cầu bị đứt gãy do hoạt động vận tải bị tê liệt. Điều này khiến các nhà kinh tế đưa ra lời cảnh báo, trong vòng xoáy của dịch bệnh covid -19 thế giới có thể lâm vào tình trạng khủng hoảng an ninh lương thực trầm trọng, ảnh hưởng rất lớn đến những nước nghèo đông dân.
Ảnh minh họa, nguồn Internet
Theo Reuters, một trong những hãng thông tấn lớn nhất thế giới tại Ấn Độ quốc gia đông dân thứ hai thế giới và có 70% dân số làm việc trong ngành nông nghiệp, người dân đang khốn khổ vì nông sản tới vụ thu hoạch nhưng không thể bán do “lái buôn không đến được”. Trên những cánh đồng màu mỡ phía Tây nước này, hàng nghìn tấn xà lách, dâu tây hay hàng trăm xe tải nho phải để thối rữa hoặc đổ cho gia súc ăn.
Ngay những nơi được đánh giá khó rơi vào tình trạng mất an ninh lương thực nhất như châu Âu, thì ngành nông nghiệp tại nhiều quốc gia như Tây ban Nha, Ý, Pháp… cũng đang cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi thiếu hụt lượng lớn nhân công do phụ thuộc lớn vào lao động thời vụ nhập cư, trong khi biên giới các nước tạm thời đóng cửa do dịch bệnh. Đơn cử như ở Italia, quốc gia này hiện cần khoảng 200.000 lao động mùa vụ cho tháng 5 và 6 năm nay. Người đứng đầu Hiệp hội Thực phẩm liên bang Italy cho biết, do không có người lao động, chính phủ nước này có thể sẽ phải yêu cầu người dân nhận trợ cấp nhà nước đến hỗ trợ giúp thu hái rau củ. Thời gian vừa qua, Bộ trưởng Nông nghiệp Pháp cũng đã phải đưa ra lời kêu gọi bất đắc dĩ “đội quân bóng tối”, theo đó những người mới phải thôi việc hoặc sa thải vì Covid-19 sẽ trở thành lực lượng thay thế cho đội quân lao động nhập cư ở trang trại. Trong khi đó, Bộ trưởng Nông nghiệp Đức cho biết, nông trại và các nhà sản xuất thực phẩm chịu ảnh hưởng nghiêm trọng vì lệnh cấm nghiêm ngặt về giãn cách xã hội và đóng cửa biên giới.
Còn tại Mỹ, Bộ trưởng Nông nghiệp cho biết, người nông dân nước này đã bị tổn thất lớn do sự thay đổi về nhu cầu, khi các trường học và nhà hàng đóng cửa. Điều này đã làm gián đoạn các chuỗi cung ứng thực phẩm, người nông dân ở nhiều nơi đành bất lực đổ các sản phẩm bơ sữa và tiêu hủy các loại rau đã đến ngày thu hoạch do không có người mua. Bên cạnh đó, ngành nông nghiệp còn đối mặt với tình trạng thiếu lao động làm việc do phụ thuộc chủ yếu vào lao động thời vụ từ Mexico, (do đang phải đảm bảo thực hiện giãn cách xã hội). Theo báo cáo của Liên minh Nông nghiệp Bền vững Quốc gia Mỹ, ngành nông nghiệp có thể chịu thiệt hại lên tới 1,32 tỷ USD từ tháng 3 tới tháng 5 năm nay.
Ở Brazil, thủ phủ thế giới về xuất khẩu đậu nành, cà phê và đường, các trang trại cũng đang đối mặt với hàng loạt vấn đề như tìm thuê xe tải để chở nông sản thu hái hoặc thiếu vật tư nông nghiệp…
Bên cạnh những khó khăn của hoạt động trồng trọt và thu hoạch trong ngành nông nghiệp, mối nguy khủng hoảng an ninh lương thực còn đến từ nỗi lo hoạt động xuất nhập nông sản nhiều nước còn gặp trở ngại do đường bay hạn chế khi các nước thực hiện công tác kiểm dịch, cách ly tại các khu cảng làm giảm số lượng phương tiện vận chuyển và nhân viên chuyên chở hàng. Tại Canada, chủ tịch hiệp hội Orbit Brokers chuyên giúp đỡ bên vận chuyển làm thủ tục thông quan cho biết, lượng nhập khẩu các loại rau củ quả Ấn Độ như hành tây, đậu bắp, cà tím… đã giảm tới 80% trong hai tuần đầu tháng 4/2020 vì đường bay bị hạn chế. Còn theo Hiệp hội Những người trồng và xuất khẩu chuối Philippines, lượng xuất khẩu trái cây của Philippines dự kiến sẽ giảm xuống còn khoảng 2,5 triệu tấn trong năm nay so với mức 4 triệu tấn của năm ngoái do các giới hạn vận chuyển vì dịch bệnh. Hay như chính tại Việt Nam, trong 4 tháng đầu năm nay, kim ngạch xuất khẩu một số mặt hàng nông sản giảm so với cùng kỳ năm trước như: Rau quả đạt 1,3 tỷ USD, giảm 8,7%; cao su đạt 403 triệu USD, giảm 27,5% (lượng giảm 31,7%) (số liệu Tổng cục Thống kê). Đặc biệt, xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc (thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam) gặp khá nhiều khó khăn do một số cửa khẩu biên giới đóng cửa trong thời gian quốc gia láng giềng đang phải chống chọi với dịch bệnh Covid -19.
Ảnh minh họa, nguồn Internet
Thêm một vấn đề khiến các chuyên gia kinh tế lo ngại là việc hầu hết các nước sản xuất nông nghiệp lớn đều có những điều chỉnh trong chính sách xuất khẩu ở các mức độ khác nhau, xây dựng kế hoạch dự trữ một lượng lương thực để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng nội địa trong năm nay, nhằm đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, khiến nguồn cung lương thực bị gián đoạn và giá cả bấp bênh. Vốn là một trong những quốc gia sản xuất lúa mì hàng đầu thế giới và cũng là nhà xuất khẩu đầu bảng về lúa mì, nhưng ngày 26/04 vừa qua, Nga cũng đã thông báo tạm ngưng việc xuất khẩu nhiều loại ngũ cốc ra thị trường thế giới cho đến tháng 7 năm nay khi hạn ngạch xuất khẩu 7 triệu tấn đạt đến giới hạn cao nhất, để ưu tiên thị trường trong nước. Đây là lần đầu tiên trong một thập niên, thế giới mất nguồn cung lúa mì từ Nga do một số nước đổ xô nhập khẩu lúa mì vì lo ngại về an ninh lương thực. Một số nước lân cận Nga cũng đã giới hạn xuất khẩu ngũ cốc, tạo nguy cơ chệch hướng thương mại toàn cầu và thổi bùng những lo ngại về việc thiếu lương thực và giá cả tăng cao. Điển hình là Kazakhstan cấm xuất khẩu bột mì, hạt buckwheat (kiều mạch), đường và một số loại rau. Hay như Ukraina sẵn sàng cấm xuất khẩu lúa mì nếu khối lượng xuất khẩu vượt giới hạn đã cấp cho các doanh nghiệp.
Còn tại châu Á, nhà xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới là Ấn Độ đã ngừng xuất khẩu gạo do thiếu lao động và các vấn đề hậu cần trong khi các nước như Thái Lan, Campuchia và Indonesia đều tuyên bố cắt giảm xuất khẩu gạo. Tuy nhiên có thể thấy, trong hoàn cảnh bất định như hiện nay thì việc các quốc gia điều chỉnh chính sách xuất khẩu nông sản là hoàn toàn dễ hiểu.
Trong khi một số nước tạm ngừng xuất khẩu gạo, lúa mì thì một số quốc gia lại có động thái tăng cường nhập khẩu và dự trữ lương thực. Điển hình là việc các quốc gia như Algeria, Morocco và Philippines đã tăng cường nỗ lực dự trữ ngũ cốc, khi các nhà sản xuất lớn thế giới ra lệnh giới hạn xuất khẩu. Hay như chính phủ Ai Cập yêu cầu tăng dự trữ chiến lược những mặt hàng tiêu dùng, đã đặt mua 180.000 tấn lúa mỳ Nga để dự trữ trong khi chính phủ Philippines dự định nhập khẩu gạo để tăng nguồn cung ứng… Ngoài việc dừng xuất khẩu, Kazakhstan cũng tăng cường nhập khẩu lương thực thực phẩm, đảm bảo tiêu dùng trong nước khi bãi bỏ các loại thuế quan nhập khẩu đối với mặt hàng này. Các chuyên gia kinh tế e ngại rằng làn sóng đổ xô tích trữ có thể gây ảnh hưởng tiêu cực, sẽ châm ngòi cho sự gia tăng dự trữ lương thực quá mức cần thiết của các quốc gia và sẽ dấy lên cuộc khủng hoảng an ninh lương thực thực sự trên toàn thế giới.
Trước tình trạng trên, một loạt cơ quan, tổ chức quốc tế hàng đầu như Tổ chức Nông Lương Liên hợp quốc (FAO), Quỹ Phát triển Nông nghiệp Quốc tế (IFAD) của Liên hợp quốc (LHQ), Ngân hàng Thế giới (WB)… đã lần lượt lên tiếng cảnh báo về nguy cơ mất an ninh lương thực nghiêm trọng của thế giới như là một trong những hệ lụy lớn nhất của dịch viêm đường hô hấp cấp COVID-19.
Cụ thể là vào cuối tháng 4 vừa qua, Chương trình Lương thực Thế giới của Liên hợp quốc (WFP) cảnh báo, đại dịch Covid-19 có thể làm tăng gần gấp đôi số người bị mất an ninh lương thực khẩn cấp từ 135 triệu người (năm 2019) lên tới 265 triệu người (năm 2020), nguyên nhân là do doanh thu du lịch giảm, đi lại hạn chế và nhiều lĩnh vực khác đều chịu ảnh hưởng của dịch bệnh, số người thất nghiệp ngày càng gia tăng. Trước đó, trong một báo cáo công bố ngày 3/4/2020, WEF cũng cho biết, hiện có gần 212 triệu người luôn trong tình trạng thiếu lương thực kéo dài và 95 triệu người thiếu lương thực trầm trọng tại các nước nghèo hơn. Tình hình sẽ càng trở nên nghiêm trọng hơn bởi đại dịch Covid-19, nhất là đối với các nước nghèo tại khu vực châu Phi và Trung Đông; số người rơi vào nạn đói trong năm 2020 sẽ tăng 77% so với năm 2019. Đặc biệt, số lượng người đói sẽ bùng phát chưa từng thấy tại khu vực Trung Sahel, bao gồm Burkina Faso, Mali và Niger. Còn theo Quỹ Nhi đồng Liên Hợp quốc (UNICEF), hiện có hàng triệu trẻ em Trung Đông sẽ trở nên nghèo khó hơn khi những người chăm sóc các em bị mất việc làm vì các biện pháp phong toả nhằm ngăn chặn sự lây lan của COVID-19 trên toàn khu vực.
Để giảm bớt tác động của đại dịch Covid-19 đối với an ninh lương thực ở châu Phi, thời gian vừa qua, Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) và Liên minh châu Phi đã nhanh chóng có hành động chiến lược là tuyên bố một cam kết chung hỗ trợ tiếp cận thực phẩm và dinh dưỡng cho những người dễ bị tổn thương nhất; cung cấp cho người dân châu Phi mạng lưới an toàn xã hội; giảm thiểu sự gián đoạn đối với việc di chuyển và vận chuyển an toàn cho nhu cầu thiết yếu của người dân, vận chuyển và tiếp thị hàng hóa và dịch vụ và giữ cho biên giới mở trên lục địa cho thương mại nông nghiệp và thực phẩm. Bên cạnh đó, Tổng giám đốc FAO cũng lên tiếng kêu gọi các nỗ lực quốc tế nhằm giảm thiểu tác động của đại dịch Covid-19 với chuỗi cung ứng thực phẩm và ngăn chặn khủng hoảng lương thực trên quy mô toàn cầu. Đặc biệt, các nước không thể bỏ qua những ảnh hưởng hiện nay của dịch Covid-19 đối với tình trạng an ninh lương thực của các nhóm dân cư dễ bị tổn thương nhất thế giới.
Trong khi đó, tại một cuộc họp trực tuyến với các Bộ trưởng Nông nghiệp từ Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20), bộ trưởng các nước nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tránh lãng phí lương thực gây ra do những trở ngại trong chuỗi cung ứng lương thực, tạo ra tình trạng thiếu an ninh lương thực, nguy cơ suy dinh dưỡng và tổn thất về kinh tế; và đã ra tuyên bố chung, trong đó sẽ tránh mọi biện pháp có thể dẫn tới sự bất ổn trầm trọng về giá lương thực trong các thị trường toàn cầu cũng như đe dọa tới chuỗi cung ứng lương thực.
Đối với khu vực Đông Nam Á, quan ngại về tác động tiềm tàng của đại dịch Covid-19 đối với hợp tác ASEAN trong các lĩnh vực thực phẩm, nông nghiệp, lâm nghiệp và sự gián đoạn của chuỗi cung ứng thực phẩm trong khu vực, tại Hội nghị Bộ trưởng Nông, lâm nghiệp ASEAN (AMAF) tổ chức vào ngày 17/4/2020, Bộ trưởng Nông nghiệp và Lâm nghiệp các nước ASEAN đã ra tuyên bố chung tái khẳng định cam kết đảm bảo an ninh lương thực, an toàn thực phẩm và dinh dưỡng trong khu vực trong đợt bùng phát dịch Covid-19. Theo đó, sẽ giảm thiểu nguy cơ gián đoạn chuỗi cung ứng thực phẩm trong khu vực bằng cách phối hợp chặt chẽ nhằm đảm bảo các thị trường tiếp tục mở cửa và tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho hoạt động vận chuyển các sản phẩm nông nghiệp, thực phẩm. AMAF cũng đồng thời kêu gọi các quốc gia thành viên ASEAN triển khai thực hiện các biện pháp, dự án và chương trình cần thiết ở cấp quốc gia nhằm đáp ứng nhu cầu lương thực trước mắt cho người dân, đặc biệt là các nhóm dễ bị tổn thương trong xã hội; cần thiết thúc đẩy các chương trình bảo trợ xã hội dành cho những nông dân sản xuất quy mô nhỏ, các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa nhằm tăng sản lượng lương thực và đảm bảo an ninh lương thực trong khu vực. Theo tuyên bố chung này, các nước thành viên ASEAN hiện đang thảo luận một nghiên cứu tập trung vào các thách thức và giải pháp nhằm giảm gián đoạn các hoạt động trao đổi thương mại thực phẩm và nông nghiệp trước, trong và sau đại dịch Covid-19./.
Ngọc Linh