Kể từ khi dịch Covid-19 bùng phát đến nay, thế giới đã phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, các yếu tố rủi ro, bất định gia tăng cùng với tốc độ thay đổi chính sách rất nhanh của các nền kinh tế lớn. Sang năm 2022, mặc dù tình hình dịch Covid-19 có xu hướng được kiểm soát nhưng vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp, kết hợp với xung đột Nga - Ucraina và sự xuất hiện nhiều yếu tố mới đã làm tăng thêm khó khăn, thách thức như căng thẳng năng lượng, giá dầu và hàng hóa thế giới tăng cao; chuỗi cung ứng sản xuất, tiêu dùng tiếp tục bị đứt gãy sau khi đã rất trầm trọng trong thời gian dịch Covid-19 bùng phát toàn cầu; chính sách tài khóa, tiền tệ được nhiều nền kinh tế điều chỉnh theo hướng thắt chặt để kiềm chế lạm phát đã tác động tới khả năng phục hồi và tăng trưởng kinh tế, một số nền kinh tế có dấu hiệu suy thoái; thiên tai, lũ lụt, hạn hán, biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp, gây nguy cơ mất an ninh lương thực, an ninh năng lượng... Tình hình lạm phát thế giới tăng cao, đặc biệt tại khu vực châu Âu. Trong tháng 8/2022, lạm phát của khu vực đồng Euro tăng lên mức cao kỷ lục 9,1% so với cùng kỳ năm trước; lạm phát của Mỹ tăng 8,3%, tuy thấp hơn mức tăng 8,5% của tháng trước nhưng cao hơn kỳ vọng làm FED tiếp tục tăng lãi suất, thắt chặt chính sách tiền tệ. Tại Châu Á, lạm phát tháng 8/2022 của Thái Lan tăng 7,9% so với cùng kỳ năm trước; Hàn Quốc tăng 5,7%; Indonesia tăng 4,7%; Nhật Bản tăng 3%; Trung Quốc tăng 2,5%. Việt Nam thuộc nhóm các nước có mức tăng lạm phát thấp so với mặt bằng chung khi CPI tháng 9/2022 tăng 3,94% so với cùng kỳ năm trước.
Trong nước, kinh tế phục hồi mạnh, nhu cầu sản xuất hàng hóa phục vụ tiêu dùng và xuất khẩu cùng với tác động của giá hàng hóa thế giới đã đẩy giá hàng hóa và dịch vụ thiết yếu tăng lên nhưng nhìn chung mặt bằng giá cơ bản được kiểm soát. Chỉ số giá tiêu dùng bình quân 9 tháng năm nay tăng 2,73% so với cùng kỳ năm trước. Đây là thành công lớn của Việt Nam, kiểm soát lạm phát góp phần ổn định kinh tế vĩ mô giữa bối cảnh kinh tế thế giới đang diễn biến phức tạp.
Một số yếu tố giúp kiềm chế lạm phát 9 tháng đầu năm 2022
Để chủ động ứng phó với áp lực lạm phát gia tăng, trong thời gian qua Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương ban hành kịp thời nhiều chính sách, thực hiện đồng bộ các giải pháp nhằm hạn chế những tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế - xã hội. Các chính sách phù hợp cùng với sự quyết liệt, sát sao trong chỉ đạo, điều hành đã giúp giảm áp lực đáng kể lên mặt bằng giá, ổn định hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và đời sống của nhân dân. Một số chính sách rất hiệu quả như: Giảm thuế giá trị gia tăng với một số nhóm hàng hóa và dịch vụ từ 10% xuống 8% từ ngày 01/02/2022; giảm 50% mức thuế bảo vệ môi trường đối với nhiên liệu bay từ ngày 01/01/2022 đến hết ngày 31/12/2022; giảm mức thu 37 khoản phí, lệ phí trong 6 tháng đầu năm 2022; giảm thuế bảo vệ môi trường đối với xăng dầu; thực hiện chính sách hỗ trợ tiền thuê nhà cho người lao động; quy định mức lương tối thiểu đối với người lao động làm việc theo hợp đồng lao động…
Các nhóm hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng có tác động lớn tới CPI được kiểm soát giá chặt chẽ. Trong năm học 2021-2022, nhiều địa phương thực hiện miễn, giảm học phí để chia sẻ khó khăn cho người dân trong đại dịch đã giúp chỉ số giá dịch vụ giáo dục 9 tháng đầu năm giảm 1,88% so với cùng kỳ năm trước, làm CPI chung giảm 0,1 điểm phần trăm. Đối với giá dịch vụ y tế, nếu thực hiện giá dịch vụ khám chữa bệnh theo đúng lộ trình thì năm 2021 phải hoàn thành việc tính đủ các loại chi phí theo quy định của pháp luật về giá. Tuy nhiên, việc điều chỉnh này đến nay chưa hoàn thành cũng góp phần kiềm chế tốc độ tăng của CPI. Thêm vào đó, EVN đã chủ động đề xuất chưa tăng giá điện trong năm nay mặc dù chi phí đầu vào của ngành này như giá xăng dầu, giá than đều đã tăng rất cao. Theo tính toán của Tổng cục Thống kê, chỉ số giá nhóm điện trong CPI cứ tăng 10% sẽ tác động làm CPI tăng 0,33 điểm phần trăm.
Đồng thời, Chính phủ và các Bộ, ngành liên tục chỉ đạo các địa phương thực hiện quản lý giá trên địa bàn, nhiều doanh nghiệp tích cực tham gia chương trình bình ổn giá, bảo đảm đầy đủ các hàng hóa thiết yếu phục vụ nhu cầu của người dân, đặc biệt là mặt hàng lương thực, thực phẩm. Ngoài việc đáp ứng đầy đủ nhu cầu tiêu dùng ở trong nước, xuất khẩu gạo của Việt Nam cũng đang tăng mạnh, trong quý 3 năm nay lượng gạo xuất khẩu đã tăng gần 27% so với cùng kỳ năm trước. Có lợi thế chủ động được về lương thực, thực phẩm đóng vai trò quan trọng trong kiềm chế lạm phát ở Việt Nam.
Giá thịt lợn bình quân 9 tháng năm nay giảm 15,99% so với cùng kỳ năm trước cũng là yếu tố giúp kiềm chế tốc độ tăng của CPI. Tương tự như Trung Quốc, trong những năm 2018-2021, Việt Nam chịu ảnh hưởng của dịch tả lợn châu Phi, nguồn cung khan hiếm khiến giá thịt lợn tăng rất cao, sau đó giảm mạnh đã giúp giảm bớt áp lực của việc tăng giá nhóm thực phẩm. Cụ thể bình quân 9 tháng đầu năm nhiều mặt hàng thực phẩm có chỉ số giá tăng cao như dầu ăn tăng 17,87%; trứng tăng 10,35%; rau tăng 10,4%; thủy sản tươi sống tăng 3,89%... nhưng riêng thịt lợn giảm giá đã tác động làm CPI giảm 0,54 điểm phần trăm.
Sức ép lạm phát trong thời gian tới
Kiểm soát tốt lạm phát trong 9 tháng đầu năm giúp Việt Nam có dư địa để đảm bảo thực hiện thành công mục tiêu kiểm soát lạm phát năm 2022 như Quốc hội đề ra. Tuy nhiên, hiện nay vẫn tiềm ẩn những yếu tố có khả năng tác động làm tăng CPI trong những tháng cuối năm 2022 và đặc biệt là năm 2023, cụ thể:
Giá nguyên nhiên vật liệu trên thế giới đang ở mức cao trong khi Việt Nam là nước nhập khẩu nhiều nguyên liệu phục vụ sản xuất nên việc nhập khẩu nguyên liệu với mức giá cao sẽ ảnh hưởng đến chi phí, giá thành, tạo áp lực cho sản xuất của doanh nghiệp và từ đó đẩy giá hàng hóa tiêu dùng trong nước tăng lên. Đồng thời, đô la Mỹ đang tăng giá càng làm tăng chi phí nhập khẩu nguyên nhiên vật liệu, do đó sẽ càng gây sức ép lên mặt bằng giá trong nước. Bình quân 9 tháng đầu năm nay, chỉ số giá nguyên nhiên vật liệu dùng cho sản xuất tăng 6% so với cùng kỳ năm trước, là mức tăng cao nhất trong vòng 10 năm qua; chỉ số giá nhập khẩu hàng hóa tăng 10,86%, cao nhất kể từ năm 2012 trong khi nhập khẩu tư liệu sản xuất chiếm tới 93,9% tổng kim ngạch nhập khẩu 9 tháng. Điều này cho thấy doanh nghiệp đang phải chịu sức ép rất lớn về chi phí sản xuất.
Giá xăng dầu dự báo vẫn biến động phức tạp và rất khó dự đoán, giá xăng dầu thế giới thời gian gần đây có xu hướng giảm trong ngắn hạn nhưng rủi ro tăng trở lại là khá cao do xung đột giữa Nga - Ukraine chưa chấm dứt và sự phục hồi kinh tế Trung Quốc có thể kéo nhu cầu năng lượng gia tăng.
Giá lương thực, thực phẩm, đồ uống, may mặc thường tăng theo quy luật vào các tháng cuối năm và dịp Lễ Tết. Ngoài ra, thiên tai và dịch bệnh có thể gây ảnh hưởng đến giá lương thực, thực phẩm tại một số địa phương bị ảnh hưởng, điều này cũng sẽ tác động làm tăng CPI. Trong đó, giá thịt lợn có thể tăng vào các tháng cuối năm nếu nguồn cung không được bảo đảm.
Kinh tế trong nước đang trong giai đoạn phục hồi rõ nét, cùng với các gói hỗ trợ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế có khả năng sẽ tiếp tục phục hồi nhanh trong các tháng cuối năm, khi đó cầu tiêu dùng hàng hóa trong dân sẽ tăng mạnh, các hoạt động dịch vụ cũng sẽ tăng cao như du lịch, vui chơi, giải trí, ăn uống ngoài gia đình, từ đó đẩy giá cả hàng hóa và dịch vụ lên cao. Việc tập trung đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công vào các tháng cuối năm có thể làm tăng giá các mặt hàng vật liệu xây dựng, qua đó tác động vào giá cả các hàng hóa khác và tạo nên áp lực lạm phát.
Ngoài ra, thực hiện điều chỉnh giá dịch vụ do nhà nước quản lý cũng sẽ có thể tác động mạnh tới CPI. Tháng 9 năm nay bắt đầu vào năm học mới 2022-2023, thực hiện miễn giảm học phí của nhiều địa phương trong năm học 2021-2022 đã kết thúc, đồng thời một số địa phương thực hiện tăng học phí theo Nghị quyết của Hội đồng nhân dân đã khiến cho chỉ số giá dịch vụ giáo dục tháng 9 năm nay tăng tới 8,9% so với cùng kỳ năm trước và sẽ tiếp tục tác động đến những tháng tiếp theo của năm học 2022-2023. Dịch vụ y tế nếu được điều chỉnh giá theo lộ trình cũng sẽ tác động tới CPI trong thời gian tới.
Kiến nghị giải pháp
Nhằm kiểm soát lạm phát những tháng còn lại của năm 2022 cũng như tạo nền tảng thuận lợi cho việc kiểm soát lạm phát trong năm 2023, Tổng cục Thống kê kiến nghị một số giải pháp điều hành như sau:
- Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương theo dõi chặt chẽ diễn biến giá cả, lạm phát trên thế giới, kịp thời cảnh báo các nguy cơ ảnh hưởng đến giá cả, lạm phát của Việt Nam để có các biện pháp ứng phó phù hợp nhằm đảm bảo nguồn cung, bình ổn giá trong nước.
- Các bộ, ngành, địa phương phải chuẩn bị đầy đủ nguồn hàng nhằm đảm bảo đáp ứng đầy đủ, kịp thời nhu cầu của người dân đối với các mặt hàng lương thực, thực phẩm, hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng thiết yếu. Đối với mặt hàng thịt lợn, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cần chú trọng công tác bảo đảm nguồn cung, nhất là giai đoạn cuối năm. Bộ Công Thương và các địa phương phải tăng cường kiểm soát các khâu trung gian, lưu thông trên thị trường nhằm ổn định giá của mặt hàng này.
- Đối với mặt hàng xăng dầu, cần phải đảm bảo nguồn cung xăng dầu trong nước, không để xảy ra gián đoạn nguồn cung. Đồng thời nghiên cứu các giải pháp giảm thuế để chia sẻ khó khăn cho người dân và doanh nghiệp trong giai đoạn giá xăng dầu tăng cao. Cần kiểm soát giá các loại nguyên vật liệu đầu vào, tăng cường sử dụng nguồn nguyên liệu trong nước dần thay thế nguồn nhập khẩu.
- Cần tiếp tục điều hành chính sách tiền tệ chủ động, linh hoạt, thận trọng. phối hợp chặt chẽ với chính sách tài khóa và các chính sách kinh tế vĩ mô khác nhằm kiềm soát lạm phát theo mục tiêu đề ra, đặc biệt bảo đảm cung ứng đầy đủ, kịp thời vốn tín dụng cho nền kinh tế nhưng không chủ quan với rủi ro lạm phát.
- Tăng cường công tác thông tin, truyền thông nhằm đưa thông tin kịp thời, minh bạch, tạo sự đồng thuận trong dư luận đối với công tác điều hành giá của Chính phủ, ổn định tâm lý người tiêu dùng và ổn định kỳ vọng lạm phát./.
Nguyễn Thu Oanh
Vụ trưởng Vụ Thống kê Giá, Tổng cục Thống kê