Nhằm triển khai thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia được đồng bộ, kịp thời, thống nhất và hiệu quả, Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện Nghị quyết số 100/2015/QH13 ngày 12/11/2015 về phê duyệt chủ trương đầu tư các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2016-2020. Sau 5 năm triển khai thực hiện, các chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) đã đạt được nhiều kết quả nổi bật, nhiều mục tiêu chính đã vượt yêu cầu Quốc hội đề ra.
Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2016-2020 đạt kết quả nổi bật
Từ 16 chương trình mục tiêu quốc gia trong giai đoạn 2011-2015, Quốc hội đã biểu quyết đồng ý cắt giảm còn hai chương trình là: Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững trong giai đoạn 2016-2020. Đây là chủ trương đúng đắn nhằm giải quyết những vấn đề có tầm quốc gia và tập trung được nguồn lực, khắc phục được sự dàn trải và tạo điều kiện để tổ chức có hiệu quả các chương trình.
Kết quả sau 5 năm triển khai chương trình, công tác quản lý, điều hành các CTMTQG giai đoạn 2016-2020 được thực hiện thống nhất, đồng bộ từ Trung ương tới địa phương. Bộ máy quản lý được kiện toàn, hoạt động đi vào nề nếp, có sự phân công, phối hợp chặt chẽ trong chỉ đạo, điều hành và tổ chức thực hiện. Tập trung sự chỉ đạo trong điều hành tổ chức thực hiện các CTMTQG thông qua hoạt động của Ban Chỉ đạo các cấp. Hệ thống cơ chế, chính sách quản lý, điều hành và hướng dẫn thực hiện các CTMTQG đã được hoàn thiện đồng bộ. Chuyển đổi từ cơ chế lập kế hoạch thực hiện các CTMTQG theo từng năm sang cơ chế lập kế hoạch theo trung hạn giai đoạn 5 năm. Đồng thời, chú trọng giải pháp thông tin, truyền thông; tăng cường hoạt động theo dõi, kiểm tra, giám sát trong thực hiện các CTMTQG theo chiều sâu, trọng tâm vào chất lượng, hiệu quả…. Sự thay đổi trong công tác quản lý, điều hành đã tạo được sự chuyển biến tích cực trong nhận thức, hành động của các thành phần kinh tế và các tầng lớp nhân dân; xây dựng được hệ thống dữ liệu, bộ công cụ theo dõi giám sát, đánh giá quá trình thực hiện.
Từ sự thay đổi trong công tác quản lý, điều hành, nhiều mục tiêu chính trong CTMTQG đã vượt yêu cầu Quốc hội đề ra và có những đóng góp quan trọng vào thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội giai đoạn 2016-2020. Cụ thể, đối với CTMTQG xây dựng nông thôn mới, đã hoàn thành và về đích trước một năm mục tiêu Quốc hội giao. Đến hết tháng 8/2020 có 5.350 xã đạt chuẩn nông thôn mới (đạt 60,23%), tăng 3.818 xã so với cuối năm 2015 và vượt 10,23% so với mục tiêu 5 năm; không còn xã dưới 5 tiêu chí. Đối với CTMTQG giảm nghèo bền vững: Tỷ lệ hộ nghèo cả nước còn khoảng 2,75%, bình quân trong 5 năm giai đoạn giảm khoảng 1,43%/năm; tỷ lệ hộ nghèo tại các huyện nghèo còn khoảng 24%, bình quân trong 5 năm giảm 5,65%/năm, vượt mục tiêu Quốc hội giao.
Qua thực hiện các CTMTQG cũng đã huy động được một nguồn lực rất lớn (khoảng gần 3 triệu tỷ đồng) từ ngân sách Nhà nước, các chương trình, dự án, các tổ chức, doanh nghiệp và người dân để thực hiện các mục tiêu về giảm nghèo và xây dựng nông thôn mới như: Đầu tư xây dựng và duy tu bảo dưỡng các công trình cơ sở hạ tầng; thực hiện cho vay hỗ trợ sản xuất, kiên cố hóa kênh mương; triển khai thực hiện chính sách an sinh xã hội...
Hiệu quả của các CTMTQG góp phần quan trọng vào thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội giai đoạn 2016-2020 như: Kinh tế nông thôn tăng trưởng và chuyển mạnh theo hướng công nghiệp-dịch vụ; ngành nông nghiệp đang chuyển đổi theo hướng nâng cao giá trị gia tăng, phát triển bền vững, hình thành nhiều vùng nông nghiệp chuyên canh phát huy lợi thế của địa phương, vùng, miền; hợp tác xã đóng vai trò ngày càng quan trọng trong phát triển kinh tế hộ gia đình, kinh tế trang trại, liên kết hộ nông dân với hộ nông dân, kết nối giữa nông dân với doanh nghiệp, là tác nhân liên kết trong chuỗi giá trị.
Đồng thời, hoàn thiện các thiết chế hạ tầng kinh tế-xã hội cơ bản ở nông thôn, khu vực khó khăn, tăng cường hỗ trợ phát triển sản xuất theo hướng đồng bộ, từng bước đáp ứng nhu cầu sinh hoạt và sản xuất, tạo cơ hội việc làm và ổn định thu nhập cho người dân vùng nông thôn. Đảm bảo an sinh xã hội, tạo điều kiện cho người dân tiếp cận ngày càng tốt hơn đến các dịch vụ cơ bản của xã hội, nhất là trong bối cảnh kinh tế đất nước gặp nhiều khó khăn; củng cố vững chắc hệ thống chính trị, quốc phòng - an ninh ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo, tạo niềm tin của người dân đối với sự lãnh đạo của Đảng, chỉ đạo của Nhà nước trong quản lý, phát triển kinh tế-xã hội.
Tuy nhiên, sau 5 năm thực hiện CTMTQG vẫn còn một số tồn tại, hạn chế như: Công tác huy động và sử dụng nguồn lực chưa thực sự tạo được cơ chế khuyến khích những địa phương đạt kết quả tốt; phân bổ nguồn lực chỉ dựa vào định mức, chưa dựa trên kết quả thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ và kết quả sử dụng nguồn lực hàng năm; Về chất lượng và hiệu quả thực hiện CTMTQG: Kết quả giảm nghèo một số nơi chưa thật bền vững, chưa đồng đều; tỷ lệ hộ nghèo trong đồng bào DTTS, vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế-xã hội khó khăn và vùng có điều kiện kinh tế-xã hội đặc biệt khó khăn còn cao; khoảng cách giàu nghèo có xu hướng gia tăng; xây dựng nông thôn mới ở một số địa phương còn tập trung nhiều vào các tiêu chí phát triển hạ tầng, chưa thực sự quan tâm đến tái cơ cấu ngành nông nghiệp, đổi mới tổ chức sản xuất tạo điều kiện ổn định thu nhập, sinh kế cho người dân theo hướng phát triển bền vững. Kết quả xây dựng nông thôn mới không đồng đều. Việc đào tạo nghề nông thôn còn bất cập, chất lượng và tính thực tiễn không cao,
Ngoài ra, cơ chế quản lý, điều hành và tổ chức thực hiện một số CTMTQG chưa hợp lý. Còn tình trạng cấp ủy, chính quyền cơ sở, một số cán bộ và người dân nông thôn chưa nhận thức đầy đủ về vai trò, ý nghĩa, nội dung của Chương trình; vẫn còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại cấp trên trong bố trí nguồn lực cho Chương trình. Năng lực của cán bộ làm công tác quản lý, điều hành CTMTQG ở cấp huyện, cấp xã còn yếu; Việc chấp hành chế độ báo cáo trong thực hiện các CTMTQG còn chậm, chưa kịp thời, đầy đủ theo quy định.
Đề xuất và giải pháp thực hiện CTMTQG giai đoạn 2021-2025
Phát huy các kết quả đạt được, trong giai đoạn 2016-2020, Chính phủ nhận thấy vẫn cần thiết phải xây dựng các CTMTQG như là một công cụ để hỗ trợ thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội giai đoạn 2021- 2025; ưu tiên tập trung nguồn lực để giải quyết những vấn đề bức xúc của xã hội. Trên cơ sở đó, danh mục các CTMTQG thực hiện trong giai đoạn 2021-2025 phải đáp ứng các nguyên tắc như: Chứa đựng những vấn đề có tính cấp bách, liên ngành, liên vùng, có tính lan tỏa đối với phát triển kinh tế-xã hội; mục tiêu của chương trình phải cụ thể rõ ràng, đo lường được, không trùng lặp với mục tiêu, đối tượng, phạm vi đầu tư của các chương trình khác; chương trình có thời gian thực hiện trong 5 năm hoặc phân kỳ thực hiện cho từng giai đoạn 5 năm. Phải đảm bảo giải pháp huy động đủ nguồn lực để thực hiện và phải đảm bảo được mục tiêu phát triển bền vững, có hiệu quả. Theo đó, Chính phủ đề xuất 3 CTMTQG gồm: CTMTQG phát triển kinh tế, xã hội vùng đồng bào DTTS và Miền núi; CTMTQG xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 và CTMTQG giảm nghèo và an sinh xã hội bền vững giai đoạn 2021-2025.
Nguyên tắc và cơ chế phân bổ nguồn vốn ngân sách Trung ương hỗ trợ thực hiện các CTMTQG giai đoạn 2021-2025 cho các địa phương được xác định phải sử dụng có hiệu quả, phân bổ theo nguyên tắc tập trung, định mức cụ thể, rõ ràng, minh bạch; đảm bảo có sự lồng ghép các nguồn lực khi thực hiện 03 chương trình trên một địa bàn. Trong đó, đảm bảo ưu tiên đầu tư có trọng tâm, trọng điểm giải quyết các vấn đề cấp bách, hỗ trợ hộ nghèo, các nhóm dân tộc thiểu số khó khăn; ưu tiên hỗ trợ các xã phấn đấu đến năm 2025 không còn xã dưới 15 tiêu chí; đối với các địa bàn có trùng đối tượng, nội dung hỗ trợ đầu tư, thực hiện theo nguyên tắc chỉ đầu tư từ 01 chương trình và từ chương trình có định mức cao nhất; phân bổ nguồn vốn ngân sách Nhà nước phải trên cơ sở kết quả thực hiện các CTMTQG hàng năm.
Cùng với việc đề xuất CTMTQG, Chính phủ cũng nêu rõ các giải pháp quản lý, điều hành, thực hiện các CTMTQG giai đoạn 2021-2025 như:
Một là, kiện toàn bộ máy chỉ đạo điều hành và tổ chức thực hiện các CTMTQG thống nhất ở Trung ương và địa phương trên cơ sở kế thừa kết quả đạt được, khắc phục những tồn tại hạn chế trong giai đoạn 2016-2020 và đảm bảo tinh gọn, hiệu quả, tuân thủ quy định của các Luật: Tổ chức Chính phủ, Tổ chức chính quyền địa phương và các luật chuyên ngành khác.
Hai là, hoàn thiện hệ thống văn bản quản lý, điều hành thực hiện các CTMTQG giai đoạn 2021-2025 trên cơ sở rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định về quản lý, điều hành thực hiện các CTMTQG giai đoạn 2016-2020 phù hợp với quy định của Luật Đầu tư công, Luật Ngân sách Nhà nước.
Ba là, phân công, phân cấp trong tổ chức thực hiện và phối hợp tổ chức thực hiện thống nhất, đồng bộ giữa bộ, cơ quan ở cấp Trung ương và địa phương theo hướng tăng cường phân cấp, nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu. Đổi mới, nâng cao hiệu quả thực hiện các giải pháp về thông tin truyền thông và đào tạo, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, đặc biệt là cán bộ cấp cơ sở.
Bốn là, thiết lập thống nhất một hệ thống thông tin quản lý các CTMTQG từ Trung ương tới địa phương và giữa các ngành, lĩnh vực nhằm nâng cao sự minh bạch, giảm sự trùng chéo và dễ thực hiện ở cấp cơ sở. Tăng cường sự tham gia giám sát của cộng đồng người dân để nâng cao hiệu quả hoạt động và sử dụng nguồn lực của Chương trình./.
Minh Thư