Cách Trung tâm thành phố Hải Dương khoảng 30 km về phía Đông, nằm tiếp giáp với tỉnh Quảng Ninh và thành phố Hải Phòng, với đặc điểm địa lý, tự nhiên khá đặc thù, thị xã Kinh Môn có dãy núi đất trong hệ thống núi vòng cung Đông Triều làm xương sống; những dãy núi đá xanh trùng điệp, sông ngòi đan xen bên cánh đồng rộng lớn. Đặc biệt, thị xã Kinh Môn còn sở hữu một số lượng đồ sộ về hệ thống hang động kỳ vĩ, công trình, kiến trúc nghệ thuật tôn giáo, tín ngưỡng cùng những phong tục truyền thống vừa nổi bật về giá trị lịch sử, lại vừa đặc sắc về giá trị văn hóa. Mỗi một di tích, công trình tôn giáo tín ngưỡng đều ẩn chứa trong đó một câu chuyện lịch sử, sự tích ly kỳ, hình thức đa dạng tạo nên nhiều cung bậc cảm xúc.
Cổng Tam quan Đền Cao An Phụ
Nổi bật trong số đó là Di tích lịch sử và Danh lam thắng cảnh quần thể An Phụ - Kính Chủ - Nhẫm Dương với nhiều điểm đến hấp dẫn như: Đền Cao, Chùa Tường Vân, Tượng đài Trần Hưng Đạo trên núi An Phụ, Động Kính Chủ, hệ thống hang động núi Nhẫm Dương... Hằng năm, nơi đây đã thu hút hàng vạn du khách trong và ngoài nước đến tham quan, chiêm bái.
Ngày 22/12/2016, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định xếp hạng Di tích lịch sử và Danh lam thắng cảnh quần thể An Phụ - Kính Chủ - Nhẫm Dương là Di tích Quốc gia đặc biệt. Đền Cao có tên tự là “An Phụ Sơn Từ”, tọa lạc trên đỉnh núi An Phụ với chiều dài 17 km, cao 246 m. Đây là điểm nhấn trong quần thể Di tích An Phụ - Kính Chủ - Nhẫm Dương.
Đền thờ An Sinh Vương Trần Liễu - Thân phụ của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Trong khuôn viên đền Cao An Phụ còn có chùa Tường Vân thờ Phật và Phật hoàng Trần Nhân Tông - người sáng lập ra thiền phái Trúc Lâm Yên Tử.
Đền thờ An Sinh Vương Trần Liễu - Thân phụ của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn
Thấp hơn đền An Phụ chừng 50m và cách khoảng 300m ra phía trước là Tượng đài Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn bằng đá cao gần 13m đứng tay tì đốc gươm, tay cầm cuốn thư, mắt hướng ra nơi biên ải phía Đông Bắc của Tổ quốc. Công trình được UBND tỉnh Hải Dương xây dựng từ 1993 do Đại tướng Võ Nguyên Giáp đặt phiến đá đầu tiên.
Khu vực tượng đài còn có bức phù điêu bằng đất nung dài 45m, cao 2,5m, gồm 265 viên ghép lại, mô tả cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông của quân và dân Đại Việt do những nghệ nhân gốm sứ nổi tiếng ở làng Cậy, huyện Bình Giang (Hải Dương) tham gia chế tác.
Động Kính Chủ, từ xưa đã được xếp vào một trong sáu động đẹp của trời Nam. Động Kính Chủ nằm ở dãy núi đá vôi Dương Nham (phường Phạm Thái) sừng sững những ngọn đá hình mũi mác. Động nằm ở sườn nam núi, qua 36 bậc đá mở ra hoăm hoẳm với 3 cửa hang lớn. Không gian động phơi bày những thạch nhũ được thiên tạo sắp đặt kỳ thú. Với cảnh thiên nhiên như cõi cực lạc, động được người xưa tạo thành chùa thờ Phật. Ở bên trái động có bốn chữ lớn “Vân Thạch thư thất" (Nhà sách Vân Thạch) là nơi đọc sách của Nhập nội hành khiển Phạm Sư Mạnh, một vị quan nổi danh thời Trần.
Tượng đài Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn
Ở Kính Chủ còn có nhiều hang động độc đáo như hang Vang, hang Luồn, hang Tiên Sư... với những câu chuyện huyền sử bất tận. Kính Chủ còn hấp dẫn bởi hơn 40 văn bia Ma Nhai độc nhất vô nhị được tạc vào vách đá. Đáng chú ý là tấm bia hình chữ nhật nằm ngang trên nóc động khắc thơ của vua Lê Thánh Tông (1442-1497), chủ súy hội Tao Đàn khi ông đến thăm nơi này.
Nhẫm Dương (phường Duy Tân) là nơi thắng tích núi non kỳ vĩ với hàng chục hang động: động Thánh Hóa, động Tĩnh Niệm, hang Chiêng, hang Trống, hang Tối... Các hang động này lưu giữ những hiện vật của thời tiền sử thu hút sự chú ý của giới khảo cổ học. Tại động Thánh Hóa sau chùa, năm 2000 người ta đã tìm thấy nhiều xương voi, tê giác, khỉ, lợn rừng, đặc biệt là xương vượn người... hóa thạch, tổng cộng 17 loài động vật thuộc kỷ Đệ tứ, cách chúng ta 3-5 vạn năm. Ngoài ra còn phát hiện nhiều xương người dính vào thành động đã bị thạch nhũ bám kín thuộc về thời kỳ tiền sử cách chúng ta hàng vạn năm.
Động Kính Chủ (phường Phạm Thái) thuộc quần thể Di tích An Phụ - Kính Chủ - Nhẫm Dương
được công nhận là di tích Quốc gia đặc biệt năm 2016
Nơi đây còn có ngôi chùa cổ được xây dựng từ thời Trần (1225-1400), là chốn tổ thiền phái Tào Động, từng góp phần chấn hưng Phật giáo Việt Nam. Chùa còn bảo lưu được 2 tháp đá thời Lê chứa xá lỵ đệ nhất tổ thiền sư Thủy Nguyệt và đệ nhị tổ Tông Diễn.
Ngày 05/02/2025, tức ngày 8 tháng Giêng năm Ất Tỵ, tại Di tích Quốc gia đặc biệt An Phụ, thị xã Kinh Môn đã diễn ra Lễ khai hội Xuân Ất Tỵ năm 2025. Lễ hội gồm 2 phần: phần lễ và phần hội; Trong đó, phần lễ gồm: Lễ cầu an tại chùa Tường Vân; Liên hoan thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ người Việt tại Cung Thánh Mẫu; Lễ tưởng niệm 774 năm ngày mất An Sinh Vương Trần Liễu (cùng Di tích đền Cao An Phụ); Lễ tưởng niệm 321 năm ngày mất của Thánh tổ Thủy Nguyệt tại chùa Nhẫm Dương.
Chùa Nhẫm Dương tọa lạc trên địa bàn phường Duy Tân, thị xã Kinh Môn
Phần hội gồm các hoạt động văn nghệ, thể thao, các trò chơi dân gian được tổ chức tại Di tích đền Cao An Phụ, động Kính Chủ, chùa Nhẫm Dương. Ngay sau lễ khai hội, diễn ra hoạt động kéo co tại khu vực Di tích đền Cao An Phụ, đã thu hút đông đảo người dân tham gia.
Lễ hội xuân Ất Tỵ thị xã Kinh Môn năm 2025 sẽ diễn ra trong 3 tháng (từ tháng 1- 4), tại các di tích cấp quốc gia đặc biệt, di tích cấp quốc gia, di tích cấp tỉnh và di tích tại các xã, phường trên địa bàn thị xã Kinh Môn, trong đó tập trung là quần thể Di tích Quốc gia đặc biệt An Phụ - Kính Chủ - Nhẫm Dương.
Chương trình văn nghệ tại Lễ khai hội Xuân Ất Tỵ năm 2025
Lễ khai hội mùa Xuân được thị xã Kinh Môn tổ chức hằng năm nhằm tiếp tục bảo tồn, tôn tạo và phát huy hơn nữa những giá trị văn hóa, lịch sử, thiên nhiên của quê hương. Lễ hội là cầu nối giữa quá khứ với hiện tại, giữa giá trị tâm linh với chân - thiện - mỹ, làm cho các thế hệ hôm nay hiểu được công lao to lớn của tổ tiên, bồi đắp niềm tự hào, lòng tự tôn dân tộc và truyền thống văn hiến quê hương, đất nước. Đồng thời, đây là dịp để đông đảo Nhân dân, du khách tham quan, chiêm bái, tìm hiểu giá trị lịch sử, văn hóa các di tích trên địa bàn thị xã Kinh Môn - nơi lưu giữ được nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể tiêu biểu của tỉnh Hải Dương./.
Nguyễn Văn Học
Trưởng ban Quản lý Di tích thị xã Kinh Môn