Tết Nhảy của người Dao
Người Dao ở Việt Bắc cho rằng, ngày đầu năm không được làm việc mà chỉ lo vui chơi, thăm viếng và chúc tụng lẫn nhau. Nhà nào nhà nấy đều trang hoàng thật đẹp và dán nhiều câu đối bằng chữ Hán lên cột nhà hay trên các vách tường để đón mừng Xuân.
Người Dao đón Tết bằng Tết Nhảy gọi là “Nhiang chằm Ðao” để rèn luyện sức khoẻ và võ nghệ. Tết Nhảy bắt đầu trước Tết Nguyên Ðán chừng vài ba hôm. Thanh niên phải tập các điệu múa, điệu nhảy, làm gươm đao bằng gỗ để múa. Mỗi người phải nhảy múa đến hàng trăm lượt trong tiếng trống, tiếng thanh la giục giã...
Tết của người Mông
Lễ hội Gầu Tào của người Mông diễn ra trong khoảng từ mồng Một đến ngày Rằm tháng Giêng. Đây là một nét đẹp văn hóa truyền thống đặc sắc của đồng bào Mông ở các tỉnh vùng cao phía Bắc. Nghi lễ đặc sắc là dựng cây nêu báo hiệu cho mọi người biết gia chủ tổ chức lễ hội.
Cây nêu là một cây tre cao từ 10 đến 12 m, thân tre gióng thẳng, nhẵn, mầu xanh bóng, ngọn tre để nguyên lá, trang trí nhiều màu sắc.
Thanh niên người H'Mông múa khèn trong phiên chợ Tết
Sau khi thầy cúng và gia chủ cúng lễ, gia chủ sẽ hát những bài ca ngợi bản mường, chúc tụng mọi người nhân dịp năm mới. Các chàng trai, cô gái trong trang phục dân tộc thổi khèn, múa khèn, mời nhau rượu ngô và cùng say trong tiếng khèn; tổ chức những trò chơi truyền thống như đánh yến, leo cột lấy bầu rượu.
Tết của dân tộc Nùng
Mâm lễ cúng tổ tiên đêm 30 Tết cũng như trong bữa cơm Tết của người Nùng là món thịt gà sống thiến. Sáng mồng Một, người con rể phải đi lễ bố mẹ vợ một đôi gà sống thiến. Hai món nữa không thể thiếu đối với Tết của bà con dân tộc Nùng là bánh khảo, xôi ngũ sắc.
Từ ngày 28 và 29 tháng Chạp, người Nùng đã nghỉ ngơi, vệ sinh nhà cửa, cọ rửa đồ nông cụ, dán giấy đỏ cúng hồn các vật dụng lao động; trước cửa treo câu đối Tết viết bằng chữ Nôm Nùng...
Các trò chơi phổ biến trong ngày Tết của người Nùng là ném còn, đá cầu, hát đối nam nữ, đánh võ cổ truyền, đánh gậy; trẻ con chơi quay, múa sư tử...
Tết của dân tộc Mường
Đối với người Mường ở Sơn La, Tết Nguyên Đán là cái Tết quan trọng nhất và lớn nhất trong năm. Trong dịp Tết, mỗi nhà tổ chức một bữa cơm thịnh soạn để cúng tổ tiên và thần, thánh. Trong một mâm thờ thường có các lễ vật như: Bánh chưng và mật, rượu, cơm nếp, thịt luộc, chả rang và dồi, quếch, một ít tiền, một bát nước lã, trầu cau, mắm muối.
Người Mường chuẩn bị ăn Tết
Thông thường, bàn thờ tổ tiên được đặt 3 mâm: Mâm ngoài cùng thờ bố mẹ, mâm ở giữa thờ ông bà, mâm trong cùng thờ tổ tiên.
Trong bữa cơm ngày Tết, ngoài các món có trong mâm thờ còn có thêm món ớt, nộm thịt thủ lợn, các loại rau đắng, măng đắng. Trước khi ăn, con cháu xếp hàng lạy kính cha mẹ, ông bà. Người già nói lời chúc cho con cháu sang năm mới mạnh khoẻ, làm ăn phát đạt. Sau đó, mọi người mời nhau uống rượu và cùng thưởng thức các món ăn.
Sự mời mọc diễn ra liên tục suốt bữa cỗ, kèm theo những câu hát Bọ Mẹng, hát Ví, Mo,... làm cho không khí bữa ăn thêm vui vẻ và ấm cúng.
Tết của dân tộc Hà Nhì
Dân tộc Hà Nhì ở Điện Biên thường tổ chức đón Tết trước Tết Nguyên Đán của người Kinh khoảng 2 tháng và kéo dài khoảng 1 tuần.
Việc đón Tết vào ngày nào không được ấn định thành truyền thống như Tết của người Kinh mà do Hội đồng già làng, trưởng bản bàn bạc và thống nhất để áp dụng cho từng năm, dựa trên các yếu tố thời tiết, mùa màng, khả năng kinh tế chung của mỗi gia đình...
Sau khi thời điểm đã được xác định, theo phong tục, buổi chiều tất niên, mỗi gia đình cúng một con gà để tiễn biệt năm cũ. Người Hà Nhì không gói bánh chưng mà thay vào đó là bánh gù, loại bánh hình ống, dài hơn một gang tay. Ngoài ra, còn có bánh dầy, bánh trôi.
Trong dịp Tết, những người cao tuổi lập thành từng nhóm để đi chúc Tết các gia đình trong nhóm và trong họ.
Tết của dân tộc Tày
Tết của dân tộc Tày bắt đầu vào ngày 30 và kết thúc (lễ tạ tổ tiên) vào khoảng sáng mùng Ba. Mùng Bảy, họ ra đồng làm việc, nhưng chỉ mang tính hình thức. Đến ngày 15, họ ăn Tết lại, gần giống như ăn Rằm tháng Giêng của người Kinh, nhưng người Tày gọi là ăn Tết lại.
Ngày 27 hay 28, các gia đình đã thịt lợn, gói bánh chưng... Cũng vào những ngày này, người Tày sẽ lau chùi bàn thờ sạch sẽ, buộc bốn cây mía vào bốn góc chân bàn thờ với quan niệm đó là cái gậy để tổ tiên chống. Tối 30, vừa tiếp khách đến chơi, phụ nữ trong nhà vừa làm bỏng, chè lam, bánh khảo.
Khác với người Thái, người Tày kiêng sáng mùng Một có người không mời mà vào nhà. Họ chọn mời người xông nhà là người có đạo đức trong bản, người có phúc lớn, kị nhất là người có tang...
Một số trò chơi cũng được tổ chức trong Tết nhưng phổ biến nhất vẫn là tung còn. Ra xuân, người Tày còn có hội lồng tồng (xuống đồng).
Tết của dân tộc Phù Lá
Người Phù Lá ở Lào Cai ăn Tết chính trong 3 ngày, từ mồng 1 đến mồng 3 tháng Giêng, nhưng các hoạt động vui Xuân thường kéo dài đến hết ngày 15, sau đó mới bắt đầu bước vào lao động sản xuất cho một mùa vụ mới. Để chuẩn bị đón Tết, từ tháng Chạp, người Phù La đã chuẩn bị củi, dự trữ rau, sấy khô cá, nấu rượu và tìm lá dong để gói bánh chưng. Ngoài bánh chưng, bánh dầy, người Phù Lá còn có nhiều món ăn ngày Tết đa dạng và độc đáo.
Vào ngày 30 Tết, mỗi gia đình thường vào rừng lấy một ngọn trúc về để quét dọn nhà và đặt lên bàn thờ tổ tiên, với mong muốn quét sạch mọi cái xấu của năm cũ và đón một năm mới an lành, bội thu./.
T.L (st)