Dệt may là ngành chịu tác động không nhỏ từ đại dịch Covid-19, khi nguồn nguyên liệu bị gián đoạn, nhiều đơn hàng bị hủy, hoãn, giãn tiến độ giao hàng và chậm thanh toán, lao động khan hiếm, sản xuất gặp nhiều khó khăn… Trước tình hình dịch Covid-19 trong nước được kiểm soát tích cực, các doanh nghiệp dệt may Việt Nam đang nỗ lực vượt qua khó khăn, duy trì sản xuất. Với quyết tâm biến thách thức thành cơ hội, ngành dệt may kỳ vọng sự bứt phá trở lại khi dịch bệnh Covid-19 đi qua.
Năm 2019 ngành dệt may Việt Nam đã có sự tăng trưởng ấn tượng, kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may đạt 32,6 tỷ USD, tăng 6,9% so với năm 2018. Các thị trường xuất khẩu lớn như Hoa Kỳ tăng xấp xỉ 8,9% so với năm 2018 và chiếm tỷ trọng 38,9% tổng kim ngạch xuất khẩu; EU đạt tăng 2,2%, chiếm 11,3%... Tuy nhiên, trái ngược với những kỳ vọng sẽ phát triển mạnh, ngay từ những tháng đầu năm 2020, khi đại dịch Covid-19 càn quét, cũng là lúc ngành dệt may đối mặt với “cú sốc kép”. Cú sốc đầu tiên là vào tháng Giêng, khi dịch mới bùng phát, các doanh nghiệp dệt may Việt Nam bị đứt nguồn cung nguyên liệu từ Trung Quốc. Cú sốc thứ hai vào tháng Ba, khi nguồn cung được nối lại thì cũng là lúc dịch bùng phát mạnh ở châu Âu, Mỹ và Nhật Bản (những thị trường chiếm khoảng 65% kim ngạch xuất khẩu), thị trường xuất khẩu dệt may gần như đóng băng, đơn hàng bị đề nghị giãn, hoãn hoặc hủy.
Tổng cục Thống kê cho biết, dịch Covid-19 diễn biến phức tạp trên thế giới khiến cho chuỗi cung ứng nguyên liệu sản xuất đầu vào bị gián đoạn, từ đó ảnh hưởng nặng nề đến sản xuất công nghiệp. Chỉ số sản xuất 5 tháng đầu năm 2020 của một số ngành giảm sâu hoặc tăng rất thấp so với cùng kỳ năm 2019, trong đó, sản xuất trang phục giảm 6,7%. Vải dệt từ sợi nhân tạo giảm 11,4%; quần áo mặc thường giảm 8,2%…
Quý I/2020 tổng kim ngạch xuất khẩu dệt may đạt 6,5 tỷ USD, giảm 8,9% so với cùng kỳ năm 2019; 5 tháng đạt 10,4 tỷ USD, giảm 14,5%; xơ, sợi dệt đạt 1,3 tỷ USD, giảm 21,4%.
Xuất khẩu thành phẩm giảm nên nhập khẩu nguyên liệu cũng giảm tương ứng. Trong 5 tháng đầu năm 2020, kim ngạch nhập khẩu vải đạt 4,7 tỷ USD, giảm 14,5%; nguyên phụ liệu dệt, may, giày dép đạt 2,2 tỷ USD, giảm 12,3%.
Mặc dù có sự sụt giảm đáng kể, song theo đánh giá mức độ suy giảm của dệt may Việt Nam so với các quốc gia cạnh tranh như Trung Quốc, Ấn Độ, Bangladesh chỉ bằng gần 50%. Điều này cho thấy, việc Chính phủ Việt Nam kiểm soát tốt dịch bệnh và nỗ lực trong điều hành hoạt động sản xuất linh hoạt của doanh nghiệp cũng đã hạn chế được ảnh hưởng tiêu cực chung của thị trường.
Ảnh minh họa: Nguồn internet
Bên cạnh đó, theo dự báo mức độ thiếu việc làm của ngành dệt may tháng 4 và 5 là tương đương khoảng 40.000-45.000 lao động (30% lao động Tập đoàn dệt may Việt Nam - Vinatex) song thực tế thiếu khoảng 22.000-24.000, bằng 50% dự báo. Những con số đó đã phần nào phản ánh tinh thần gắn kết giữa người lao động với doanh nghiệp, giữa các thành phần của chuỗi cung ứng.
Đặc biệt, trước khó khăn, thách thức, nhiều doanh nghiệp dệt may đã tìm thấy một số cơ hội ở các thị trường ngách như: Sản xuất khẩu trang vải, khẩu trang y tế, quần áo bảo hộ chuyên dụng, không chỉ phục vụ thị trường trong nước mà còn phục vụ xuất khẩu đi thị trường quốc tế. Cụ thể: Tập đoàn dệt may Việt Nam (Vinatex) cho biết, ngay thời điểm dịch, vào tháng Hai, Vinatex và các doanh nghiệp trong hệ thống đã chuyển đổi sử dụng vải dệt kim kháng khuẩn để sản xuất, cung ứng hàng trăm nghìn khẩu trang. Cuối tháng Ba, Tập đoàn cũng đã xúc tiến sản xuất khẩu trang vải 3 lớp chống giọt bắn, kháng khuẩn, đáp ứng tiêu chuẩn của Bộ Y tế xuất khẩu sang một số quốc gia châu Âu và Mỹ như Cộng hòa Séc, Hungary, Canada, Mỹ nhằm bù đắp một phần đơn hàng may mặc bị thiếu hụt. Ngoài ra, Vinatex cũng sản xuất quần áo bảo hộ sau khi Bộ Y tế ban hành tiêu chuẩn, công suất dự kiến khoảng 50.000 bộ/ngày. Hệ thống của Vinatex cũng đã cung ứng cho thị trường trong nước khoảng 80 triệu chiếc khẩu trang. Việc sản xuất khẩu trang hiện tại đang giúp Vinatex giải quyết việc làm cho 20% lao động thiếu việc.
Ngoài ra, để hạn chế khó khăn, giảm tổn thất, Vinatex đã áp dụng giải pháp linh hoạt đối với các đơn vị thành viên, cụ thể: Tiết giảm chi phí, hoãn đầu tư, giảm lương khối gián tiếp tương ứng với số công nhân trực tiếp, yêu cầu các đơn vị thành viên chủ động tìm kiếm các đơn hàng xuất khẩu sản phẩm phòng dịch, như: Khẩu trang, quần áo y tế dùng vải kháng khuẩn, quần áo dùng một lần từ vải không dệt…
Trong khi đó, Tổng công ty May 10 cho biết, do ảnh hưởng dịch bệnh Covid-19 nên trong tháng 4/2020, doanh nghiệp thiếu hụt gần 30% đơn hàng. Tuy nhiên, việc may khẩu trang đã trở thành giải pháp hữu hiệu trong giai đoạn hiện nay. Hiện một số đối tác lớn đặt mua 400 triệu khẩu trang y tế (dự kiến giao hàng từ tháng 7 với giá trị 52 triệu USD - tương đương 30% doanh thu May 10 trong năm 2020). Đối tác của Mỹ đặt mua 20 triệu khẩu trang vải trong 6 tuần, đối tác từ Đức đã đặt mua 2 triệu khẩu trang vải, 6 triệu chiếc khẩu trang y tế… Với lượng đơn hàng khẩu trang y tế lớn, Tổng công ty đã có kế hoạch lắp đặt 8 dây chuyền sản xuất khẩu trang y tế có công suất lên đến 900.000 chiếc/ngày, tương đương 27 triệu khẩu trang y tế/tháng. Ngay sau khi hoàn tất thủ tục cấp phép, dây chuyền này sẽ bắt đầu sản xuất những sản phẩm đầu tiên.
Đại diện Tổng công ty May 10 cho biết, để thúc đẩy sản xuất kinh doanh sau khi dịch Covid-19 đã được kiểm soát, May 10 đã triển khai kết nối với nhiều doanh nghiệp nội khối, để phát huy và tận dụng lợi thế của từng doanh nghiệp. Cụ thể: Trong khâu sản xuất, May 10 đã liên kết với Tổng công ty Da giầy... để đảm bảo cung cấp các đơn hàng đồng phục trọn gói... Trong thương mại, doanh nghiệp liên kết đa dạng hóa nguồn cung sản phẩm cho hệ thống các cửa hàng, đại lý, siêu thị tổng hợp... Trong các khâu dịch vụ, May 10 liên kết chiến lược với các đơn vị dịch vụ, các đơn vị vận tải, truyền thông... nhằm kết nối, chia sẻ và tận dụng thế mạnh của mỗi đơn vị để triển khai các gói chăm sóc khách hàng với các doanh nghiệp trong khối, từ đó triển khai các hoạt động chăm sóc khách hàng hiệu quả và tiết kiệm chi phí.
Việc thiết lập mối quan hệ cung - cầu từ đó tạo lập nên mối liên kết đa ngành giữa các doanh nghiệp trong khối sản xuất, thương mại, dịch vụ nhằm tối đa hóa chuỗi cung ứng, nâng cao giá trị của mỗi ngành, đáp ứng một cách nhanh nhất nhu cầu của khách hàng… là một trong những giải pháp giúp May 10 cũng như các doanh nghiệp khác có thêm tiềm lực, nhân lực tạo ra được giá trị cho từng doanh nghiệp trong các mối liên kết, hợp tác trong và ngoài nước…
Còn tại Công ty Dệt kim Đông Xuân, do sở hữu chuỗi sản xuất khép kín, tự sản xuất được vải nguyên liệu (vải kháng khuẩn đang xuất sang Nhật Bản) nên Công ty đã chớp cơ hội tăng doanh số từ việc may khẩu trang và tăng sản lượng vải cung cấp cho các doanh nghiệp trong ngành để cùng sản xuất mặt hàng này.
Thống kê ban đầu cho thấy, tính đến giữa tháng 4/2020, tổng lượng khẩu trang xuất khẩu của Việt Nam là gần 416 triệu chiếc, trị giá hơn 63 triệu USD. Đây được xem như một tín hiệu tích cực giúp ngành dệt may hạn chế những thiệt hại do Covid-19, đồng thời duy trì trạng thái hoạt động sản xuất của các doanh nghiệp trong ngành.
Ngoài ra, để hạn chế những thiệt hại, các doanh nghiệp dệt may đã xây dựng kế hoạch sản xuất linh hoạt, làm 3 ca khi có nhu cầu, nghỉ bù khi thiếu đơn hàng. Tổ chức sản xuất 40 giờ/tuần thay vì 54 giờ/tuần như trước đây để đảm bảo 100% lao động có việc làm dù thu nhập có thấp đi.
Cùng với đó, việc đẩy mạnh công tác tuyên truyền vận động người lao động chia sẻ khó khăn với doanh nghiệp thông qua công khai hóa doanh thu, chi phí khi làm các mặt hàng mới cũng như các chủ trương và hướng đi, giải pháp, sáng kiến mới của doanh nghiệp đã tạo sự thấu hiểu và chia sẻ trong người lao động.
Thời gian qua, ngành dệt may trong nước cũng đã thành công trong việc phối hợp với các Hiệp hội, các nhà sản xuất để vận động, thuyết phục những nhà mua hàng lớn trên thế giới có sự chia sẻ với doanh nghiệp sản xuất về vấn đề chi phí và lao động. Điều này mang lại kết quả bất ngờ khi phần lớn các hãng lớn như H&M, Zara,… đã chấp nhận chia sẻ chi phí, tối thiểu là chi phí lao động cho các đơn hàng đã sản xuất chưa xuất đi được.
Bên cạnh những nỗ lực trong chuyển hướng sản xuất, tìm hướng đi mới, tạo thêm những cơ hội trong khó khăn, ngành dệt may còn có được sự trợ sức từ Chính phủ, Ngân hàng nhà nước và các bộ, ngành nhằm duy trì trạng thái sản xuất, sẵn sàng hoạt động bình thường ngay khi thị trường ấm trở lại. Theo đó, Chính phủ đã kịp thời ban hành những chính sách thiết thực trợ sức cho doanh nghiệp, đồng thời triển khai hỗ trợ nguồn tài chính để trả lương cho người lao động; miễn, giảm các khoản thuế, phí; đề nghị ngân hàng ân hạn các khoản vay; gia hạn và miễn, giảm tiền thuê đất, phí hạ tầng…
Ngân hàng Nhà nước đã ban hành “Thông tư số 01/2020/TT-NHNN (Quy định về việc tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn, giảm lãi, phí, giữ nguyên nhóm nợ hỗ trợ khách hàng chịu ảnh hưởng do dịch Covid-19) đã mở cửa cho các ngân hàng thương mại được làm việc trực tiếp với doanh nghiệp để hỗ trợ, với nhiều chính sách tốt.
Các chuyên gia cho rằng, ngoài những khó khăn hiện nay, Việt Nam vẫn còn có thêm nhiều lợi thế nổi bật về thuế quan và thuế suất thấp (đây là lợi thế cạnh tranh lớn nhất của ngành dệt may Việt Nam) khi sắp tới Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) có hiệu lực. Tuy nhiên, để tận dụng được những lợi thế đó, doanh nghiệp trong nước cần chuẩn bị các kịch bản và phương án nhằm đẩy mạnh sản xuất, xuất khẩu sang thị trường EU ngay khi kết thúc dịch bệnh. Theo đó, Chính phủ, bộ, ngành cần có các chính sách khuyến khích, tạo điều kiện để thu hút đầu tư từ doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI vào sản xuất nguyên phụ liệu. Đặc biệt, phải có cơ chế thúc đẩy sự liên kết giữa doanh nghiệp sản xuất nguyên phụ liệu với các doanh nghiệp sản xuất sản phẩm tạo thành chuỗi liên kết khép kín, đáp ứng yêu cầu về quy tắc xuất xứ.
Mặt khác, hàng may mặc được xem là hàng tiêu dùng tương đối thiết yếu trong đời sống hằng ngày, nên theo dự báo nhu cầu của thị trường có thể phục hồi mạnh mẽ sau dịch… Do vậy, năm 2020, doanh nghiệp dệt may Việt Nam mặc dù đối mặt với không ít thách thức, song với sự nỗ lực không ngừng nhằm duy trì sản xuất, tận dụng các cơ hội trong khó khăn, chuẩn bị tốt các tiềm lực… dệt may đang kỳ vọng vào sự bứt phá trở lại khi đại dịch Covid-19 đi qua./.
Thu Hòa