Báo chí trong bối cảnh chuyển đổi số

Chuyển đổi số đã, đang là xu thế tất yếu diễn ra mạnh mẽ trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế - xã hội hiện nay. Là lĩnh vực phản ứng nhạy bén với mọi biến động của đời sống kinh tế - xã hội, báo chí - truyền thông cần đi đầu trong công cuộc chuyển đổi số của quốc gia.

Theo Báo cáo về Xu hướng Báo chí Thế giới của WAN-IFRA, có tới 44% những người được trả lời khảo sát cho biết, thúc đẩy chiến lược chuyển đổi số là sự thay đổi quan trọng nhất mà họ cần phải thực hiện để phát triển. Ngoài ra, báo cáo “Các xu hướng và dự báo về Báo chí, Truyền thông và Công nghệ 2021” của Viện Nghiên cứu Báo chí Reuters cho hay, có tới 76% những người tham gia khảo sát cho biết đại dịch Covid-19 đã thúc đẩy nhanh các kế hoạch chuyển đổi số của họ. Chuyển đổi số được coi là con đường mà báo chí cần phải bước đi, thậm chí cần đi nhanh và quyết liệt nếu không muốn bị tụt hậu và mất đi độc giả, khán thính giả.

Tại Việt Nam, tính đến tháng 6/2021, số lượng cơ quan báo chí có phiên bản điện tử là 248/807 cơ quan, trong đó: Báo và tạp chí thực hiện 1 loại hình in và điện tử là 221 cơ quan, báo chí điện tử độc lập là 27 cơ quan. Ngoài ra còn có 224 cơ quan báo chí cả trung ương và địa phương đã thiết lập trang thông tin điện tử tổng hợp, trong đó có cả những cơ quan báo chí đã có loại hình điện tử. Có 227 chuyên trang của 88 cơ quan báo chí điện tử (chuyên trang của báo, tạp chí điện tử hoạt động như một trang báo, tạp chí), cụ thể bao gồm: 178 chuyên trang của 62 cơ quan báo chí Trung ương, 49 chuyên trang của 26 cơ quan báo chí địa phương. Một số cơ quan báo chí có nhiều chuyên trang như: Báo Vietnamnet có 12 chuyên trang, Báo điện tử VOV có 11 chuyên trang, Báo điện tử Công an nhân dân có 8 chuyên trang… Tuy nhiên, vẫn còn nhiều cơ quan báo chí chưa có phiên bản điện tử hay trang thông tin điện tử, chuyên trang, tập trung phần lớn ở khối tạp chí, nhất là tạp chí khoa học.

Các cơ quan báo chí có phiên bản điện tử tại Việt Nam đa phần đang sử dụng nền tảng kỹ thuật của các doanh nghiệp cung cấp như: Hệ thống quản trị nội dung (CMS) của EPI, Vcorp, 24h, Netlink…; hệ thống an toàn thông tin đi theo đơn vị cung cấp CMS; hệ thống Lưu trữ đám mây. Số lượng cơ quan báo chí tự phát triển CMS còn ít, không phải cơ quan báo chí nào cũng có điều kiện để đầu tư bài bản vào chuyển đổi số như đầu tư CMS riêng, An toàn thông tin, Cloud… Mặc dù vậy, đã có nhiều cơ quan báo chí đi tiên phong trong chuyển đổi số với các công nghệ số tiêu biểu là trí tuệ nhân tạo (AI), IoT, Cloud, Bigdata…

Có thể nói, công cuộc chuyển đổi số báo chí tại Việt Nam có nhiều thuận lợi nhờ sự quan tâm của các cấp lãnh đạo Đảng và Nhà nước, nhờ quyết tâm chính trị và chủ trương thúc đẩy quá trình chuyển đổi số được nâng lên cấp chiến lược. Đặc biệt, Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc XIII của Đảng đã đề ra trong các nhiệm vụ trọng tâm“đẩy mạnh nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, nhất là những thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, thực hiện chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế”. Đồng thời, Văn kiện Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh:“phải đổi mới tư duy phát triển, thay đổi cách làm việc, cách sống, đẩy mạnh cải cách thể chế, ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; thực hiện quyết liệt chuyển đổi số, xây dựng nền kinh tế số, xã hội số”.
 

Trên cơ sở đó, Bộ Thông tin và Truyền thông đã xây dựng“Chương trình Hỗ trợ chuyển đổi số cho các cơ quan báo chí”. Theo đó, hỗ trợ 3 nền tảng giúp các cơ quan báo chí chuyển đổi số: (1) Nền tảng Quản lý tòa soạn điện tử, cho phép xây dựng tòa soạn hội tụ công nghệ hiện đại, đưa toàn bộ nghiệp vụ báo chí lên môi trường số; (2) Nền tảng Phân tích thông tin, dư luận trên mạng xã hội, giúp các cơ quan báo chí nắm bắt kịp thời thông tin, dư luận xã hội, nhờ đó nhận biết được nhu cầu thông tin, có tin bài đáp ứng đúng mong muốn của người đọc, đúng thời điểm người đọc cần; (3) Nền tảng Hỗ trợ phòng chống tấn công và ứng cứu khẩn cấp cho hệ thống thông tin của các cơ quan báo chí nhằm tạo lá chắn, bảo vệ hoạt động trên môi trường số cho cơ quan báo chí. Bộ Thông tin và Truyền thông cũng đã xây dựng kế hoạch chuyển đổi số toàn ngành giai đoạn 2021-2025 gồm 5 danh mục dự án: Hạ tầng số, nền tảng số, phát triển dữ liệu, ứng dụng - dịch vụ và an toàn thông tin. Việc triển khai kế hoạch này sẽ hỗ trợ quá trình chuyển đổi số Báo chí - Truyền thông - lĩnh vực quan trọng trong hoạt động thông tin và truyền thông nói chung.

Bên cạnh đó, thực hiện Nghị quyết 50/NQ-CP ngày 20/5/2021 về Chương trình hành động của chính phủ thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã nhấn mạnh một trong những nhiệm vụ chủ yếu của Chính phủ giao cho Bộ Thông tin và Truyền thông là xây dựng Chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030 (Chiến lược). Dự thảo Chiến lược đã nhấn mạnh 6 quan điểm đối với báo chí Việt Nam trong quá trình chuyển đổi số, gồm: Phát triển và quản lý tốt nội dung báo chí trên các nền tảng số, làm tròn sứ mệnh thông tin tuyên truyền phục vụ sự nghiệp Cách mạng của Đảng và phát triển kinh tế - xã hội; thiết lập chủ quyền trên không gian mạng, giữ vững vai trò dẫn dắt thông tin và định hướng dư luận xã hội; nền tảng là công nghệ là động lực đột phá; người đọc, người xem làm trung tâm; cải cách toàn diện, phát triển hệ sinh thái truyền thông số ở Việt Nam; phát triển mô hình truyền thông số, tăng cường sức mạnh cạnh tranh của ngành công nghiệp nội dung Việt Nam với các nền tảng xuyên biên giới.

Mục tiêu chủ yếu đặt ra đến năm 2025: 70% cơ quan báo chí thực hiện số hóa nội dung báo chí trên các nền tảng sẵn có; 80% cơ quan báo chí chuyển đổi hoạt động theo mô hình tòa soạn hội tụ đa phương tiện; 50% cơ quan báo chí có nền tảng phân tích, xử lý dữ liệu tổng hợp tập trung, ứng dụng AI để tối ưu hóa hoạt động; 50% cơ quan báo chí đổi mới toàn diện hệ thống sản xuất nội dung theo các xu hướng báo chí số: Cá nhân hóa nội dung, đa nền tảng, báo chí di động, báo chí xã hội, báo chí dữ liệu, báo chí sáng tạo, siêu tác phẩm báo chí…; tối thiểu 20% cơ quan báo chí áp dụng mô hình thu phí bạn đọc với những nội dung trải nghiệm được cá nhân hóa, quyền lựa chọn nguồn tin để theo dõi, giới thiệu tin tức theo thị hiếu cá nhân; xây dựng 6 cơ quan truyền thông đa phương tiện chủ lực quốc gia và cơ quan truyền thông đa phương tiện chủ lực địa phương tự xây dựng nền tảng phân phối nội dung riêng, làm chủ quyền kiểm soát và phân phối nội dung trên không gian mạng, giảm sự phụ thuộc vào các nền tảng xuyên biên giới; phát triển phát thanh số gồm cả phát thanh internet hướng tới thị trường dịch vụ truyền dẫn phát sóng phát thanh số; các cơ quan báo chí lớn tăng lượng truy cập trực tiếp vào trang web lên mức tối thiểu 50% tổng lưu lượng truy cập, các báo Đảng địa phương tăng lượng truy cập trực tiếp vào trang web lên mức tối thiểu 30% tổng lưu lượng truy cập; tăng hơn 50% thông tin tích cực đưa lên mạng xã hội; Giảm hơn 30% số vụ vi phạm bản quyền nội dung báo chí số trên không gian mạng; 50% các trường đại học chuyên ngành báo chí hoặc có khoa báo chí hoàn thành chương trình cải cách giáo trình đào tạo cho sinh viên, bổ sung các kiến thức, kỹ năng tác nghiệp trong môi trường báo chí số; 50% lãnh đạo, cán bộ, phóng viên, biên tập viên các cơ quan báo chí được đào tạo, cập nhật kiến thức, kỹ năng quản lý số, tổ chức sản xuất và phát hành nội dung báo chí trên nền tảng số. Mục tiêu đến năm 2030, các chỉ tiêu được tăng thêm từ 45-50% trở lên so với mục tiêu của năm 2025.

Để thực hiện được các mục tiêu chiến lược, dự thảo Chiến lược đã xác đinh rõ 9 nhóm nhiệm vụ lớn, đó là: Nâng cao nhận thức, tăng cường tuyên truyền; hoàn thiện cơ chế chính sách và các quy định pháp luật; tái cơ cấu tổ chức và quy trình tác nghiệp của các cơ quan báo chí; phát triển dữ liệu số ngành báo chí; phát triển các sản phẩm báo chí số; phát triển nền tảng số; bảo đảm an toàn, an ninh mạng; phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; đẩy mạnh hợp tác quốc tế. Đồng thời, có 3 nhóm giải pháp được đặt ra, trong đó chú trọng: (i) Phát huy vai trò của Nhà nước trong đầu tư cơ sở hạ tầng chuyển đổi số; (ii) Xây dựng các cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện bằng việc tiếp tục triển khai Đề án Cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện theo Quyết định số 362/QĐ-TTg ngày 03/4/2019 của Thủ tướng Chính phủ;

(iii) Xây dựng các mô hình liên kết: Xây dựng cơ chế, chính sách phát triển các mô hình liên kết giữa báo chí với các công ty công nghệ số, nhà mạng viễn thông, các doanh nghiệp quảng cáo, các nền tảng phân phối nội dung xuyên biên giới để tăng cường các mô hình kinh doanh báo chí, đa dạng hóa nguồn thu, giảm bớt sự phụ thuộc vào doanh thu quảng cáo báo chí. Việc tổ chức thực hiện sẽ cần sự chung tay vào cuộc, sự phối hợp của các Bộ, ngành liên quan, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương cùng các cơ quan báo chí Trung ương và địa phương./.

Tài liệu tham khảo:

- Dự thảo “Chiến lược chuyển đổi số Báo chí đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030”

- Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng

- “Chiến lược chuyển đổi số để phát triển báo Nhân dân thành cơ quan báo chí đa phương tiện chủ lực”, Lê Quốc Minh

 Thu Hiền