Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu, ngành xuất bản tại Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng này. Nhà xuất bản Thống kê, một trong những đơn vị xuất bản có uy tín tại Việt Nam, đã và đang nỗ lực ứng dụng công nghệ để đẩy mạnh xuất bản và phát hành xuất bản phẩm điện tử, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của độc giả.
Xuất bản và phát hành xuất bản phẩm điện tử trong bối cảnh chuyển đổi số
Sự phát triển nhanh chóng của Công nghệ thông tin trong những năm qua đã và đang tác động mạnh mẽ vào đời sống xã hội và nền kinh tế nói chung, trong đó có ngành Xuất bản. Số lượng các xuất bản phẩm được xuất bản ngày một tăng và xuất bản phẩm điện tử cũng đã bước đầu đặt chân vào thị trường xuất bản. Sách điện tử và các hình thức xuất bản trên phương tiện truyền thông hiện đại ra đời mặc dù không phải để thay thế xuất bản truyền thống (sách in), nhưng đang tạo ra một sự lựa chọn tuyệt vời trong việc thưởng thức văn hóa đọc với việc mang trong nó đầy đủ những tiện ích mà sách in không đáp ứng được như tự động dàn trang, đọc được trên nhiều thiết bị điện tử thông dụng, tích hợp trên nhiều hệ điều hành... giúp độc giả có những trải nghiệm tuyệt vời không chỉ cảm giác là đang đọc một cuốn sách in, lật giở từng trang mà còn giúp độc giả cá nhân hóa cuốn sách của mình như tự thay đổi phông chữ, cách trình bày, ghi chú những nội dung cần thiết... Thêm vào đó, số hóa sách và tài liệu không chỉ giúp giảm chi phí in ấn mà còn mở ra cơ hội tiếp cận rộng rãi hơn cho độc giả trong và ngoài nước.
Nhà xuất bản Thống kê (Tổng cục Thống kê) thực hiện chức năng xuất bản, in, phát hành các xuất bản phẩm của ngành Thống kê và các tổ chức, cá nhân khác nhằm phục vụ nhiệm vụ chính trị của Tổng cục Thống kê; xuất bản các xuất bản phẩm phục vụ công tác phổ biến, tuyên truyền thông tin, pháp luật thống kê, kiến thức và nghiệp vụ thống kê và các xuất bản phẩm khác phù hợp với tôn chỉ, mục đích, chức năng, nhiệm vụ, đối tượng phục vụ của Nhà xuất bản; tổ chức liên kết với các đối tác trong việc xuất bản các xuất bản phẩm theo đúng pháp luật của nhà nước.
Số hóa công tác xuất bản tại Nhà xuất bản Thống kê sẽ góp phần tích cực trong thực hiện chuyển đổi số
toàn ngành Thống kê cũng như cả nước
Trong bối cảnh ngành Thống kê đang nỗ lực thực hiện Chiến lược phát triển ngành Thống kê Việt Nam giai đoạn 2021-2025, việc số hóa công tác xuất bản tại Nhà xuất bản Thống kê sẽ góp phần tích cực trong thực hiện chuyển đổi số toàn ngành cũng như cả nước. Nhận thấy tầm quan trọng của xu hướng này, Nhà xuất bản Thống kê chủ động triển khai các giải pháp nhằm tối ưu hóa quy trình xuất bản điện tử. Trong đó có việc xây dựng và triển khai đề án “Xuất bản và phát hành xuất bản phẩm điện tử” nhằm mang đến cho độc giả những ấn phẩm điện tử chất lượng, hiệu quả, phục vụ việc phổ biến thông tin một cách nhanh chóng, chính xác và kịp thời, đáp ứng yêu cầu thời đại kỹ thuật số.
Đề án “Xuất bản và phát hành xuất bản phẩm điện tử” đáp ứng các yêu cầu về kỹ thuật, chất lượng, hiệu quả sẽ tăng khả năng cạnh tranh của Nhà xuất bản trên thị trường, mở ra những cơ hội mới, như: Xuất bản phẩm sẽ được phổ biến trên phạm vi rộng hơn, có thể là bất cứ ai có sử dụng internet, độc giả dễ dàng tiếp cận ở mọi lúc, mọi nơi, có thể phản hồi và tương tác nhanh chóng với tác giả, nhà xuất bản. Thời gian sản xuất và phát hành xuất bản phẩm nhanh chóng, kịp thời, đáp ứng nhu cầu thời sự của xã hội, nội dung xuất bản phẩm được cập nhật kịp thời; hướng độc giả trở thành người dùng chuyên nghiệp. Không bị giới hạn bởi số lượng in tối thiểu, tiết kiệm chi phí nhân lực, vật tư, in ấn, lưu, tồn kho, quảng cáo, giới thiệu sản phẩm... so với xuất bản và phát hành truyền thống. Có thể tích hợp đồng bộ trên các thiết bị điện tử khác nhau như: máy tính bàn, máy tính bảng, điện thoại di động... Thanh toán nhanh chóng và thuận tiện qua hình thức trực tuyến… Tạo thêm thị trường đầu ra cho xuất bản phẩm, giúp Nhà xuất bản có thể hoạch định chiến lược đầu tư bản thảo, các hình thức quảng bá sản phẩm trên không gian mạng...
Theo đó, xuất bản phẩm điện tử của Nhà xuất bản Thống kê gồm 02 loại: (1) Được chuyển sang hình thức điện tử: số hóa và tích hợp thêm nội dung đa phương tiện (ảnh, âm thanh, video…) hoặc các tính năng tiện ích công nghệ thông tin từ xuất bản phẩm đã được xuất bản hợp pháp dưới hình thức khác như sách giấy, DVD, VCD… Cụ thể là sách của Tổng cục Thống kê hoặc xuất bản phẩm khác từ năm 2024 trở về trước. (2) Được tạo lập bằng phương thức điện tử, chưa được xuất bản dưới hình thức khác và có quyết định xuất bản của Giám đốc Nhà xuất bản như: Sách có kế hoạch xuất bản từ năm 2025 trở đi; Các loại xuất bản phẩm liên kết phù hợp tôn chỉ, mục đích, chức năng nhiệm vụ của Nhà xuất bản.
Hội tụ các điều kiện cần thiết cho xuất bản và xuất bản phẩm điện tử
Để triển khai Đề án, cần có máy chủ đặt tại Việt Nam, máy tính và các thiết bị khác phục vụ mục đích xuất bản, phát hành xuất bản phẩm điện tử trên mạng internet. Máy chủ có tường lửa riêng, băng thông mạnh, đường truyền ổn định, có cơ chế backup dữ liệu 12 tiếng/lần, được cài đặt những phần mềm máy chủ ưu việt, cập nhật vá lỗi thường xuyên. Đường truyền kết nối Internet được đăng ký hợp pháp để xuất bản, phát hành xuất bản phẩm điện tử trên mạng Internet. Trong đó, đường truyền dành cho máy chủ nằm trong hạng mục cơ sở hạ tầng dành cho máy chủ, để đảm bảo khả năng vận hành và đáp ứng lưu lượng đọc sách điện tử của độc giả. Máy chủ có đường truyền internet băng thông rộng 100mbps theo tiêu chuẩn của nhà cung cấp Dịch vụ viễn thông FPT, đảm bảo tốc độ truy cập và thời gian hoạt động liên tục, đáp ứng nhu cầu truy cập của độc giả.
Về nhân lực kỹ thuật, Nhà xuất bản Thống kê thành lập Tổ xuất bản điện tử bao gồm các cán bộ chuyên môn về biên tập, chế bản, công nghệ thông tin, xuất bản/phát hành xuất bản phẩm điện tử, có cơ cấu tổ chức cụ thể gồm các nhóm chính: Lãnh đạo, Bộ phận xuất bản điện tử (gồm: Nhóm biên tập, chế bản, quản lý chất lượng xuất bản phẩm điện tử; Nhóm quản lý kỹ thuật xuất bản điện tử). Cùng với đó là các biện pháp kỹ thuật dự kiến triển khai.
Vấn đề bản quyền, điều khoản thông báo về trách nhiệm chấp hành quy định của pháp luật về xuất bản và sở hữu trí tuệ đối với người sử dụng trước khi truy cập và sử dụng xuất bản phẩm điện tử:
Thứ nhất, về bản quyền xuất bản phẩm của Nhà xuất bản Thống kê đối với tác giả (Chủ sở hữu tác phẩm):
Toàn bộ xuất bản phẩm điện tử của Nhà xuất bản Thống kê khi xuất bản đảm bảo tuân thủ theo Luật Sở hữu Trí tuệ. Trên trang giao diện chính của mỗi xuất bản phẩm đều ghi đầy đủ thông tin xuất bản theo quy định tại điều 27 Luật Xuất bản, điều 19 Nghị định 195/2013/NĐ-CP ngày 21/11/2013 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Xuất bản. Các xuất bản phẩm điện tử đều có hợp đồng sử dụng tác phẩm với tác giả (Chủ sở hữu tác phẩm), được lưu vào hồ sơ tại Nhà xuất bản Thống kê.
Hiện nay, Nhà xuất bản Thống kê thực hiện xuất bản các xuất bản phẩm điện tử chủ yếu dưới hai hình thức, đó là: Xuất bản phẩm được chuyển sang hình thức xuất bản phẩm điện tử từ các xuất bản phẩm đã được xuất bản ở hình thức kinh điển (sách giấy) và từ các tư liệu chưa được xuất bản theo hình thức kinh điển tại Việt Nam. Việc xuất bản xuất bản phẩm điện tử được thực hiện trên cơ sở ký thêm hợp đồng xuất bản điện tử (bổ sung thêm so với hợp đồng xuất bản sách giấy đã ký trước đó) hoặc ký mới hoàn toàn hợp đồng xuất bản điện tử giữa Nhà xuất bản Thống kê với Tác giả (Chủ sở hữu tác phẩm).
Cách thức số hóa xuất bản phẩm điện tử: số hóa bản thảo của tác giả (Chủ sở hữu tác phẩm) hoặc chuyển thể nguyên bản nội dung xuất bản phẩm đã xuất bản dưới hình thức kinh điển sang định dạng sách điện tử bằng các phần mềm tạo lập sách điện tử.
Nhà xuất bản Thống kê nếu muốn thực hiện hiệu chỉnh nội dung thông tin, nội dung trên xuất bản phẩm điện tử phải được sự chấp thuận của tác giả (Chủ sở hữu tác phẩm) bằng văn bản.
Thứ hai, về bản quyền xuất bản phẩm đối với người sử dụng các xuất bản phẩm điện tử của Nhà xuất bản Thống kê:
Trên trang nhaxuatbanthongke.vn và trên ứng dụng đọc sách cài đặt trên các thiết bị cầm tay, Nhà xuất bản Thống kê sẽ xây dựng mục “Hướng dẫn”, bao gồm những Chính sách bảo vệ thông tin cá nhân, Điều khoản sử dụng dịch vụ... tới khách hàng trước khi khách hàng đăng ký thành viên tham gia trang web. Khách hàng phải đồng ý với các điều khoản thông báo về trách nhiệm chấp hành quy định của pháp luật về xuất bản và sở hữu trí tuệ đối với người sử dụng trước khi truy cập và sử dụng xuất bản phẩm điện tử, gồm: Quyền sở hữu trí tuệ, quyền pháp lý và quy định về bảo mật.
Hiện Đề án Xuất bản và phát hành xuất bản phẩm điện tử của Nhà xuất bản Thống kê đã được Cục Xuất bản, In và Phát hành phê duyệt và cấp phép. Điểm nổi bật và là ưu thế của Đề án này so với các đơn vị khác đó là có thể làm được sách nói với giọng đọc sử dụng chất giọng của cả 03 miền: Bắc, Trung, Nam.
Với việc đáp ứng đủ các điều kiện cần thiết cùng ưu điểm vượt trội để thực hiện xuất bản và xuất bản phẩm điện tử, Nhà xuất bản Thống kê dự kiến sẽ xây dựng kế hoạch phát triển các sản phẩm nòng cốt mang thương hiệu Nhà xuất bản Thống kê. Các xuất bản phẩm điện tử thực hiện theo tôn chỉ, mục đích và chức năng nhiệm vụ như: Tổ chức biên soạn, xuất bản, in ấn và phát hành xuất bản phẩm Niên giám Thống kê, các tài liệu về thống kê, số liệu chuyên ngành, sổ tay điều tra viên, sách phân tích chuyên đề, phân tích kết quả điều tra, Tổng điều tra, sách hướng dẫn… với nội dung thiết thực và hình thức phong phú.
Có thể nói, xuất bản và phát hành xuất bản phẩm điện tử là một xu hướng tất yếu trong kỷ nguyên số. Nhà xuất bản Thống kê, với những nỗ lực đổi mới và ứng dụng công nghệ, đang khẳng định vị thế của mình trong ngành xuất bản Việt Nam. Trong tương lai, việc tiếp tục đầu tư vào nền tảng số và nâng cao chất lượng nội dung không chỉ phục vụ tốt hơn nhu cầu trong nước, góp phần phát triển ngành xuất bản nói chung mà còn đóng góp vào chuyển đổi số ngành Thống kê để thực hiện thành công Chiến lược phát triển Thống kê Việt Nam./.
Thu Hiền