Sau 29 năm gia nhập Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) (28/7/1995-28/7/2024), Việt Nam đã nhanh chóng hội nhập, tham gia sâu rộng vào tất cả các lĩnh vực hợp tác của ASEAN và có những đóng góp tích cực trong việc duy trì đoàn kết nội khối, tăng cường hợp tác giữa các nước thành viên cũng như giữa ASEAN với các đối tác bên ngoài, góp phần không nhỏ vào sự phát triển và thành công của ASEAN.
Những dấu mốc quan trọng trong quá trình Việt Nam gia nhập ASEAN
Ngày 28/7/1995, Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ bảy của ASEAN. Đây là thành tựu kết tinh từ quyết sách chiến lược rất đúng đắn của Đảng, qua đó mở ra cánh cửa để nước ta hội nhập quốc tế. Kể từ thời điểm này, Việt Nam không ngừng nỗ lực, đóng góp quan trọng vào sự phát triển chung của Hiệp hội, tích cực xây dựng một khu vực hòa bình, ổn định và phát triển. Đến nay, ASEAN là một tổ chức với đầy đủ 10 quốc gia thành viên và đã có những bước tiến hiệu quả, cùng hướng tới xây dựng một khu vực hòa bình, ổn định và phát triển.
Trên chặng đường kéo dài gần 3 thập kỷ, với phương châm chủ động, tích cực, có trách nhiệm, trong suốt chặng đường đồng hành cùng ASEAN, Việt Nam đã có những đóng góp quan trọng và thực chất, tạo nền tảng để xây dựng Cộng đồng ASEAN gắn kết trên ba trụ cột; duy trì sự đoàn kết, thống nhất trong nội khối, củng cố vai trò trung tâm của Hiệp hội trong các vấn đề quốc tế và khu vực. Những nỗ lực này cũng góp phần nâng cao hình ảnh và vị thế của Việt Nam trong lòng bạn bè quốc tế, đồng thời tranh thủ hiệu quả nguồn lực phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Việt Nam đã tổ chức thành công Diễn đàn Tương lai ASEAN 2024 tại Hà Nội
Có ba dấu mốc quan trọng nêu bật vai trò của Việt Nam trong cộng đồng, đó là khi đảm nhiệm cương vị Chủ tịch Ủy ban Thường trực ASEAN nhiệm kỳ 2000-2001, cùng hai lần đảm nhiệm trọng trách Chủ tịch ASEAN vào năm 2010 và 2020 sau khi có Hiến chương ASEAN.
Năm 2001 là một cột mốc quan trọng khi Việt Nam thúc đẩy thông qua Tuyên bố Hà Nội về Thu hẹp khoảng cách phát triển, chính thức khởi động triển khai Sáng kiến Hội nhập ASEAN (IAI) hỗ trợ thu hẹp khoảng cách phát triển trong ASEAN.
Năm 2010, với mục tiêu đẩy mạnh hiện thực hóa Tầm nhìn của ASEAN thành hành động, nhiệm kỳ Chủ tịch của Việt Nam đã ghi dấu những quyết định quan trọng như thông qua Kế hoạch Tổng thể đầu tiên về Kết nối ASEAN (MPAC 2015); mở rộng cơ chế Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS) để Nga và Mỹ tham gia cũng như hình thành khuôn khổ hợp tác quốc phòng giữa ASEAN với các đối tác thông qua cơ chế Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN mở rộng (ADMM).
Năm 2020, trong bối cảnh chưa từng có tiền lệ, Việt Nam đã thúc đẩy Cộng đồng ASEAN gắn bó và ứng phó hữu hiệu, kịp thời trước các thách thức chưa từng có của đại dịch Covid-19, giữ vững đoàn kết, duy trì đà liên kết của ASEAN, hỗ trợ ổn định cuộc sống cho người dân cũng như đẩy mạnh các nỗ lực phục hồi.
Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 57 tổ chức tại Lào
Việt Nam luôn nằm trong top đầu các quốc gia có tỷ lệ thực hiện các cam kết về liên kết kinh tế khu vực ASEAN, đồng thời là nước tham gia khởi xướng ý tưởng hình thành Cộng đồng Văn hóa - xã hội ASEAN, hướng tới việc xây dựng một Cộng đồng ASEAN hòa hợp, gắn bó, có bản sắc, lấy người dân làm trung tâm. Cam kết của Việt Nam đối với ASEAN là nhất quán, xuyên suốt. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đã đóng góp nhiều định hướng quan trọng xây dựng các chiến lược hợp tác ASEAN đến năm 2045, trong đó lồng ghép và thúc đẩy nhiều vấn đề như Biển Đông, hợp tác tiểu vùng, ứng phó với biến đổi khí hậu, chuyển đổi số, chuyển đổi năng lượng, kết nối hạ tầng, thể chế và con người...
Trong quan hệ đối ngoại của ASEAN, Việt Nam đảm trách hiệu quả vai trò điều phối viên, góp phần đẩy mạnh quan hệ hợp tác thực chất, hiệu quả giữa ASEAN với các đối tác quan trọng như Trung Quốc, Mỹ, Nga, Nhật Bản, Hàn Quốc. Trong Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 57 diễn ra tại Lào, Việt Nam đã chính thức chuyển giao vai trò điều phối quan hệ ASEAN - Hàn Quốc và tiếp quản vai trò điều phối quan hệ giữa ASEAN với hai đối tác mới là New Zealand và Anh. Phát biểu tại hội nghị, Hàn Quốc và các nước ASEAN đã cảm ơn và đánh giá cao nỗ lực cũng như những đóng góp quan trọng của Việt Nam trong vai trò điều phối quan hệ ASEAN - Hàn Quốc suốt 3 năm vừa qua...
Dấu ấn đặc biệt trong năm 2024
Tháng 4/2024, Việt Nam đã tổ chức thành công Diễn đàn Tương lai ASEAN 2024 tại Hà Nội. Sáng kiến tổ chức Diễn đàn được Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính công bố tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 43 (Indonesia, tháng 9/2023). Đây là ý tưởng mới của Việt Nam với mong muốn tạo ra một diễn đàn để cùng các nước thành viên, các bạn bè, đối tác của ASEAN và các tầng lớp người dân ASEAN đóng góp vào thúc đẩy định hình con đường phát triển tương lai cho ASEAN.
Trong bài phát biểu dẫn đề khai mạc diễn đàn, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh, ASEAN là hạt nhân thúc đẩy đối thoại, hợp tác và phát triển, là tâm điểm của hàng loạt sáng kiến liên kết ở khu vực nhưng cũng là trọng điểm của cạnh tranh chiến lược gay gắt.
Để hiện thực hóa Tầm nhìn ASEAN 2045, Thủ tướng đề nghị ASEAN cần thực hiện 5 tăng cường. Đó là tăng cường đoàn kết; tăng cường tin cậy chiến lược; tăng cường chuyển đổi số, phát triển xanh, thúc đẩy đổi mới sáng tạo; tăng cường phát triển hài hòa, bền vững, lấy người dân làm trung tâm và tăng cường huy động mọi nguồn lực xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.
Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc và các nhà lãnh đạo ASEAN hoan nghênh Việt Nam đã khởi xướng Diễn đàn Tương lai ASEAN, nhận định đây là thời điểm quan trọng để các bên liên quan cùng thảo luận về tương lai ASEAN.
Là sự kiện đa phương lớn nhất mà Việt Nam chủ trì tổ chức trong năm 2024, Diễn đàn Tương lai ASEAN tiếp tục thể hiện sự chủ động tích cực, phát huy vai trò dẫn dắt và đóng góp nhiều hơn cho hợp tác khu vực của Việt Nam. Những ý tưởng, đề xuất từ diễn đàn cũng sẽ đóng góp thiết thực cho Hội nghị Thượng đỉnh Tương lai của Liên Hợp Quốc, dự kiến tổ chức vào tháng Chín tới.
Mới đây nhất, tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 57 (AMM-57) và các Hội nghị liên quan được tổ chức tại Lào từ ngày 24-27/7/2024, Việt Nam đã tham gia với tâm thế chủ động, tích cực, trách nhiệm, cùng đóng góp vào công việc chung. Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Đỗ Hùng Việt cho biết, đoàn Việt Nam tham gia AMM-57 đã có những đóng góp tích cực.
Thứ nhất, củng cố tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN, hoàn tất đúng hạn các Kế hoạch Tổng thể 2025 và hướng tới các Chiến lược hợp tác đến 2045. Dịp này, Việt Nam thông báo sẽ tổ chức Tham vấn khu vực về kiểm điểm các Kế hoạch Tổng thể 2025 nhằm rút ra bài học kinh nghiệm, nâng cao chất lượng thực thi trong thời gian tới. Kế hoạch của Việt Nam về tiếp tục triển khai sáng kiến Diễn đàn Tương lai ASEAN 2025 tại Việt Nam được các nước quan tâm, đón nhận.
Thứ hai, cùng các nước ASEAN và đối tác kiểm điểm và định hướng quan hệ. Việt Nam tập trung khai thác các dư địa hợp tác còn rất lớn, chú trọng những lĩnh vực phù hợp quan tâm chung của các nước và các xu thế lớn hiện nay. Trong đó, coi trọng hợp tác kinh tế, tận dụng hiệu quả các FTA, thúc đẩy các động lực tăng trưởng mới, đa dạng hóa các hình thức giao lưu nhân dân. Việt Nam cũng đề nghị các đối tác tích cực tham gia và đóng góp cho hợp tác khu vực, thúc đẩy đối thoại, lòng tin, tôn trọng vai trò trung tâm của ASEAN.
Thứ ba, định hình hướng đi cho ASEAN trong bối cảnh tình hình bất ổn, bất an, bất định và bất trắc hiện nay. Theo đó, Việt Nam đã đề xuất cách tiếp cận cho ASEAN dựa trên 4 yếu tố, gồm: Tầm nhìn chiến lược, đoàn kết vững vàng, vai trò trung tâm và hành động cụ thể.
Việt Nam đã cùng các nước khẳng định lập trường nguyên tắc của ASEAN trong các vấn đề quốc tế và khu vực, nhấn mạnh sự cần thiết thực hiện đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở Biển Đông và tạo môi trường thuận lợi cho đàm phán Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông chất lượng, hiệu quả, thực chất, phù hợp với luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982, đề nghị các đối tác ủng hộ lập trường của ASEAN về Biển Đông cũng như nỗ lực của ASEAN xây dựng Biển Đông là vùng biển của hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển bền vững.
Cũng nhân dịp này, đoàn Việt Nam đã có các cuộc tiếp xúc song phương với nhiều nước để thảo luận các vấn đề cùng quan tâm, thúc đẩy hợp tác trên nhiều lĩnh vực.
Có thể khẳng định, sau gần 3 thập kỷ tham gia ASEAN, Việt Nam cùng các nước thành viên đã không ngừng đóng góp vào sự hình thành và phát triển của Cộng đồng ASEAN. Những đóng góp của Việt Nam thể hiện tinh thần nhất quán và xuyên suốt là hòa hiếu, hòa hợp, hữu nghị vì hòa bình, ổn định, vì một ASEAN vững mạnh, đoàn kết, có vị thế trên thế giới./.
Thu Hường