Cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng nhu cầu phát triển
Năm 2022, mặc dù chưa thể đạt được những con số như các năm trước năm 2019 - năm chưa xảy ra dịch Covid-19, nhưng ngành Hàng không Việt Nam đã có sự hồi phục tích cực nhờ việc Việt Nam mở cửa du lịch, các đường bay quốc tế được khôi phục trở lại và nhu cầu đi lại của hành khách đang tăng mạnh sau khi dịch bệnh được kiểm soát. Theo số liệu của Cục Hàng không Việt Nam, tính chung 9 tháng năm 2022, sản lượng vận chuyển hành khách của các hãng bay Việt Nam đạt 37 triệu khách, tăng 157% so với cùng kỳ năm 2021, trong đó quốc tế đạt 2,9 triệu khách, tăng 2,41% so với cùng kỳ năm 2021; nội địa đạt 34 triệu khách, tăng 139,9% so với cùng kỳ năm 2021.
Những con số trên đã đưa Việt Nam đứng vị trí số 1 trong danh sách 25 nước có thị trường hàng không nội địa phục hồi nhanh nhất thế giới do Hiệp hội vận tải hàng không quốc tế (IATA) công bố vào tháng 6/2022. Các vị trí tiếp theo lần lược là Mexico, Brazil, Nga, Tây Ban Nha, Thổ Nhĩ Kỳ, Australia… Trong danh sách này, khu vực Đông Nam Á, ngoài Việt Nam đứng vị trí số 1 còn có Indonesia đứng thứ 8, Malaysia thứ 9, Philippines thứ 13 và Thái Lan đứng thứ 24.
Với hàng loạt đường bay nội địa, quốc tế được khôi phục và mở rộng, ngành Hàng không Việt Nam đã cho thấy rõ nét triển vọng phát triển trong năm nay và thời gian tới, hứa hẹn trở thành lĩnh vực dẫn đầu làn sóng phục hồi trở lại sau dịch bệnh. Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn có những khó khăn tiềm ẩn như: Nhiều nước vẫn thận trọng trong việc mở cửa bầu trời, đặc biệt là những nước có lượng khách lớn đến với Việt Nam khiến thị trường hàng không mất một lượng khách đáng kể, làm chậm quá trình phục hồi các đường bay quốc tế; dịch bệnh Covid-19 vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại... Bên cạnh đó, cơ sở hạ tầng của ngành Hàng không Việt Nam dù được tăng cường rất nhiều, nhưng chưa hoàn toàn đáp ứng nhu cầu phát triển, quy mô các sân bay còn rất nhỏ so với các nước trong khu vực, khiến cho tình trạng quá tải hạ tầng từ nhiều năm nay vẫn “âm ỉ” diễn ra, đặc biệt đối với những sân bay lớn như Tân Sơn Nhất, Nội Bài.
Cơ sở hạ tầng nhiều sân bay xuống cấp, quá tải
Điển hình là mùa hè 2022 vừa qua, nhu cầu đi lại bằng đường hàng không, nhất là du lịch trong nước bật tăng trở lại, đã dẫn đến tình trạng quá tải, ùn ứ, tắc nghẽn ở mức đáng báo động tại nhiều sân bay của Việt Nam. Không chỉ ùn tắc ở khu vực làm thủ tục, soi chiếu, do mật độ khai thác bay cao với tần suất cất/hạ cánh dày đặc, tình trạng lưu thông ở sân bay, các đường băng cũng bị tắc nghẽn. Trong 8 tháng năm 2022, các hãng hàng không Việt Nam thực hiện trên 208,2 nghìn chuyến bay, trong đó có 180,9 nghìn chuyến đúng giờ, chiếm tỷ lệ đúng giờ (OTP) là 86,9%; 27,3 nghìn chuyến bị chậm giờ chiếm tỷ lệ 13,1%; 896 chuyến bay bị hủy chiếm tỷ lệ 0,43% (số liệu Cục Hàng không Việt Nam).
Năm 2022, tổng thị trường toàn mạng bay được dự báo sẽ sớm khôi phục tương đương như trước đại dịch Covid-19. Các cảng hàng không trên cả nước sẽ đón khoảng 87,8 triệu khách, tăng 190% so với năm 2021. Riêng khách quốc tế dự kiến đạt khoảng 5 triệu khách, tăng 844% và khách nội địa đạt khoảng 82,8 triệu khách, tăng 178,4%. Điều này vừa là cơ hội nhưng cũng là thách thức rất lớn đối với ngành Hàng không khi cơ sở hạ tầng còn nhiều hạn chế.
Rà soát, hoàn thiện Quy hoạch hệ thống cảng hàng không
Việc đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng giao thông nói chung và hệ thống cảng hàng không, sân bay nói riêng có ý nghĩa rất thiết thực, tạo động lực mới thúc đẩy sự phát triển kinh tế, xã hội của địa phương và đất nước. Nhận diện sự yếu kém, xuống cấp của hạ tầng hàng không, việc huy động nguồn lực xã hội hóa vào đầu tư cảng hàng không còn chậm triển khai, chưa đáp ứng yêu cầu do gặp nhiều vướng mắc, từ năm 2021 đến nay, Chính phủ đã chỉ đạo việc xây dựng quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống cảng hàng không, sân bay toàn quốc thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 và phân cấp, phân quyền cho các địa phương để chủ động hơn trong đầu tư xây dựng cảng hàng không.
Cuối năm 2021, Bộ Giao thông Vận tải đã trình Chính phủ dự thảo Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống cảng hàng không, sân bay toàn quốc thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Theo đó, giai đoạn năm 2021-2030 sẽ ưu tiên tập trung đầu tư một số cảng hàng không lớn, đóng vai trò đầu mối tại vùng thủ đô Hà Nội (cảng hàng không Nội Bài) và vùng Thành phố Hồ Chí Minh (cảng hàng không Tân Sơn Nhất và Long Thành); từng bước nâng cấp và khai thác có hiệu quả 22 cảng hàng không hiện hữu, đầu tư 06 cảng hàng không mới để nâng tổng số cảng hàng không của cả nước đưa vào khai thác lên 28 cảng (gồm 14 cảng hàng không quốc tế và 14 cảng hàng không quốc nội), tổng công suất thiết kế hệ thống cảng hàng không đáp ứng khoảng 278 triệu hành khách, bảo đảm trên 95% dân số có thể tiếp cận tới cảng trong phạm vi 100km. Đầu tư hệ thống cơ sở hạ tầng, thiết bị quản lý bay theo hướng đồng bộ, hiện đại, ngang tầm khu vực, đáp ứng nhu cầu vận tải. Từng bước đầu tư các trung tâm logistics, trung tâm đào tạo, huấn luyện bay, bảo dưỡng sửa chữa máy bay và hệ thống trang thiết bị bảo đảm hoạt động bay. Dự kiến vốn đầu tư phát triển hệ thống cảng hàng không đến năm 2030 khoảng 400.000 tỷ đồng (chiếm khoảng 22% nhu cầu vốn đầu tư toàn ngành), được huy động nguồn vốn ngân sách nhà nước, vốn ngoài ngân sách và các nguồn vốn hợp pháp khác. Tầm nhìn đến năm 2050, hình thành 29 cảng hàng không, bao gồm 14 cảng quốc tế và 15 cảng quốc nội.
Thực hiện rà soát lại quy hoạch theo sự chỉ đạo của Chính phủ, đầu tháng 9 mới đây, Cục Hàng không Việt Nam đã hoàn chỉnh hồ sơ quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống cảng hàng không, sân bay toàn quốc thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Điểm mới sau lần rà soát này là Cục Hàng không Việt Nam kiến nghị cập nhật nội dung "nghiên cứu, khảo sát, đánh giá khả năng quy hoạch, xây dựng cảng hàng không tại một số sân bay quân sự (Thành Sơn, Biên Hòa...) trong trường hợp đủ điều kiện" vào dự thảo quy hoạch. Về tầm nhìn đến năm 2050, sẽ hình thành 2 trung tâm vận tải hàng không đầu mối trung chuyển quốc tế mang tầm cỡ khu vực tại vùng Thủ đô Hà Nội và vùng TP HCM. Đầu tư đưa vào khai thác các cảng hàng không mới đảm bảo 100% dân số khu vực đồng bằng và 95% dân số khu vực miền núi có thể tiếp cận tới cảng hàng không trong phạm vi 100 km. Hồ sơ quy hoạch kiến nghị hình thành 31 cảng hàng không (tăng 02 cảng hàng không), bao gồm: 14 cảng hàng không quốc tế (Vân Đồn, Hải Phòng, Nội Bài, Thọ Xuân, Vinh, Phú Bài, Đà Nẵng, Chu Lai, Cam Ranh, Liên Khương, Long Thành, Tân Sơn Nhất, Cần Thơ và Phú Quốc); 17 cảng hàng không quốc nội (thêm sân bay Cao Bằng và Cảng hàng không thứ 2 phía Đông Nam Thủ đô Hà Nội). Đồng thời, hình thành một số cảng hàng không, sân bay tại các đảo, quần đảo có nhu cầu phát triển kinh tế, xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và có điều kiện tự nhiên thuận lợi.
Quy hoạch phát triển hệ thống cảng hàng không dự kiến
Để sớm phê duyệt quy hoạch phát triển hệ thống cảng hàng không, sân bay toàn quốc thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, trong tháng 9 vừa qua, Chính phủ liên tục có những hành động, chỉ đạo quyết liệt.
Cụ thể là ngày 21/9/2022, Phó Thủ tướng Lê Văn Thành đã đi thị sát khu vực phía Bắc cảng hàng không; kiểm tra và làm việc về tình hình thực hiện Đồ án Quy hoạch cảng hàng không quốc tế Nội Bài thời kỳ 2021- 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Đây là cảng hàng không trọng yếu của quốc gia, là trung tâm trung chuyển hàng không lớn nhất phía Bắc, cùng với Cảng Hàng không Long Thành là 2 trung tâm trung chuyển hàng không lớn nhất cả nước. Theo Bộ Giao thông vận tải, hiện nay Cảng Hàng không quốc tế Nội Bài có 2 nhà ga hành khách công suất khai thác đạt 25 triệu khách/năm, trong đó, nhà ga T1 là 15 triệu khách/năm, nhà ga T2 là 10 triệu khách/năm. Nhà ga hàng hóa công suất 403.000 tấn hàng hóa/năm. Theo quy hoạch, đến năm 2030, Cảng Hàng không quốc tế Nội Bài có 3 đường cất hạ cánh, 3 nhà ga hành khách. Trong đó mở rộng nhà ga hành khách T2 hiện hữu để hệ thống nhà ga T1+T2 đạt công suất tổng công suất 30 - 40 triệu hành khách/năm; đồng thời xây mới nhà ga hành khách T3 phía Nam đạt công suất 30 triệu hành khách/năm. Đến năm 2050, xây dựng 4 đường cất hạ cánh và xây mới thêm 1 đường cất hạ cánh phía Nam, 4 nhà ga hành khách. Hệ thống đường lăn và sân đỗ tàu bay được xây dựng đồng bộ. Phương án quy hoạch phát triển Cảng Hàng không quốc tế Nội Bài với quy mô công suất khoảng 100 triệu hành khách/năm vào năm 2050.