Quan hệ đối tác ASEAN - Hoa Kỳ ngày càng sâu sắc và bền chặt
Quan hệ ASEAN và Hoa Kỳ được đặt nền móng đầu tiên vào năm 1977 tại Manila. Tuy nhiên quan hệ này chỉ bắt đầu tích cực từ những năm của thập kỷ 1990 và thực sự“cất cánh” trong khoảng hơn chục năm trở lại đây với những dấu mốc quan trọng như: Hoa Kỳ ký Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á năm 2009; thành lập Phái đoàn Đại diện Thường trực của Hoa Kỳ tại ASEAN ở Jakarta năm 2010 và thiết lập cơ chế Hội nghị Cấp cao ASEAN - Hoa Kỳ. Các lĩnh vực hợp tác giữa hai bên được mở rộng, từ các lĩnh vực an ninh, hoà bình sang đầu tư, kinh tế, thương mại nhiều chiều.
Trong suốt 45 năm qua, Hoa Kỳ không ngừng làm sâu sắc hơn quan hệ đối tác với ASEAN trong việc bảo đảm hòa bình, ổn định và hợp tác phát triển. Hoa Kỳ cũng đóng góp vai trò quan trọng nỗ lực xây dựng cộng đồng ASEAN trên cả ba trụ cột: Chính trị - an ninh, kinh tế, văn hoá - xã hội. Đứng trước những thách thức của đại dịch Covid-19 thời gian vừa qua, Hoa Kỳ là một trong những nước giúp đỡ quan trọng nhất về vắc-xin và trang thiết bị y tế cho cả ASEAN và từng nước thành viên. Mặc dù nền kinh tế cũng phải gồng mình chống đỡ cơn bão dịch bệnh Covid-19, song để thể hiện cam kết tăng cường hợp tác với các nước ASEAN, tại Hội nghị thượng đỉnh Hoa Kỳ - ASEAN thường niên vào tháng 10 năm 2021, Mỹ tuyên bố hỗ trợ 100 triệu USD cho các chương trình tăng cường hợp tác Hoa Kỳ-ASEAN trên phương diện y tế, khí hậu, khoa học và cải tiến công nghệ, thuận lợi hoá thương mại, giáo dục...
Về phía ASEAN, hiện nay hầu hết các quốc gia thành viên đều có quan hệ tốt với Mỹ, tranh thủ được các nguồn lực mà quan hệ hợp tác với Hoa Kỳ mang lại và muốn duy trì chính sách đối ngoại cân bằng.
Các chuyên gia nhận định, về quan hệ kinh tế, kể từ năm 2010 đến nay, quan hệ ASEAN - Hoa Kỳ tiến nhanh hơn so với mức quan hệ của khối với thế giới nói chung. Tổng giá trị xuất nhập khẩu của ASEAN với Hoa kỳ đã tăng 70% trong giai đoạn 2010-2020, trong khi mức tăng này chỉ là 33% cho quan hệ ASEAN - thế giới. Cũng trong giai đoạn này, đầu tư trực tiếp nước ngoài của Mỹ vào khu vực ASEAN tăng 2,27 lần, trong khi đầu tư của thế giới vào khối chỉ tăng 1,27 lần. Theo số liệu thống kê của Ban Thư ký ASEAN, năm 2020, Hoa Kỳ là đối tác lớn nhất của ASEAN về FDI với 35,0 tỷ USD, chiếm 25,5% tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ASEAN. Hoa Kỳ cũng đồng thời là đối tác thương mại lớn thứ hai của khu vực trong năm 2020 (chiếm tỷ trọng 11,6% tổng giá trị thương mại toàn khối).
Năm 2022 là năm đặc biệt đánh dấu mốc quan trọng kỷ niệm 45 năm quan hệ đối tác và hữu nghị giữa ASEAN-Hoa Kỳ kể từ khi được thiết lập vào năm 1977. Để kỷ niệm sự kiện này, trong 2 ngày 12-13/5/2022 vừa qua đã diễn ra Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN - Hoa Kỳ, là Hội nghị đầu tiên được tổ chức tại Washington DC. Tại Hội nghị, các phiên thảo luận đã đề cập đến một loạt các vấn đề quan trọng, bao gồm việc cùng nhau hợp tác để duy trì cuộc chiến chống Covid-19; hành động chống biến đổi khí hậu và theo đuổi một tương lai năng lượng sạch; xây dựng cơ sở hạ tầng bền vững, tiêu chuẩn cao; và tăng cường khả năng tiếp cận giáo dục; thúc đẩy hợp tác hàng hải...
Đúng như tên gọi, Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN - Hoa Kỳ lần này có ý nghĩa lịch sử tái khẳng định cam kết lâu dài của Hoa Kỳ đối với khu vực Đông Nam Á, đồng thời là minh chứng sinh động cho thấy cả ASEAN và Hoa Kỳ đều rất coi trọng và cam kết mạnh mẽ, mong muốn thúc đẩy quan hệ đối tác bền chặt này. Hai bên tiếp tục đưa mối quan hệ đối tác lên một tầm cao mới và khởi động một kỷ nguyên mới trong quan hệ Hoa Kỳ - ASEAN với việc ra Tuyên bố tầm nhìn chung cam kết thiết lập Quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện ASEAN - Hoa Kỳ có ý nghĩa thực chất, hiệu quả và cùng có lợi tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-Hoa Kỳ lần thứ 10 vào tháng 11/2022 tới đây.
Một số định hướng lớn nổi bật như:
Hai bên ưu tiên ổn định chuỗi cung ứng, hợp tác biển, an ninh y tế, giáo dục, phát triển nguồn nhân lực, khoa học, công nghệ đổi mới và sáng tạo, thúc đẩy chuyển đổi số, ứng phó biến đổi khí hậu, chuyển đổi năng lượng, phát triển xanh và bền vững… Cam kết được cụ thể hóa bằng việc Hoa Kỳ công bố gói sáng kiến trị giá hơn 150 triệu USD, tạo cơ sở quan trọng, tiền đề để thúc đẩy, hỗ trợ thu hút thêm hàng tỷ USD đầu tư từ khu vực tư nhân vào các lĩnh vực hợp tác trên.
Bên cạnh đó, tại Hội nghị, Hoa Kỳ khẳng định lại cam kết ủng hộ, tôn trọng vai trò trung tâm của ASEAN, mong muốn cùng ASEAN nâng quan hệ đối tác lên tầm mức mới, chung tay giải quyết hiệu quả các thách thức nảy sinh tại khu vực. Về phần mình, ASEAN tiếp tục coi Hoa Kỳ là đối tác quan trọng hàng đầu, mong muốn Hoa Kỳ tiếp tục can dự tích cực, đóng góp hiệu quả vào hợp tác khu vực, góp phần gìn giữ hoà bình, an ninh và thịnh vượng chung trong khu vực, phù hợp với luật pháp quốc tế.
Hội nghị cũng dành thời gian trao đổi về các vấn đề khu vực và toàn cầu, nhất trí nỗ lực bảo đảm hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn và tự do hàng hải và hàng không ở khu vực, bao gồm Biển Đông, giải quyết hòa bình các tranh chấp, phù hợp với luật pháp quốc tế và Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982, thúc đẩy môi trường thuận lợi sớm đàm phán đạt được Bộ Quy tắc Ứng xử (COC) ở Biển Đông thực chất, hiệu quả và phù hợp với luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982.
Đặc biệt, Hội nghị chú trọng vạch ra các hướng đi chiến lược để đưa quan hệ ASEAN-Hoa Kỳ tiếp tục phát triển vì lợi ích của người dân, hòa bình và thịnh vượng. Ngoài ra, sáng kiến kết nối US-ASEAN Connect, với chú trọng vào 4 trụ cột là: Doanh nghiệp, Năng lượng, Sáng tạo và Chính sách.
Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden và lãnh đạo các nước ASEAN
(Ảnh: Dương Giang/TTXVN)
Việt Nam góp phần thúc đẩy quan hệ ASEAN - Hoa Kỳ tiếp tục phát triển
Riêng đối với Việt Nam, qua 27 năm bình thường hóa, thiết lập quan hệ ngoại giao (1995-2022), quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ đã có bước tiến vượt bậc và trở thành quan hệ đối tác toàn diện, ngày càng sâu sắc, thể hiện trên nhiều lĩnh vực. Quan hệ chính trị - ngoại giao giữa hai nước ngày càng được tăng cường, sự hiểu biết lẫn nhau, lòng tin ngày càng được củng cố, trên cơ sở tôn trọng độc lập, tự chủ, hợp tác bình đẳng, tôn trọng thể chế chính trị của nhau. Cùng với đó, quan hệ hợp tác giữa hai nước cũng có những bước phát triển đáng kể trên các lĩnh vực kinh tế, khoa học - công nghệ, an ninh - quốc phòng, giao lưu nhân dân và hợp tác khu vực, quốc tế. Trong đó, kinh tế - thương mại - đầu tư tiếp tục là điểm sáng trong quan hệ hai nước.
Về kinh tế, theo số liệu của Tổng cục Thống kê, thương mại song phương tiếp tục tăng trưởng mạnh với tổng kim ngạch năm 2021 đạt hơn 111,56 tỷ USD. Trong những năm qua, Hoa Kỳ luôn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Năm 2021, dù hoạt động thương mại giữa 2 nước bị gián đoạn bởi dịch bệnh Covid-19, song kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường Hoa Kỳ ước đạt 95,6 tỷ USD, tăng 25,1% so năm 2020. 5 tháng đầu năm 2022, Hoa Kỳ vẫn giữ vững vị trí là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch ước đạt 46,7 tỷ USD. Ở chiều ngược lại, Việt Nam cũng vươn lên trở thành đối tác thương mại lớn thứ 9 của Hoa Kỳ. Hai bên vẫn luôn tích cực triển khai Kế hoạch hành động hướng tới cán cân thương mại hài hòa và bền vững; đồng thời tiếp tục duy trì đối thoại để tăng cường hợp tác và giải quyết các vấn đề tồn đọng trong quan hệ thương mại.
Về đầu tư, theo số liệu của Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), đến tháng 5/2022, đầu tư trực tiếp của Hoa Kỳ tại Việt Nam đạt gần 10,9 tỷ USD, đứng thứ 11/139 quốc gia và vùng lãnh thổ có FDI tại Việt Nam. Việt Nam là thị trường hấp dẫn thu hút vốn đầu tư nước ngoài của các doanh nghiệp lớn của Hoa Kỳ, trong đó nổi bật là Tập đoàn Intel.
Bên cạnh đó, hợp tác an ninh - quốc phòng được duy trì tích cực với nội dung hợp tác đa dạng, nổi bật là việc trao đổi đoàn, tiếp xúc cấp cao, hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh và nâng cao năng lực hàng hải. Trong quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ, vấn đề khắc phục hậu quả chiến tranh tiếp tục là ưu tiên. Theo đó, hai bên cùng thực hiện hoạt động tìm kiếm quân nhân mất tích trong chiến tranh tại Việt Nam (MIA), ký kết Bản ghi nhớ về hợp tác tìm kiếm, quy tập, xác định danh tính hài cốt liệt sỹ Việt Nam và Thỏa thuận bảo mật thông tin quân sự tổng quát (GSOMIA), cũng như đẩy mạnh xử lý đi-ô-xin, hỗ trợ người khuyết tật do chiến tranh, tạo cơ sở để tiếp tục thúc đẩy hợp tác sâu rộng hơn thời gian tới. Hai nước cũng tiếp tục phối hợp trong các vấn đề quốc tế và khu vực cùng quan tâm như vấn đề Mê Công, Mi-an-ma, Triều Tiên, phòng, chống đại dịch Covid-19; đặc biệt là trong khuôn khổ Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và trong các cơ chế của ASEAN. Thời gian gần đây, hai bên đồng thời thúc đẩy hợp tác giáo dục - đào tạo, chuyển giao công nghệ và đạt những kết quả bước đầu. Hiện nay, Việt Nam có 6 cơ sở giáo dục có vốn đầu tư của Hoa Kỳ tại Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Quảng Ninh, Hải Phòng, Bình Dương.
Một điểm sáng khác trong quan hệ hợp tác giữa Việt Nam - Hoa Kỳ trong những năm gần đây là những kết quả đạt được trong hợp tác y tế và ứng phó Covid-19. Hai bên đã hỗ trợ lẫn nhau về trang thiết bị y tế, vắc-xin, chia sẻ kinh nghiệm phòng, chống dịch và bảo hộ công dân. Đến nay, Hoa Kỳ đã hỗ trợ cho Việt Nam gần 40 triệu liều vắc-xin ngừa Covid-19 (trong đó có gần 39 triệu liều thông qua cơ chế COVAX) và 111 tủ lạnh âm sâu để bảo quản vắc-xin Pfizer…
Là thành viên của ASEAN, Việt Nam đã và đang có vai trò ngày càng quan trọng, trở thành một động lực quan trọng trong thúc đẩy quan hệ chiến lược ASEAN-Hoa Kỳ phát triển sâu rộng và chiến lược.
Trong chuyến công tác nước ngoài đầu tiên của Thủ tướng Phạm Minh Chính và Đoàn đại biểu Việt Nam tham dự Hội nghị Cấp cao Đặc biệt ASEAN-Hoa Kỳ tại Washington DC trong các ngày 12-13/5/2022 vừa qua, Việt Nam tự tin ở vị thế mới khi kiểm soát được dịch bệnh Covid-19, tự tin mở cửa trở lại, triển khai chương trình phục hồi nhanh và phát triển bền vững kinh tế-xã hội, tích cực hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng, thực chất, hiệu quả. Việt Nam tham gia Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, đóng góp cho sự ổn định và phát triển của ASEAN, tham gia vào tiến trình của các hội nghị quốc tế. Tại Hội nghị, Đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam đã góp phần khẳng định sự đóng góp quan trọng và trách nhiệm cho thành công chung của Hội nghị Cấp cao Đặc biệt ASEAN - Hoa Kỳ, cả trong thảo luận cũng như xây dựng văn kiện; đề cao vị trí, vai trò trung tâm của ASEAN, thúc đẩy hợp tác của ASEAN với Hoa Kỳ; thúc đẩy quan hệ Đối tác toàn diện Việt Nam - Hoa Kỳ tiếp tục phát triển bền vững, hiệu quả, đi vào chiều sâu, ổn định lâu dài trên tất cả các lĩnh vực.
Trong khuôn khổ Hội nghị Cấp cao Đặc biệt ASEAN-Hoa Kỳ, tại các bài phát biểu của mình, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chia sẻ quan điểm về định hướng phát triển quan hệ ASEAN-Hoa Kỳ và tình hình quốc tế và khu vực, được các nước đánh giá rất cao. Thủ tướng nhấn mạnh giữ vững hòa bình, duy trì ổn định phải được coi là quan tâm hàng đầu của cả ASEAN lẫn Hoa Kỳ. Các quốc gia cần chung tay hợp tác, chia sẻ trách nhiệm, kiểm soát bất đồng, thượng tôn pháp luật, góp phần hiện thực hóa một thế giới hòa bình, ổn định và phát triển thịnh vượng. ASEAN và Hoa Kỳ cùng các đối tác khác cần nỗ lực cùng hợp tác duy trì hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hải, hàng không trên Biển Đông, trên tinh thần tuân thủ luật pháp quốc tế, kiềm chế, không sử dụng vũ lực, tránh có các hành động đơn phương, làm phức tạp thêm tình hình, xói mòn lòng tin giữa các quốc gia, giải quyết hoà bình các tranh chấp trên cơ sở luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước UNCLOS 1982, đồng thời đẩy nhanh đàm phán đạt được Bộ COC thực chất, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế và Công ước UNCLOS 1982. Hoa Kỳ cũng như các nước lớn, các đối tác ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN, phối hợp củng cố, tăng cường các khuôn khổ hợp tác do ASEAN chủ trì; đối thoại thực chất, hiệu quả, tham vấn đầy đủ với ASEAN trên tinh thần chân thành, tin cậy, trách nhiệm và thượng tôn pháp luật.
Thủ tướng cũng mong Hoa Kỳ luôn ủng hộ ASEAN giữ vai trò trung tâm trong các tiến trình ở khu vực châu Á-Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương; cùng đóng góp xây dựng đường hướng mới cho các khuôn khổ hợp tác do ASEAN chủ trì, tạo môi trường cân bằng, hài hòa ở khu vực; cùng ASEAN đối thoại chân thành trên cơ sở lòng tin và trách nhiệm, ủng hộ giải quyết các khác biệt, bất đồng, dựa trên các biện pháp hoà bình, phù hợp luật pháp quốc tế. Ưu tiên khôi phục dòng chảy thương mại - đầu tư, Thủ tướng khẳng định Việt Nam sẽ hỗ trợ tốt nhất các nhà đầu tư, doanh nghiệp Hoa Kỳ nhanh chóng mở rộng kinh doanh tại Việt Nam, kết nối với thị trường ASEAN đầy tiềm năng; song Thủ tướng đề nghị Hoa Kỳ hỗ trợ ASEAN phát triển xanh và bền vững, chuyển đổi cơ cấu kinh tế, chuyển đổi số, phát triển năng lượng tái tạo, thân thiện với môi trường, đẩy nhanh phục hồi toàn diện và bền vững và trông đợi Hoa Kỳ thúc đẩy hợp tác trong khuôn khổ Đối tác Mê Công-Hoa Kỳ, góp phần bảo đảm khu vực phát triển hài hòa, đồng đều và bền vững.
Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng đặt vấn đề, cần có cách tiếp cận toàn cầu trong giải quyết các vấn đề toàn cầu, ASEAN mong muốn Hoa Kỳ tiếp tục hợp tác, hỗ trợ các nước ASEAN trong bảo đảm an ninh y tế, nâng cao năng lực y tế, chia sẻ kinh nghiệm, chuyển giao công nghệ sản xuất vắc xin, ứng phó hiệu quả với các thách thức an ninh phi truyền thống, biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường, chuyển đổi số, chuyển đổi năng lượng, phát triển xanh và bền vững...
Kết thúc chuyến công tác nước ngoài đầu tiên của Thủ tướng Phạm Minh Chính và Đoàn đại biểu Việt Nam tham dự Hội nghị đặc biệt ASEAN-Hoa Kỳ, quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ được tin tưởng là sẽ ngày càng sâu sắc thêm, hiệu quả và thực chất hơn, sẽ tạo ra bước đà mới khi đất nước đang hướng tới thời kỳ phát triển mới. Cùng với đó, Việt Nam góp phần giúp cho quan hệ đa phương ASEAN - Hoa Kỳ có những bước đà để có một tầm nhìn mới và đẩy mạnh hơn nữa các hoạt động hợp tác./.
ThS. Đặng Thị Lan