Năm 2014, Việt Nam chính thức triển khai Cơ chế một cửa quốc gia, là nền tảng quan trọng để triển khai Cơ chế một cửa ASEAN theo đúng cam kết, lộ trình thực hiện của các nước trong khu vực. Sau một thời gian nỗ lực thực hiện, đến nay việc triển khai Cơ chế một cửa ASEAN, Cơ chế một cửa quốc gia đã đạt được những kết quả bước đầu quan trọng, tạo đà để Việt Nam đẩy mạnh hơn nữa cải cách hành chính, tạo thuận lợi thương mại và xây dựng Chính phủ điện tử trong thời gian tới.
Việt Nam chính thức tham gia xây dựng Cơ chế một cửa ASEAN từ năm 2005 với việc ký kết Hiệp định về xây dựng và thực hiện Cơ chế một cửa ASEAN ngày 09/12/2005 tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 11, được tổ chức tại Malaysia và Nghị định thư về xây dựng và thực hiện Cơ chế một cửa ASEAN vào ngày 20/12/2006 tại Campuchia. Để triển khai Cơ chế một cửa ASEAN, các nước thành viên, trong đó có Việt Nam, cần phải triển khai Cơ chế một cửa quốc gia của mình.
Là thành viên tích cực trong khu vực, kể từ khi ký Hiệp định và Nghị định thư về xây dựng và thực hiện Cơ chế một cửa ASEAN, Việt Nam đã nỗ lực thực hiện và chuẩn bị các điều kiện cần thiết cho việc triển khai Cơ chế một cửa quốc gia với một loạt các hoạt động như: Xây dựng và kiện toàn bộ máy tổ chức và nguồn lực để triển khai Cơ chế một cửa quốc gia; Rà soát, nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện cơ sở pháp lý; Xây dựng, kết nối hệ thống công nghệ thông tin; Đào tạo, tuyên truyền, nâng cao nhận thức,…
Ảnh minh họa
Sau quá trình chuẩn bị với nhiều cố gắng, tháng 11/2014, Việt Nam bắt đầu triển khai thủ tục hành chính đầu tiên thông qua Cơ chế một cửa quốc gia. Đến 04/10/2016, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1899/QĐ-TTg về việc thành lập Ủy ban Chỉ đạo quốc gia về Cơ chế một cửa ASEAN, Cơ chế một cửa quốc gia và tạo thuận lợi thương mại, cơ quan thường trực của Ủy ban chỉ đạo quốc gia đặt tại Bộ Tài chính (Tổng cục Hải quan).
Để đẩy nhanh công tác cải cách hành chính đối với hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa, quá cảnh; tham gia và triển khai đầy đủ Cơ chế một cửa ASEAN theo đúng cam kết và lộ trình thực hiện của các nước ASEAN và cải cách toàn diện công tác kiểm tra chuyên ngành đối với hoàng hóa xuất, nhập khẩu, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1254/QĐ-TTg ngày 26/9/2018 và Quyết định số 1258/QĐ-TTg ngày 17/8/2020 của Thủ tướng Chính phủ sửa đổi, bổ sung Quyết định số 1254/QĐ-TTg ngày 26/9/2018 về Kế hoạch hành động thúc đẩy Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN, cải cách công tác kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu và tạo thuận lợi thương mại giai đoạn 2018-2020.
Với kế hoạch hành động chi tiết, sự chỉ đạo sát sao của Chính phủ cùng sự nỗ lực thực hiện của các Bộ, ngành, việc triển khai Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN của Việt Nam đã đạt được những kết quả quan trọng. Theo báo cáo của Tổng cục Hải quan, tính đến ngày 30/6/2021, Cơ chế một cửa quốc gia đã có 226 thủ tục hành chính của 13 Bộ, ngành kết nối, với trên 3,93 triệu bộ hồ sơ của hơn 48 nghìn doanh nghiệp. Trong các tháng cuối năm 2020 và các tháng đầu năm 2021 (tính đến 30/6/2021), Bộ Tài chính đã phối hợp với các bộ, ngành triển khai chính thức thông qua Cơ chế một cửa quốc gia 26 thủ tục hành chính.
Bên cạnh đó, Việt Nam đã kết nối chính thức Cơ chế một cửa ASEAN để trao đổi thông tin chứng nhận xuất xứ mẫu D điện tử với tất cả 9 nước thành viên ASEAN. Đến ngày 30/6/2021, tổng số giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) Việt Nam nhận từ các nước ASEAN là trên 375,6 nghìn C/O, tổng số C/O Việt Nam gửi sang các nước là 955,3 nghìn C/O và đã hoàn thành việc kiểm thử kỹ thuật kết nối và trao đổi thông điệp thử nghiệm tờ khai hải quan xuất khẩu với Liên minh kinh tế Á-Âu. Hiện Việt Nam đang đàm phán trao đổi chứng nhận xuất xứ với Liên minh kinh tế Á-Âu; trao đổi thông tin C/O điện tử với Hàn Quốc; trao đổi chứng nhận điện tử với New Zealand.
Công tác kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa xuất nhập khẩu đã có nhiều cải cách đáng kể nhờ việc đơn giản hóa, cắt giảm thủ tục kiểm tra và cắt giảm các mặt hàng phải kiểm tra chuyên ngành. Nhiều bộ, ngành chuyển đổi phương thức kiểm tra chất lượng đối với hàng hóa nhập khẩu từ tiền kiểm sang hậu kiểm, nổi bật trong đó Bộ Công Thương và Bộ Khoa học và Công nghệ đã chuyển hơn 90%, Bộ Thông tin và Truyền thông và Bộ Công an đã chuyển 100% mặt hàng sang hậu kiểm.
Các bộ, ngành bước đầu áp dụng nguyên tắc quản lý rủi ro trong công tác kiểm tra chuyên ngành, thể hiện thông qua nhiều văn bản quy phạm pháp luật về quản lý và kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa xuất nhập khẩu đã được sửa đổi, bổ sung. Mô hình kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn đối với hàng hóa nhập khẩu cũng được cải cách. Theo đó, cơ quan hải quan làm đầu mối kiểm tra chuyên ngành; các bộ, ngành thực hiện hậu kiểm; thực hiện 7 nội dung cải cách hoạt động kiểm tra chuyên ngành tại cửa khẩu nhằm đơn giản quy trình, thủ tục, ứng dụng hệ thống công nghệ thông tin, áp dụng thực chất nguyên tắc quản lý rủi ro, giảm đầu mối tiếp xúc của doanh nghiệp, cắt giảm chi phí, thời gian thông quan hàng hóa nhập khẩu.
Đánh giá chung, các nhiệm vụ đặt ra trong các Quyết định số 1254/QĐ-TTg; Quyết định số 1258/QĐ-TTg được thực hiện khá tốt. Việc triển khai Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN thời gian qua đã mang lại nhiều lợi ích cho người dân và doanh nghiệp.
Thứ nhất, việc thực hiện Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN đã giúp tiết kiệm thời gian hoàn thành thủ tục cấp phép và thông quan lô hàng xuất nhập khẩu bởi với hồ sơ, chứng từ được điện tử hóa, các doanh nghiệp chỉ cần gửi hồ sơ điện tử đến Cổng thông tin một cửa quốc gia để hoàn thành cấp phép và thủ tục thông quan lô hàng.
Thứ hai, tiết kiệm chi phí và sử dụng nguồn lực một cách hợp lý và hiệu quả. Trên thực tế, trong quá trình các doanh nghiệp thực hiện các thủ tục cấp phép và thông quan hàng hóa, việc đơn giản, hài hòa hóa thủ tục giữa các cơ quan quản lý đã giúp cộng đồng doanh nghiệp giảm không ít thời gian, chi phí chuẩn bị hồ sơ và đi lại.
Thứ ba, tăng cường tính minh bạch trong quá trình làm thủ tục hành chính và nâng cao năng lực, hiệu quả quản lý của doanh nghiệp. Khi các doanh nghiệp, người dân đăng ký cấp phép và thông quan hàng hóa bằng hồ sơ điện tử, hệ thống Cơ chế một cửa quốc gia sẽ lưu các thông tin hồ sơ, ngày giờ hồ sơ gửi đến, các thông tin có liên quan đến việc thực hiện thủ tục hành chính được công bố công khai, minh bạch tại Cổng thông tin một cửa quốc gia … Điều này đã giúp tăng tính minh bạch trong quá trình thực hiện thủ tục hành chính cho doanh nghiệp, người dân qua Cổng thông tin một cửa quốc gia.
Thứ tư, giảm sự tiếp xúc giữa người dân và doanh nghiệp với cơ quan quản lý nhà nước trong quá trình thực hiện các thủ tục hành chính. Nhờ đó, các vấn đề tiêu cực, nhũng nhiễu của một bộ phận cán bộ, công chức giảm đi. Hơn nữa, trong bối cảnh dịch bệnh đang diễn biến phức tạp như hiện nay thì việc hạn chế tiếp xúc giữa người dân, doanh nghiệp với cơ quan quản lý nhà nước trong quá trình thực hiện các thủ tục hành chính lại càng cần thiết.
Đối với cơ quan quản lý nhà nước, Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN đã góp phần thúc đẩy cải cách hành chính, hoàn thiện chế độ, chính sách quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất nhập khẩu. Việc triển khai Cơ chế một cửa quốc gia đã thúc đẩy mạnh mẽ cải cách thủ tục hành chính, góp phần hoàn thành mục tiêu của Nghị quyết 19/NQ-CP của Chính phủ về những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và Nghị quyết số 36a/NQ-CP ngày 14/10/2015 của Chính phủ về Chính phủ điện tử, giúp chuyển đổi sang phương thức thực hiện thủ tục hành chính mới trên môi trường phi giấy tờ.
Bên cạnh đó, việc triển khai Cơ chế một cửa quốc gia là đòn bẩy để các Bộ, ngành đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động quản lý của mình, hướng tới xây dựng Chính phủ điện tử theo Nghị quyết số 36a/NQ-CP về Chính phủ điện tử. Việc thực hiện Cơ chế một cửa quốc gia còn góp phần nâng cao trình độ, kỹ năng và thay đổi phương pháp, thói quen làm việc từ thủ công, biệt lập sang phương thức điện tử hiện đại và hợp tác. Qua đó, trình độ, năng lực của cán bộ, công chức được nâng lên cả về tư duy lẫn phương pháp làm việc, góp phần nâng cao năng lực quản lý nhà nước cũng như chất lượng trong việc cung cấp dịch vụ công.
Hơn nữa, việc thực hiện Cơ chế một cửa quốc gia giúp các cơ quan quản lý nhà nước kiểm soát doanh nghiệp tốt hơn và giảm thiểu việc dư thừa về các yêu cầu hồ sơ, thông tin, dữ liệu, tăng độ tin cậy và sự chính xác của thông tin. Việc triển khai Cơ chế một cửa quốc gia, kết nối Cơ chế một cửa ASEAN còn giúp việc trao đổi thông tin giữa các cơ quan quản lý nhà nước được nhanh chóng, chính xác, đảm bảo việc quản lý nhà nước đối với hàng hóa, phương tiện vận tải qua biên giới. Điều đó cho phép các cơ quan quản lý biên giới quản lý hàng hóa, phương tiện và công tác đấu tranh phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại sẽ hiệu quả hơn, đảm bảo an ninh quốc gia, cũng như ngăn chặn các hoạt động vận tải và thương mại bất hợp pháp.
Tuy nhiên, việc triển khai vẫn còn một số tồn tại hạn chế như: Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến hoạt động kiểm tra chuyên ngành chưa đồng bộ, thống nhất; Quản lý rủi ro đã được áp dụng nhưng không hiệu quả; Chưa áp dụng công nhận lẫn nhau, thừa nhận lẫn nhau; Chưa áp dụng truy xuất nguồn gốc trong kiểm tra chuyên ngành; Trình tự, thủ tục kiểm tra còn qua nhiều bước, quá mức cần thiết, không thống nhất, còn chồng chéo trong kiểm tra chuyên ngành; Kiểm tra nhiều nhưng phát hiện kết quả rất thấp; Chi phí kiểm tra chuyên ngành cao.
Năm 2021 là một năm đầy khó khăn, thách thức đối với Việt Nam nói riêng và các quốc gia trong khu vực ASEAN nói chung, trong đó hoạt động thương mại, xuất nhập khẩu hàng hóa chịu ảnh hưởng không nhỏ từ tác động của dịch bệnh Covid-19. Để tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại, xuất nhập khẩu hàng hóa đến cuối năm 2021, trong tháng 8 vừa qua, Phó Thủ tướng Chính phủ Phạm Bình Minh đã có những chỉ đạo cụ thể và sát sao về việc triển khai Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN. Theo đó, Phó Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành tập trung nguồn lực, khẩn trương hoàn thành các nhiệm vụ theo Kế hoạch hành động thúc đẩy Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN, cải cách công tác kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu và tạo thuận lợi thương mại. Triển khai kết nối, tích hợp Cổng Thông tin một cửa quốc gia với Cổng Dịch vụ công quốc gia theo hướng dẫn của Văn phòng Chính phủ.
Riêng với Bộ Tài chính, Phó Thủ tướng yêu cầu chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành đẩy nhanh tiến độ xây dựng và triển khai Đề án tổng thể về xây dựng và phát triển hệ thống công nghệ thông tin phục vụ triển khai Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN theo định hướng xử lý tập trung, trình Thủ tướng Chính phủ trong quý I/2022. Trình Chính phủ ban hành Nghị định quy định về cơ chế quản lý, phương thức, trình tự, thủ tục kiểm tra chất lượng và kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa nhập khẩu; xây dựng Kế hoạch hành động triển khai Cơ chế một cửa quốc gia, thúc đẩy công nghiệp Logistics và tạo thuận lợi thương mại giai đoạn 2021-2025 trình cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định.
Phó Thủ tướng cũng đưa ra một loạt các yêu cầu với các bộ, ngành: Chậm nhất vào quý I/2022, hoàn thành triển khai chính thức 35 thủ tục hành chính (gồm: Bộ Công Thương: 6 thủ tục, Bộ Giao thông vận tải: 1 thủ tục, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: 3 thủ tục, Bộ Quốc phòng: 6 thủ tục, Bộ Tài nguyên và Môi trường: 1 thủ tục, Bộ Y tế: 15 thủ tục, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội: 1 thủ tục, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI): 1 thủ tục, Liên bộ Bộ Tài chính, Bộ Giao thông vận tải phối hợp: 1 thủ tục). Cử bộ phận hỗ trợ giải đáp vướng mắc nghiệp vụ và kỹ thuật cho người khai hải quan và các tổ chức cá nhân liên quan trong quá trình triển khai kết nối các thủ tục hành chính thông qua Cổng thông tin một cửa quốc gia; tiếp tục hoàn thiện, ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về quản lý chuyên ngành, kiểm tra chuyên ngành, danh mục hàng hóa thuộc diện kiểm tra chuyên ngành. Phối hợp chặt chẽ với Bộ Tài chính để triển khai có hiệu quả Nghị định của Chính phủ quy định về cơ chế quản lý, phương thức, trình tự, thủ tục kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa nhập khẩu trong lĩnh vực quản lý chuyên ngành của các Bộ. Tích cực phối hợp với Bộ Tài chính xây dựng Đề án tổng thể về Xây dựng và phát triển hệ thống công nghệ thông tin phục vụ triển khai Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN. Rà soát các thủ tục hành chính để thực hiện thông qua Cơ chế một cửa quốc gia. Cử cán bộ đầu mối chuyên trách về logistics phối hợp với cơ quan đầu mối của Bộ Công Thương để sớm kiện toàn nhân sự triển khai nhiệm vụ điều phối và phát triển logistics quốc gia.
Ngoài ra, Phó Thủ tướng cũng giao nhiệm vụ cho Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), các hội, hiệp hội nghiên cứu, đóng góp ý kiến cụ thể kèm theo đề xuất giải pháp liên quan đến công tác cải cách hoạt động kiểm tra chuyên ngành của các Bộ, ngành.
Có thể thấy số lượng nhiệm vụ đặt ra cho các bộ, ngành, các cơ quan liên quan thực hiện Cơ chế một cửa ASEAN, Cơ chế một cửa quốc gia trong thời gian tới là khá lớn. Điều này đòi hỏi sự nỗ lực, cố gắng và trách nhiệm không chỉ của các bộ, nganh mà còn cả cộng đồng doanh nghiệp, nhằm góp phần thúc đẩy cải cách hành chính, tạo thuận lợi thương mại và xây dựng Chính phủ điện tử trong những năm tiếp theo.
|
Cơ chế một cửa quốc gia là việc cho phép người khai hải quan gửi thông tin, chứng từ điện tử để thực hiện thủ tục hải quan và thủ tục của cơ quan quản lý nhà nước liên quan đến hàng hóa xuất nhập khẩu thông qua một hệ thống thông tin tích hợp. Cơ quan quản lý nhà nước quyết định cho phép hàng hóa được xuất nhập khẩu, quá cảnh; cơ quan Hải quan quyết định thông quan, giải phóng hàng hóa trên hệ thống thông tin tích hợp (Điều 4, Luật Hải quan năm 2014). Cơ chế một cửa ASEAN Cơ chế một cửa ASEAN là một môi trường trong đó các Cơ chế một cửa quốc gia hoạt động và tích hợp với nhau. |
Ngọc Linh