Biến đổi khí hậu là vấn đề toàn cầu và đòi hỏi một nguồn tài chính khổng lồ để giảm thiểu các tác động tiêu cực. Thỏa thuận tài chính khí hậu đạt được tại COP29 đã đặt nền tảng cho một loạt cam kết mới, song kết quả này vẫn chưa đạt được như kỳ vọng. Để đạt được mục tiêu giảm phát thải và thích ứng hiệu quả, cộng đồng quốc tế cần hợp tác mạnh mẽ hơn, đảm bảo sự công bằng giữa các nước phát triển và đang phát triển.
Cam kết tài chính khí hậu - “chính sách bảo hiểm cho nhân loại”
Biến đổi khí hậu (BĐKH) là vấn đề toàn cầu, đe dọa sự phát triển bền vững của nhân loại. Việc giảm thiểu tác động của khí thải nhà kính và thích ứng với những thay đổi không thể tránh khỏi của khí hậu đòi hỏi một nguồn tài chính khổng lồ. Theo Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc, các quốc gia có thể cần chi tới 387 tỷ USD một năm vào năm 2030 và nhiều hơn vào năm 2050 để đáp ứng được yêu cầu thích ứng với biến đổi khí hậu.
Đây là một thách thức lớn đối với các quốc gia, đặc biệt là những quốc gia có nền kinh tế còn yếu và không đủ nguồn lực để đầu tư vào các giải pháp khí hậu. Báo cáo của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) cho thấy, trong năm 2022, các nước phát triển đã cung cấp và huy động tổng cộng khoảng 115,9 tỷ USD để hỗ trợ cho các quốc gia đang phát triển ứng phó với BĐKH. Tuy nhiên thực tế chỉ một phần nhỏ trong tổng số này được chuyển đến các nước thu nhập thấp và chỉ khoảng 1/4 cho Châu Phi.
Hội nghị Liên Hợp Quốc về Biến đổi khí hậu (COP29) được tổ chức tại Dubai (UAE) năm nay tiếp tục là một diễn đàn quan trọng để các quốc gia thảo luận các giải pháp đối phó với BĐKH, trong đó nổi lên là vấn đề tài chính.
Hội nghị thượng đỉnh này được gọi là 'COP tài chính khí hậu' với nỗ lực tìm cách thiết lập một mục tiêu tài chính khí hậu mới, cao hơn, sẽ chuyển hướng nhiều hơn vào hành động khí hậu cấp thiết ở các nước đang phát triển, hỗ trợ các giải pháp ít carbon, chống chịu với khí hậu trong năng lượng, giao thông và nông nghiệp; đồng thời cho phép các nước đang phát triển tăng cường tham vọng về chống BĐKH trong vòng tiếp theo của các kế hoạch khí hậu quốc gia, dự kiến vào năm 2025.
Tổng thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres cho biết, việc đạt được thoả thuận tài chính tại Hội nghị COP29 là bước đi cần thiết để thế giới bảo đảm mục tiêu giới hạn mức nhiệt tăng toàn cầu dưới 1,5 độ C tính đến cuối thế kỷ.
Tại COP29, các quốc gia nhận thức rõ rằng tài chính khí hậu không chỉ là vấn đề của các quốc gia phát triển mà còn là vấn đề toàn cầu, cần có sự chia sẻ trách nhiệm giữa các quốc gia giàu và nghèo. Nhiều sáng kiến và đề xuất tài chính đã được đưa ra nhằm giải quyết khủng hoảng khí hậu. Các quốc gia phát triển được kêu gọi tăng cường cam kết tài chính của mình để hỗ trợ các nước đang phát triển, các nước nghèo và dễ bị tổn thương đối phó với BĐKH. Một trong những đề xuất đáng chú ý là tăng cường quỹ "Mục tiêu 100 tỷ USD" được cam kết tại COP15, nhằm hỗ trợ các quốc gia đang phát triển trong việc thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm thiểu tác động của nó.
Trước tình trạng các quốc gia nhỏ và các đảo quốc đang phải đối mặt với nguy cơ mất đất do nước biển dâng và thiên tai ngày càng tăng, một sáng kiến khác được đưa ra là cần có cơ chế tài chính đặc thù cho các nước đặc biệt nhạy cảm này, tạo ra các quỹ đặc biệt để giúp các quốc gia này xây dựng các chiến lược thích ứng, cũng như giúp họ tài trợ cho các giải pháp bảo vệ cơ sở hạ tầng và phát triển bền vững.
COP29 năm nay cũng đã bắt đầu định hình nhận thức về sự cần thiết phải mở rộng diện những quốc gia và đối tác có trách nhiệm đóng góp tài chính cho công cuộc bảo vệ khí hậu trên trái đất, cũng như đã đến lúc cần phải cụ thể hóa trách nhiệm đóng góp tài chính này cho từng bên.
Hội nghị COP29 nhấn mạnh vai trò của khu vực tư nhân trong việc huy động tài chính khí hậu. Hiện khu vực tư nhân nắm giữ phần lớn tài sản toàn cầu với giá trị hơn 210 nghìn tỷ USD và có khả năng đóng góp tới hàng trăm tỷ USD mỗi năm nếu được huy động đúng cách. Tuy nhiên, nguồn lực khổng lồ này chưa được khai thác hiệu quả vào các hoạt động tài chính khí hậu. Trong số hơn 210 nghìn tỷ USD tài sản mà khu vực tư nhân quản lý, chỉ một phần nhỏ được phân bổ vào các dự án khí hậu, chủ yếu do thiếu các cơ chế hấp dẫn và môi trường đầu tư thuận lợi.
Một thông điệp rõ ràng đã được đưa ra tại COP29 là khu vực tư nhân không chỉ là người quan sát mà phải trở thành người tham gia tích cực trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu. Với những cơ chế phù hợp và cam kết mạnh mẽ, tài chính tư nhân sẽ là động lực quan trọng đưa thế giới tiến gần hơn tới một tương lai xanh và bền vững.
Đồng thời, các ngân hàng phát triển quốc tế và các tổ chức tài chính lớn được kêu gọi cung cấp các khoản vay lãi suất thấp, hoặc các khoản đầu tư dài hạn vào các dự án năng lượng tái tạo, giảm thiểu phát thải và chuyển đổi sang nền kinh tế xanh, để đạt được mục tiêu không vượt quá 1,5°C so với mức nhiệt độ trước công nghiệp.
Tài chính khí hậu không chỉ là vấn đề của các quốc gia phát triển mà còn là vấn đề toàn cầu,
cần có sự chia sẻ trách nhiệm giữa các quốc gia giàu và nghèo
Bước tiến mới trong cam kết về tài chính khí hậu
COP29 khép lại với khoản tài chính thỏa thuận các quốc gia phát triển cam kết đóng góp 300 tỷ USD/năm nhằm hỗ trợ các nước kém phát triển ứng phó BĐKH và hướng tới mục tiêu tài tăng khoản trợ chung cho khí hậu đạt "ít nhất 1,3 nghìn tỷ USD vào năm 2035". Số tiền này sẽ được chuyển đến các quốc gia nghèo đói và dễ bị tổn thương, để giúp họ đối phó với thời tiết cực đoan ngày càng khắc nghiệt và chuyển đổi nền kinh tế sang năng lượng sạch. Con số này tăng so với mức 100 tỷ USD hiện do các quốc gia giàu có cung cấp theo một cam kết sắp hết hạn, cũng như cao hơn so với mức 250 tỷ USD được đề xuất trong dự thảo thỏa thuận trước đó ngày 22/11/2024. Thỏa thuận cam kết về tài chính khí hậu được coi là một “chính sách bảo hiểm cho nhân loại”, giúp duy trì đà phát triển của năng lượng sạch và bảo vệ hàng tỷ người trên Trái đất, cũng như sẽ giúp tất cả các quốc gia chia sẻ những lợi ích to lớn của hành động khí hậu.
Bộ trưởng Năng lượng Anh Ed Miliband cho rằng, nếu khoản tài chính này được sử dụng đúng cách, có thể cắt giảm lượng khí thải tương đương với một tỷ ôtô và có thể bảo vệ gần một tỷ người khỏi tác động của BĐKH.
Cũng ngay tại COP29, các ngân hàng phát triển đa phương (MDB) bao gồm Ngân hàng Thế giới (WB) và Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) đã thể hiện vai trò đòn bẩy trong việc thúc đẩy tài chính khí hậu toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu về vốn cho các dự án khí hậu ngày càng tăng cao, với việc tuyên bố hỗ trợ tài chính và các biện pháp khác để các quốc gia thu nhập thấp và trung bình đạt được các mục tiêu đầy tham vọng về khí hậu. MDB ước tính sẽ cung cấp khoảng 120 tỷ USD mỗi năm đến năm 2030, trong đó có 42 tỷ USD được phân bổ riêng cho các dự án thích ứng khí hậu.
Một sự kiện khác đáng chú ý là Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) đã cùng các đối tác thể hiện cam kết tài trợ ứng phó với biến đổi khí hậu với việc khởi động Quỹ tài chính sáng tạo khí hậu tại Châu Á - Thái Bình Dương (IF-CAP) trong Hội nghị COP29. IF-CAP sẽ là một trong những chương trình tài trợ khí hậu sáng tạo nhất trên thế giới và là công cụ quan trọng để ứng phó với biến đổi khí hậu ở Châu Á và Thái Bình Dương.
Các tổ chức phi chính phủ (NGOs) và quỹ từ thiện cũng được xác định là những nguồn lực quan trọng trong hệ sinh thái tài chính khí hậu. Quỹ Bill & Melinda Gates và Quỹ Rockefeller đã cam kết đầu tư vào các dự án khí hậu tập trung vào đổi mới công nghệ và hỗ trợ cộng đồng dễ bị tổn thương, cung cấp vốn, mang đến kiến thức chuyên môn và kinh nghiệm quản lý, giúp nâng cao hiệu quả của các chương trình khí hậu trên toàn cầu.
Cũng tại Hội nghị COP29, các quốc gia cũng đã nhất trí về các quy tắc cho một thị trường carbon toàn cầu. Thị trường này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc giao dịch tín chỉ carbon, khuyến khích các quốc gia giảm phát thải và đầu tư vào các dự án thân thiện với môi trường.
Bên cạnh đó, các quốc gia phát triển cam kết triển khai các chương trình đào tạo, chuyển giao công nghệ và tăng cường năng lực cho các nước đang phát triển, giúp họ tận dụng hiệu quả nguồn tài chính khí hậu và thực hiện các dự án phát triển bền vững.
Kỳ vọng không trọn vẹn
Dù đã đạt được thoả thuận tài chính mới song không ít các nước quốc gia đang phát triển, trong đó có Ấn Độ và nhiều nước châu Phi, bày tỏ thất vọng về kết quả COP29 bởi con số 300 tỷ USD/năm là “số tiền ít ỏi”, chỉ bằng chưa đến 1/4 số tiền cần thiết và hầu như không đủ để ngăn chặn thảm họa khí hậu.
Đại diện Ấn Độ gọi thỏa thuận này là "muối bỏ bể", còn các nước châu Phi lên án "sự thiếu thiện chí" từ các quốc gia phát triển. Với các quốc đảo - các quốc gia dễ bị tổn thương, họ cảm thấy như đang ở trên một con thuyền rất khác so với các nước phát triển và họ đang chìm dần trước tình trạng nước biển dâng.
Bên cạnh đó, việc thực hiện cam kết tài chính khí hậu 300 tỷ USD mỗi năm tại COP29 được đánh giá là sẽ đối mặt với nhiều thách thức đáng kể. Trước hết, các nguồn vốn huy động dự kiến từ cả khu vực công, khu vực tư, song phương và đa phương. Tuy nhiên, việc đảm bảo tính ổn định và minh bạch trong phân bổ ngân sách này là một thách thức lớn, đặc biệt khi phần lớn các nước phát triển không đạt cam kết trước đó. Hơn nữa, việc phân phối các khoản tài chính được cho là sẽ đối mặt với nguy cơ không minh bạch, gây khó khăn trong đánh giá hiệu quả sử dụng vốn. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các quốc gia nghèo, nơi cần đảm bảo tài chính được sử dụng đúng mục đích.
Có thể nói, thỏa thuận COP29 đặt nền tảng cho một loạt cam kết mới, hướng đến tăng cường tài chính và hành động khí hậu toàn cầu, song vẫn chưa đạt được như kỳ vọng của các quốc gia đang phát triển. Để đạt được mục tiêu giảm phát thải và thích ứng hiệu quả, cộng đồng quốc tế cần hợp tác mạnh mẽ hơn, đảm bảo sự công bằng giữa các nước phát triển và đang phát triển. Các quốc gia cần tôn trọng thoả thuận này một cách đầy đủ và thực hiện cam kết đúng thời hạn, chuyển cam kết thành hành động để đạt được hiệu quả thiết thực./.
Quang Vinh
Tài liệu tham khảo:
PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ - ThS. Lưu Lê Hường, https://vneconomy.vn/sang-kien-tai-chinh-khi-hau-tai-cop29-dau-tu-vao-mot-hanh-tinh-dang-song-cho-nhan-loai.htm.