Kinh tế Việt Nam sau 2 năm thực thi EVFTA và những vấn đề đặt ra

16/01/2023 - 11:08 AM

Cỡ chữ

Là hiệp định chất lượng cao và đảm bảo cân bằng lợi ích cho cả Việt Nam và EU, Hiệp định EVFTA được Hội đồng châu Âu đánh giá là Hiệp định thương mại tự do tham vọng nhất từng được EU ký kết với quốc gia đang phát triển. Việt Nam là nước đang phát triển đầu tiên trên thế giới và là nước thứ tư ở Châu Á ( sau Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore) ký hiệp định FTA với EU.

Sự khác biệt và điểm ưu việt giữa EVFTA so với các hiệp định mà Việt Nam đã ký kết

Đối với Việt Nam, EVFTA là một trong hai hiệp định (cùng với CPTPP) có độ cam kết và độ mở toàn diện, có trình độ và đẳng cấp cao hơn so với 12 hiệp định thương mại tự do Việt Nam đã ký kết.

Thứ nhất, EVFTA có sự đòi hỏi rất cao về yêu cầu mở cửa thị trường. Việt Nam sẽ được hưởng việc cắt giảm hàng rào thuế quan của EU gần như 100% dòng thuế ngay sau khi hiệp định có hiệu lực.

Thứ hai, EU là đối tác quan trọng của Việt Nam cả về công nghệ và nguồn lực đầu tư. Cùng với các FTA đã ký, EVFTA sẽ tạo nên sự phát triển đột biến, giúp Việt Nam hoàn thiện các khuôn khổ pháp luật để phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Thứ ba, EVFTA được xem như đòn giáng trả chính sách bảo hộ của Mỹ ở thời điểm hiện tại. EVFTA giúp Việt Nam giảm phụ thuộc vào thị trường tiêu dùng Mỹ, thoát khỏi ảnh hưởng của Trung Quốc và tìm kiếm vai trò lớn hơn trong chuỗi công nghiệp toàn cầu.

Thứ tư, yêu cầu về nguồn gốc xuất xứ hàng hóa của EVFTA “dễ chịu” hơn các Hiệp định cùng tiêu chuẩn (TPP, CPTPP). Hiệp định EVFTA có quy mô và chiều sâu lớn hơn CPTPP. Hiệp định EVFTA cắt giảm thuế quan đối với hàng hóa và dịch vụ, giúp tạo điều kiện cho hàng hóa Việt Nam có điều kiện cạnh tranh, phát triển mạnh tại thị trường châu Âu.

Tác động của Hiệp định EVFTA đối với kih tế Việt Nam:

Theo đánh giá của Ngân hàng thế giới (WB), Việt Nam là một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất khu vực, được hỗ trợ chủ yếu bởi nhu cầu nội địa mạnh và hoạt động sản xuất theo hướng xuất khẩu. Được tham gia vào thị trường lớn và thống nhất như EU là cơ hội tốt cho Việt Nam.

Thứ nhất, tạo cơ hội thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu sang EU: Mặc dù EU chưa phải là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam, song Việt Nam luôn là bên có thặng dư thương mại[1]. Hiệp định EVFTA mở rộng thị trường xuất khẩu, tăng xuất khẩu của Việt Nam sang khối thị trường lớn (chiếm 15% thị trường thế giới). Theo đó, các sản phẩm xuất khẩu chính của Việt Nam như gạo, hải sản, quần áo và giày dép được hưởng lợi lớn từ Hiệp định EVFTA. Đặc biệt, cơ cấu xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và EU mang tính bổ sung, ít mang tính cạnh tranh đối đầu trực tiếp. Vì vậy, dư địa tăng trưởng xuất khẩu và hợp tác kinh tế cũng như những lĩnh vực khác với EU lớn.

Hiệp định EVFTA có thời gian cắt giảm thuế quan với lộ trình rất ngắn, chỉ 7 năm toàn bộ thuế quan gần như giảm về 0%. Nhiều mặt hàng xuất khẩu sang EU có mức thuế 0% ngay khi Hiệp định có hiệu lực, như gạo về thuế 0% nên Việt Nam cần tận dụng cơ hội khi mà các đối thủ Trung Quốc, Thái Lan, Indonesia chưa có FTA với EU. Năm 2021, xuất khẩu gạo của Việt Nam sang thị trường EU đạt 53.910 tấn, trị giá 38,07 triệu USD, tăng 0,8% về lượng, Tỉ trọng gạo thơm trong tổng xuất khẩu gạo của Việt Nam sang EU cũng tăng lên 70% năm 2021.

Năm 2021, bất chấp nền kinh tế phải đối mặt với nhiều khó khăn do tác động của đại dịch COVID-19, Hiệp định EVFTA giúp kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU đạt 45,8 tỷ USD, tăng 14,2% so với năm 2020[2]; Dự báo xuất khẩu của Việt Nam sang EU sẽ tăng 42,7% (2025) và 44,37% (2030)[3]. Kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam từ thị trường EU đạt 16,51 tỷ USD, tăng hơn 24% so với năm 2019[4]. Năm 2022, nhóm sản phẩm máy móc, điện tử chiếm tới 24% kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam; nhóm hàng máy móc, thiết bị đạt tỷ trọng trên 18% (10/2022). Nhập khẩu các thiết bị máy móc, các nguồn nguyên liệu từ Châu Âu tăng giúp doanh nghiệp sản xuất ra những sản phẩm có giá trị gia tăng cao, từ đó làm tăng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Tổng kim ngạch xuất khẩu từ Việt Nam sang EU đạt 83,4 tỷ USD (8/2020-7/2022), trung bình 41,7 tỷ USD/năm, cao hơn tới 24% so với kim ngạch xuất khẩu trung bình năm giai đoạn 2016-2019[5].

Tăng trưởng nhập khẩu nhanh hơn xuất khẩu cho thấy dấu hiệu của sự thay đổi trong thương mại giữa Việt Nam và EU theo hướng giảm thặng du thương mại. Điều đó không có nghĩa là Việt Nam đang gặp bất lợi trong quan hệ thương mại với EU mà là bằng chứng cho thấy có sự chuyển hướng nhập khẩu khỏi các thị trường khác, chuyển sang nhập nhiều hàng hóa từ EU với chất lượng cao hơn và mức giá cạnh tranh do được giảm thuế. Người tiêu dùng Việt Nam được hưởng lợi bởi EU có thế mạnh vượt trội về dược phẩm, máy móc, thiết bị và đặc biệt là công nghệ, đều là những mặt hàng Việt Nam cần cho phát triển. Song song với đó EVFTA giúp đa dạng hóa thị trường và mặt hàng xuất khẩu, đặc biệt là các mặt hàng nông, thủy sản cũng như những mặt hàng Việt Nam vốn có nhiều lợi thế cạnh tranh.

Thứ hai, giúp đẩy mạnh tốc độ tăng trưởng kinh tế. Dự ước, Hiệp định EVFTA góp phần giúp GDP của Việt Nam thêm 4,57-5,30% trong giai đoạn 2024-2028 và tăng thêm tới 7,07-7,72% trong giai đoạn 2029-2033[6]. Trong trung và dài hạn, Hiệp định EVFTA góp phần làm tăng ngân sách nhà nước nhờ nguồn thu nội địa tăng lên từ tác động của tăng trưởng kinh tế (dự kiến tăng 7.000 tỷ đồng sau 10 năm thực thi Hiệp định)[7]. Khi kinh tế phát triển sẽ tạo đà cho cải cách và đổi mới ở Việt Nam tăng lên. Cộng hưởng tất cả những điều đó sẽ tạo vị thế và sức hấp dẫn của thị trường Việt Nam được nhân lên nhiều lần.

Thứ ba, môi trường hành chính được cải thiện, giúp đầu tư mở và thuận lợi hơn, các cam kết sâu và rộng trong lĩnh vực đầu tư, giúp hoàn thiện thể chế, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, từ đó thu hút thêm nhiều nhà đầu tư EU đến Việt Nam. Đầu tư của EU hiện chủ yếu tập trung vào các ngành công nghiệp công nghệ cao, vì vậy sẽ góp phần tích cực trong việc tạo lập một số ngành nghề mới và sản phẩm mới có hàm lượng công nghệ cao.

Ngày càng có nhiều công ty châu Âu xem Việt Nam như trung tâm đầu tư kinh doanh đầy hứa hẹn. EU hiện là nhà đầu tư (FDI) lớn thứ 6 tại Việt Nam với tổng số vốn đầu tư đăng ký lũy kế đạt 22,4 tỷ USD (2021). Việc ký kết Hiệp định Bảo hộ đầu tư (30/6/2019) khiến thu hút đầu tư FDI từ EU vào Việt Nam sẽ nhiều hơn. Theo đó, Hiệp định EVFTA tạo thêm nhiều việc làm, giúp giải quyết vấn đề lao động, tăng thu nhập cho người dân, góp phần vào công cuộc xóa đói giảm nghèo. Ước tính, Hiệp định sẽ giúp tăng thêm 146.000 việc làm/năm.

Bên cạnh đó, việc thực thi các cam kết trong EVFTA về các vấn đề thể chế, pháp luật, môi trường kinh doanh sẽ được cải thiện theo hướng minh bạch hơn, thuận lợi và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Thứ tư, tạo cơ hội cho các doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận công nghệ cao, công nghệ nguồn. Với các cam kết trong EVFTA về phát triển bền vững, thương mại số sẽ tạo điều kiện thuận lợi để Việt Nam tiếp cận "công nghệ số, công nghệ xanh” hiện đại và tiên tiến của EU để đẩy mạnh cơ cấu lại nền kinh tế theo hướng “đi tắt đón đầu” hướng đến kinh tế số và xanh, …giúp hàng hóa Việt Nam có ưu thế về chất lượng, đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật và môi trường cao như thị trường EU. Đồng thời, hàng hóa, dịch vụ từ EU nhập khẩu vào Việt Nam sẽ tạo ra một sức ép để doanh nghiệp Việt Nam nỗ lực cải thiện năng lực cạnh tranh.

Thứ năm, lợi thế về chính trị. Hiệp định EVFTA được ký kết đúng vào thời điểm quan trọng đối với Việt Nam, khi mà Việt Nam sẽ trở thành thành viên không thường trực Hội đồng Bảo an LHQ năm 2020 cùng lúc đảm nhiệm chức chủ tịch ASEAN.

Hiệp định EVFTA được ký kết đã minh chứng cho thành công của Việt Nam trong thực hiện đa dạng hóa, đa phương hóa kinh tế đối ngoại, tránh phụ thuộc vào một thị trường, một nguồn cung ứng duy nhất và giảm sức ép rủi ro cho nền kinh tế.

Tuy nhiên, là một trong những nền kinh tế kém phát triển nhất trong số các đối tác thương mại tự do của EU, Việt Nam không tránh khỏi phải đối diện với một số khó khăn, thách thức:

Một là, khó đáp ứng về các yêu cầu quy tắc xuất xứ hàng hóa: Đây là thách thức lớn đối với các doanh nghiệp Việt Nam bởi nguyên liệu cho sản xuất hàng xuất khẩu chủ yếu được nhập khẩu từ Trung Quốc hoặc ASEAN, nhưng đồng thời là cơ hội để Việt Nam thu hút các nhà đầu tư nước ngoài vào phát triển ngành công nghiệp phụ trợ nhằm tận dụng tối đa cơ hội từ EVFTA. Tuy nhiên, khi doanh nghiệp Trung Quốc và Hàn Quốc dịch chuyển vào Việt Nam để tận dụng lợi thế từ Hiệp định EVFTA sẽ tạo áp lực cạnh tranh lớn cho doanh nghiệp trong nước.

Hai là, khó đáp ứng được các rào cản kỹ thuật thương mại, các biện pháp vệ sinh an toàn thực phẩm và kiểm dịch động thực vật. EU là thị trường khó tính, có yêu cầu cao về chất lượng sản phẩm. Các yêu cầu bắt buộc về vệ sinh an toàn thực phẩm, vệ sinh môi trường, dán nhãn, lao động...của EU rất khắt khe và không dễ đáp ứng. Vì vậy, dù có được hưởng lợi về thuế quan thì hàng hóa của Việt Nam cũng cần hoàn thiện rất nhiều về chất lượng để có thể vượt qua được các rào cản từ EU. Bên cạnh đó, các biện pháp phòng vệ thương mại (các biện pháp chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ để bảo vệ ngành sản xuất nội địa từ EU cũng là thách thức đối với các doanh nghiệp Việt Nam.

Ba là, đối diện với sức ép cạnh tranh từ hàng hóa và dịch vụ của EU. Mở cửa thị trường Việt Nam cho hàng hóa, dịch vụ từ EU là thách thức lớn, bởi các doanh nghiệp EU có lợi thế hơn hẳn các doanh nghiệp Việt Nam về năng lực cạnh tranh, kinh nghiệm thị trường cũng như khả năng tận dụng các FTA. Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội, sức ép hợp lý để các doanh nghiệp Việt Nam điều chỉnh, thay đổi phương thức kinh doanh và nâng cao năng lực cạnh tranh của mình.

Bốn là, nguy cơ về các biện pháp phòng vệ thương mại. EU cũng là một trong những thị trường có “truyền thống” sử dụng các công cụ phòng vệ thương mại. Các nước EU đều có trình độ kinh tế và trình độ quản lý hàng hóa cao. Tham gia EVFTA, hàng hóa Việt Nam sẽ phải vượt qua những kỹ thuật cao (về y tế, về môi trường, về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ) trước khi được các nước trong EU nhập khẩu, nghĩa là Việt Nam chấp nhận cuộc chơi với xuất phát điểm kém hơn, do đó, mọi thách thức sẽ lớn hơn.

Những vấn đề đặt ra cho Việt Nam:

Hiệp định EVFTA có lộ trình cắt giảm thuế quan rất ngắn, vì vậy Việt Nam cần nhanh chóng tận dụng và duy trì lợi thế này càng sớm càng tốt. Vấn đề đặt ra đối với Việt Nam là:

Thứ nhất, cần nhanh chóng đổi mới công nghệ và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Doanh nghiệp Việt Nam cần phải đổi mới công nghệ, sáng tạo mẫu mã mới, nâng cao chất lượng sản phẩm thì mới có thể cạnh tranh được với hàng hoá của EU trên thị trường nội địa Việt Nam.

Tăng cường hơn nữa năng lực, công nghệ, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, bởi nguồn nhân lực chất lượng cao, có khả năng vận hành máy móc hiện đại, thành thạo kỹ năng vận hành sản xuất sẽ giúp Việt Nam thu hút tốt hơn đầu tư từ EU và các quốc gia khác. Cùng với đó, để thu hút dòng vốn từ các doanh nghiệp EU, Việt Nam cũng cần tăng cường đối thoại với cộng đồng doanh nghiệp, từ đó có các chính sách phù hợp, tăng tính hấp dẫn môi trường đầu tư.

Thứ hai, cập nhật thông tin kịp thời về thị trường EU. Để hạn chế tăng nhập khẩu từ một quốc gia, EU quy định khá nghiêm ngặt đối với hàng nhập khẩu và thường áp dụng rào cản kỹ thuật như đã sử dụng "thẻ vàng" đối với hàng thủy sản của Việt Nam, luật chống bán phá giá…. Vì vậy Việt Nam cần thực hiện nghiêm túc quy định về xuất xứ sản phẩm để được hưởng thuế ưu đãi; cần theo dõi cập nhật thông tin về thị trường EU để ứng phó kịp thời khi EU áp dụng các biện pháp trên để tránh thiệt hại lớn.

Thứ ba, tiếp tục cải cách thể chế và tái cấu trúc doanh nghiệp. Để thực thi EVFTA có hiệu quả, cần tiếp tục cải cách thể chế, thực thi thể chế. Các vấn đề về chống tham nhũng, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, bảo đảm quyền và lợi ích của người lao động như tiền lương, bảo hiểm xã hội, chống cưỡng bức lao động, làm thêm giờ... là những vấn đề Việt Nam đang tiến hành nhưng chưa đáp ứng được đòi hỏi của nhà đầu tư từ EU khi nhiều tập đoàn kinh tế lớn của EU đầu tư vào Việt Nam. Bên cạnh đó, bản thân doanh nghiệp cũng phải tái cấu trúc lại về quản trị, công nghệ để đáp ứng yêu cầu về quy tắc xuất xứ, vệ sinh, kỹ thuật, phát triển bền vững...

Thứ tư, tăng cường hợp tác và hội nhập doanh nghiệp để nâng cao năng lực cạnh tranh. Hội nhập là không chỉ tuân thủ hiệp định mà còn vận dụng có lợi nhất cho doanh nghiệp Việt Nam, thúc đẩy doanh nghiệp có thể vươn lên tận dụng lợi thế, ưu đãi thuế quan và khả năng thâm nhập thị trường. Nâng cao tiềm lực và mở rộng quan hệ hợp tác giữa các doanh nghiệp theo chuỗi cung ứng trong từng sản phẩm được hình thành tại các cụm công nghiệp chuyên ngành để tận dụng cơ sở hạ tầng kỹ thuật- xã hội, tiết kiệm chi phí logistics, hạ thấp giá thành và nâng cao chất lượng sản phẩm nhằm tăng năng lực cạnh tranh trên thị trường đầy tiềm năng và khó tính như EU. Tập trung xây dựng cụm công nghiệp hỗ trợ một số sản phẩm chủ lực nhằm giúp Việt Nam trở thành công xưởng sản xuất nhiều sản phẩm công nghệ cao của thế giới, tạo ra giá trị gia tăng ngày càng lớn cho doanh nghiệp Việt Nam.

EU tập hợp 27 quốc gia ở khu vực châu Âu với dân số hơn 740 triệu người, tổng GDP khoảng 16,7 nghìn tỷ USD (2021), là nền kinh tế lớn thứ 3 thế giới (sau Mỹ và Trung Quốc). Tham gia EVFTA giúp Việt Nam có được nhiều cơ hội nhưng cũng phải đối diện với nhiều thách thức buộc Việt Nam phải tiến hành cải cách. Những cuộc cải cách của Việt Nam sẽ cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao nền tảng kinh tế giúp bộ máy chính trị vận hành hiệu quả và minh bạch hơn. Nhờ hiệu ứng tích cực từ EVFTA, thương mại và đầu tư giữa Việt Nam và EU chắc chắn sẽ chuyển đổi theo hướng lợi ích, chất lượng hơn. /.

PGS. TS. Phạm Thị Thanh Bình
Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam
Th.S.Vũ Nhật Quang
Viện Kinh tế và Chính trị Thế giới

[1] Năm 2018, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sang EU đạt hơn 42 tỷ USD, trong khi nhập khẩu từ EU chỉ đạt 13,9 tỷ USD. Nguồn: Xuất khẩu vào EU rộng mở, Vietnam Economic Times, số 182 (31/7/2019.

[2] Minh Chiến (2022), Xuất khẩu sang EU tăng mạnh nhờ "cao tốc" EVFTA - Báo Người lao động (nld.com.vn)

[3] Triển vọng thương mại ngày càng sáng. Vietnam Economic Times, số 172+173 ngày 19-20/7/2019.

[4] Konrad-Adenauer-Stiftung - Văn phòng Foundation Việt Nam - Đánh giá một năm thực hiện hiêp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) (kas.de)

[5] Vũ Khuê (2022), Xuất khẩu sang EU tăng trưởng ấn tượng sau 2 năm thực thi EVFTA - Nhịp sống kinh tế Việt Nam & Thế giới (vneconomy.vn)

[6] Hà Nguyễn (2020), Cú hích từ EVFTA (tapchinganhang.gov.vn)

[7] EVFTA – Động lực giúp Việt Nam giảm nghèo bền vững (quangbinh.gov.vn)

Về trang trước In trang