Tiếp tục đổi mới chính sách phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong bối cảnh mới

16/03/2023 - 09:57 AM

Xác định phát triển mạnh mẽ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (KH, CN&ĐMST) là một trong những đột phá chiến lược đã được Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc khóa XIII và Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021- 2030 khẳng định, qua đó nhằm hiện thực hóa mục tiêu đưa Việt Nam trở thành một nước công nghiệp hiện đại vào năm 2030. Để hiện thực hóa các mục tiêu đã đề ra, ngày 11/5/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030. Một trong những giải pháp ưu tiên hàng đầu được đặt ra trong Chiến lược là tiếp tục đổi mới chính sách phát triển KH, CN&ĐMST trong bối cảnh mới.

Đóng góp của Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo vào thành tựu chung của đất nước trong thời gian qua

Đảng và Nhà nước luôn xác định KH, CN&ĐMST có vai trò hết sức quan trọng trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Cụ thể, tại Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc khóa XIII và Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021-2030 đã khẳng định, phát triển KH, CN&ĐMST là một trong những khâu đột phá chiến lược trong giai đoạn mới và là động lực chính để thúc đẩy tăng trưởng, tạo bứt phá về năng suất, chất lượng, hiệu quả.

 Tiếp tục đổi mới chính sách phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong bối cảnh mới

                                                                                          

Thời gian qua bám sát chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, hoạt động KH, CN đã thể hiện rõ vai trò là động lực quan trọng trong phát triển kinh tế đất nước với chất lượng tăng trưởng được cải thiện, năng suất lao động nâng lên rõ rệt. Theo Tổng cục Thống kê, trong giai đoạn 2016-2020, đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) vào tăng trưởng kinh tế đạt bình quân 45,72%, cao hơn nhiều so với mức bình quân 32,84% của giai đoạn 2011-2015. Năm 2021, đóng góp của TFP vào tăng trưởng GDP đạt 36,03%, cao hơn so với mức đóng góp 33,42% của năm 2020. Cùng với đó, chỉ số hiệu quả sử dụng vốn đầu tư (Hệ số ICOR) giảm từ 6,42 năm 2016 xuống 6,08 năm 2019. Bình quân giai đoạn 2016-2019, hệ số ICOR đạt 6,13, thấp hơn so với hệ số 6,25 của giai đoạn 2011-2015. Năm 2020 do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 dẫn đến hệ số ICOR tăng cao 18,07, tuy nhiên đến năm 2021 hiệu quả đầu tư đã đươc cải thiện, tăng trưởng kinh tế có dấu hiệu phục hồi hệ số ICOR giảm cho thấy những tín hiệu tích cực.

Về năng suất lao động của toàn nền kinh tế theo giá hiện hành năm 2021 ước tính đạt 172,8 triệu đồng/ lao động (tương đương 7.461 USD/lao động). Theo giá so sánh, năng suất lao động năm 2021 tăng 4,6% do trình độ của người lao động được cải thiện (tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng, chứng chỉ năm 2021 đạt 26,1%, cao hơn mức 24,1% của năm 2020).

Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) năm 2022 do Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) công bố, Việt Nam xếp vị trí 48/132 quốc gia, nền kinh tế GII năm 2022, giảm 4 bậc so với 2021 (xếp thứ 44) song Việt Nam vẫn giữ vị trí thứ 3 khu vực Đông Nam Á, sau Singapore (thứ 7) và Thái Lan (thứ 43). Báo cáo ghi nhận, Việt Nam thuộc nhóm quốc gia đã đạt được những tiến bộ lớn nhất trong thập kỷ qua khi tăng hơn 20 bậc. Đặc biệt, Việt Nam dẫn đầu thế giới về nhập khẩu công nghệ cao; đồng thời có sự cải thiện vị trí xếp hạng về đầu ra và là 1 trong 3 nền kinh tế thu nhập trung bình có tốc độ tăng trưởng hiệu suất đổi mới nhanh nhất cho đến nay.

Đóng góp vào thành tựu chung của đất nước những năm qua, cơ chế, chính sách về KH, CN cũng ngày càng được hoàn thiện với nhiều quy định tiến bộ và đổi mới để KH, CN thực sự đồng hành và thúc đẩy sự phát triển của các ngành, lĩnh vực, địa phương và phù hợp với xu thế phát triển trên thế giới. Các quy định pháp luật về KH, CN có phạm vi điều chỉnh tương đối rộng, liên quan đến nhiều ngành nghề, lĩnh vực khác nhau và thể hiện sự nhất quán trong thực hiện chủ trương phát triển KH, CN là quốc sách hàng đầu. Hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về sở hữu trí tuệ, tiêu chuẩn đo lường chất lượng, phát triển doanh nghiệp (DN)... từng bước hoàn thiện và ngày càng đồng bộ hơn đã tạo môi trường thuận lợi và cạnh tranh lành mạnh trong nghiên cứu sáng tạo.

Tư duy quản lý Nhà nước được đổi mới, trong đó ĐMST dần trở thành tư duy mới trong quản lý, điều hành. Vai trò trung tâm của DN trong hệ thống sáng tạo quốc gia ngày càng được thể hiện rõ hơn. Việc thực hiện trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các tổ chức KH, CN công lập được đẩy mạnh. Thị trường CN, ĐMST và hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo ngày càng phát triển. Hình thành DN KHCN, DN khởi nghiệp sáng tạo. Các DN được khuyến khích thành lập viện nghiên cứu và đầu tư ngày càng nhiều cho các hoạt động KHCN. Thí điểm mô hình thu hút, trọng dụng cán bộ KH tài năng trong nước và trí thức Việt Nam ở nước ngoài.

Trong 5 năm, thông qua triển khai Đề án 844 về“Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025” và một số đề án của Chính phủ đã tạo những nền tảng cơ bản cho hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST quốc gia phát triển mạnh mẽ phù hợp với xu hướng quốc tế. Báo cáo của Bộ KH&CN năm 2022 cho thấy, hoạt động KH, CN và ĐMST tiếp tục triển khai hiệu quả Đề án phát triển thị trường KH và CN đến năm 2030. Theo đó, đã có gần 3.000 dữ liệu được cập nhật, bao gồm các thông tin về các quỹ đầu tư, tổ chức hỗ trợ, chuyên gia và DN khởi nghiệp ĐMST trên cả nước; tổ chức các sự kiện Ngày hội khởi nghiệp ĐMST quy mô vùng, quốc gia tham dự sự kiện khởi nghiệp ĐMST quốc tế... Đặc biệt, trong năm 2019, Thủ tướng Chính phủ đã thành lập Trung tâm ĐMST quốc gia Việt Nam với chức năng hỗ trợ và phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST của Việt Nam, góp phần đổi mới mô hình tăng trưởng dựa trên KH, CN.

Bên cạnh đó, cả nước cũng đã có nhiều trường đại học, cao đẳng tổ chức hoạt động khởi nghiệp sáng tạo. Các DN, tập đoàn lớn cũng tham gia vào hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp, với vai trò là nhà đầu tư tài chính cho DN khởi nghiệp, giúp DN khởi nghiệp mở rộng thị trường đồng thời chia sẻ kinh nghiệm, tư vấn chuyên môn trong ngành.

Một trong những điểm nổi bật của Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo của Việt Nam là từng bước hình thành các mạng lưới liên kết, thúc đẩy dòng chảy của tri thức, của CN trong và ngoài nước. Đây được xem là những tiền đề quan trọng để hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia mở rộng kết nối ngày càng hiệu quả hơn với các hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo khác trong khu vực và thế giới.

Cùng với đó, Bộ KH&CN cũng đã xây dựng hành lang pháp lý, đưa ra các chương trình hỗ trợ hoạt động đổi mới KH, CN của DN. Cụ thể, Bộ KH&CN đã kết nối nhiều nguồn cung và cầu CN, giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của DN. Trong quá trình đàm phán chuyển giao CN, đã có nhiều hoạt động hỗ trợ DN như: Tư vấn công nghệ, các vấn đề pháp lý, kết nối nguồn lực tài chính cho DN. Nhiều CN sau khi được chuyển giao đã phát huy hiệu quả, phục vụ hoạt động sản xuất, kinh doanh của DN, tăng lợi nhuận và khả năng cạnh tranh của sản phẩm hàng hóa.

Bên cạnh những kết quả đạt được, thể chế KH, CN&ĐMST ở nước ta vẫn còn có hạn chế như: Vẫn còn một số quy định, chính sách trong các ngành, lĩnh vực khác chưa được điều chỉnh tương ứng khi các quy định liên quan đã được sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới. Hiệu quả nghiên cứu KH, CN và ứng dụng kết quả nghiên cứu chưa cao. Năng lực nghiên cứu ứng dụng của các viện nghiên cứu, trường đại học và hoạt động của các sàn giao dịch CN còn khiêm tốn.

Tiếp tục đổi mới chính sách phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong bối cảnh mới

Trong bối cảnh hiện nay, khi Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng với thế giới, hội nhập xã hội số, kinh tế số, phát triển nền kinh tế tri thức và cuộc Cách mạng công nghệ lần thứ tư thì vai trò của hoạt động KH, CN&ĐMST được quan tâm nhiều hơn. Việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách nhằm tạo điều kiện để các sản phẩm KH&CN trở thành hàng hóa, nhanh chóng chuyển giao và ứng dụng các tiến bộ KH kỹ thuật vào sản xuất, kinh doanh được xem là nhiệm vụ trọng tâm trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đất nước.

Để đáp ứng yêu cầu đổi mới mô hình tăng trưởng, phục hồi và phát triển kinh tế của đất nước trong bối cảnh mới, ngày 11/05/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chiến lược phát triển KH, CN&ĐMST đến năm 2030. Chiến lược đã đưa ra một trong những giải pháp ưu tiên hàng đầu là tiếp tục đổi mới chính sách phát triển KH, CN&ĐMST.

Để tiếp tục đổi mới chính sách phát triển KH, CN&ĐMST trong bối cảnh mới, thời gian tới cần tập trung vào các nhiệm vụ, giải pháp như:

Một là, sửa đổi, hoàn thiện hệ thống pháp luật về KH, CN, các luật liên quan để phù hợp với những yêu cầu mới đặt ra trong phát triển KH, CN&ĐMST, thúc đẩy ĐMST gắn với KH, CN; tạo dựng khuôn khổ pháp lý triển khai các cơ chế thí điểm, thử nghiệm và đặc thù đối với các loại hình/mô hình kinh tế mới dựa trên KH, CN&ĐMST. Nghiên cứu đổi mới cơ chế, chính sách pháp luật về đầu tư, đầu tư công, mua sắm công, ngân sách nhà nước, tài sản công, thuế để khuyến khích, phát triển hoạt động KH, CN&ĐMST. Hoàn thiện pháp luật về sở hữu trí tuệ, bảo hộ và khai thác hiệu quả, hợp lý các tài sản trí tuệ do Việt Nam tạo ra.

Hai là, đổi mới toàn diện hoạt động quản lý, triển khai các nhiệm vụ KH, CN các cấp theo hướng công khai, minh bạch, khách quan, đơn giản hóa thủ tục hành chính; chuyển đổi số quy trình quản lý, cơ sở dữ liệu các nguồn lực KH, CN&ĐMST; đổi mới chế độ quản lý tài chính, thanh quyết toán, chấp nhận nguyên tắc rủi ro và có độ trễ trong hoạt động KH, CN; tạo thuận lợi cho DN tham gia thực hiện nhiệm vụ KH, CN; rà soát, sửa đổi các quy định về quản lý nhiệm vụ KH, CN theo hướng tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong việc chuyển giao tài sản hình thành trong nhiệm vụ KH, CN sử dụng vốn Nhà nước.

Ba là, rà soát, tháo gỡ các rào cản, hạn chế, nhằm tăng số lượng và quy mô của quỹ phát triển KH, CN của DN; tạo thuận lợi tối đa để khuyến khích các DN thành lập quỹ, sử dụng hiệu quả kinh phí của quỹ đầu tư cho hoạt động KH, CN&ĐMST; đảm bảo tỷ lệ trích quỹ đầu tư phát triển KH, CN của DN Nhà nước theo quy định của pháp luật. Hoàn thiện cơ chế đối tác công tư, hành lang pháp lý cho đầu tư thiên thần, các quỹ đầu tư mạo hiểm, các quỹ đầu tư cộng đồng, các nền tảng công nghệ số huy động vốn đầu tư nhằm huy động thêm các nguồn lực đầu tư cho KH, CN&ĐMST.

Bốn là, sửa đổi, hoàn thiện quy định pháp luật về cơ chế tự chủ của các tổ chức KH, CN công lập. Nghiên cứu giao kinh phí cho các tổ chức KH, CN công lập dựa trên đánh giá định kỳ kết quả và hiệu quả hoạt động, gắn với thực hiện phương thức Nhà nước đặt hàng, đấu thầu thực hiện nhiệm vụ KH, CN và cơ chế khoán kinh phí đến sản phẩm cuối cùng theo kết quả đầu ra; giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức KH, CN công lập trong xây dựng cơ cấu tổ chức, tuyển dụng, sử dụng nhân lực, sử dụng kinh phí, thực hiện nhiệm vụ KH, CN.

Năm là, triển khai các chính sách, giải pháp để đại học thực sự trở thành các trung tâm nghiên cứu KH, phát triển CN, là nguồn cung tri thức cho các hoạt động ĐMST. Phát triển các nhóm nghiên cứu mạnh và một số nhóm nghiên cứu trình độ quốc tế. Nghiên cứu cơ chế cho phép cán bộ nghiên cứu, giảng dạy tham gia thành lập DN khởi nghiệp sáng tạo từ kết quả nghiên cứu KH và phát triển CN.

Sáu là, rà soát, sửa đổi đồng bộ giữa các quy định của pháp luật về thuế, tài chính, tín dụng và quy định pháp luật về KH, CN để triển khai có hiệu quả các cơ chế ưu đãi đối với DN cho đầu tư nghiên cứu KH, đổi mới công nghệ. Rút ngắn thời gian khấu hao máy móc, thiết bị phục vụ hoạt động nghiên cứu KH và phát triển CN. Xây dựng và thực hiện cơ chế ưu đãi thuế hàng năm cho DN theo doanh thu phát sinh thực tế từ các hoạt động trong danh mục hoạt động KH, CN&ĐMST. Có cơ chế khấu trừ thuế thu nhập cho cá nhân, DN đối với khoản tài trợ cho hoạt động KH, CN&ĐMST của viện nghiên cứu, trường đại học. Tiếp tục rà soát, điều chỉnh, triển khai các cơ chế, chính sách để phát triển mạnh mẽ DN KHCN, DN công nghệ cao, DN khởi nghiệp sáng tạo. Khuyến khích DN đầu tư nghiên cứu và sử dụng các giải pháp CN cao, CN mới, chuyển đổi số của các DN trong nước thay cho nhập khẩu từ nước ngoài./.

ThS. Nguyễn Thị Thanh Hoa

Khoa Lý luận cơ sở, Trường chính trị Nguyễn Văn Cừ tỉnh Bắc Ninh


Các bài viết khác
Liên kết website
Liên kết website
Thăm dò ý kiến

Đánh giá khách quan của bạn về thông tin chúng tôi cung cấp? Vui lòng tích vào ô bên dưới để trả lời!

Top