Công nghiệp bán dẫn (vi mạch) với vị trí chủ chốt trong sản xuất linh kiện, thiết bị điện tử không phải là một ngành mới lạ đối với nền công nghiệp của Việt Nam. Trong bối cảnh nhu cầu về thiết bị bán dẫn tăng mạnh trong những năm trở lại đây, Việt Nam đang có nhiều cơ hội khai thác, làm chủ công nghệ và thương mại hóa nguồn lợi từ ngành công nghiệp siêu lợi nhuận này.
Ngày nay, sự thành công của ngành công nghiệp bán dẫn đã trở thành động lực chính của công nghiệp điện tử; chất bán dẫn đã trở thành nguyên liệu không thể thiếu cho nhiều thiết bị điện tử cũng như hạ tầng xã hội và hỗ trợ tích cực cho cuộc sống hàng ngày. Chất bán dẫn là thành phần cơ bản trong các thiết bị kỹ thuật số, cấu thành nên những con chip nhỏ và siêu nhỏ trong các linh kiện điện tử có mặt trong các thiết bị như điện thoại thông minh, ô tô tự lái, thậm chí cả công nghệ trí tuệ nhân tạo hay trung tâm dữ liệu… Đặc biệt, trong quá trình phát triển khoa học và công nghệ toàn cầu, công nghiệp bán dẫn ngày càng chứng minh vai trò quan trọng trong việc góp phần tạo nên những bước tiến vượt bậc. Những tiến bộ của công nghệ bán dẫn đã giúp tối ưu hóa hệ thống, ngày càng thu nhỏ kích thước thiết bị, tiết kiệm năng lượng, góp phần bảo vệ môi trường, đem lại cuộc sống an toàn và chất lượng.
Chính vì vậy, ngành công nghiệp bán dẫn hay còn gọi là vi mạch điện tử được đánh giá là một trong những ngành quan trọng nhất với doanh thu hàng trăm tỷ USD và đã trở thành ngành công nghiệp mũi nhọn của nhiều quốc gia trên thế giới. Các quốc gia có nền công nghiệp phát triển như Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản… đều dành các chính sách ưu tiên cho lĩnh vực này nhằm xây dựng năng lực tự chủ quốc gia. Trong những năm cuối thập niên 90 và đầu những năm 2000, Intel (Mỹ) là doanh nghiệp dẫn đầu về doanh thu vật liệu bán dẫn hàng năm. Từ năm 2017 đến nay, Samsung (Hàn Quốc) đã vươn lên dẫn đầu về doanh thu và trở thành doanh nghiệp thiết kế, sản xuất và bán mạch tích hợp lớn nhất thế giới (chiếm thị phần số 1 về chip nhớ, thứ 2 về đúc chip).
Năm 2021, ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu được dự đoán sẽ nối đà của năm 2020 và tiếp tục tăng trưởng mạnh. Các chuyên gia cho rằng, dưới tác động của dịch Covid-19 và căng thẳng thương mại dẫn đến việc tăng lượng đặt trước tấm wafer thì việc phát triển nhanh các tiến trình công nghệ tiên tiến 7nm và 5nm nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của điện thoại thông minh 5G, máy trò chơi và bộ xử lý đồ họa (GPU) trong các máy chủ đám mây sẽ kéo theo sự tăng trưởng của ngành đúc bán dẫn trên toàn cầu.
Ảnh minh họa, nguồn Internet
Tại Việt Nam, công nghiệp bán dẫn được coi là nền tảng hỗ trợ và đẩy mạnh sự phát triển của các ngành công nghiệp khác, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế theo chiều sâu. Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách và hành lang pháp lý nhằm tạo điều kiện cho việc ưu tiên đầu tư và phát triển các sản phẩm công nghệ cao, trong đó, lĩnh vực vi mạch bán dẫn là ưu tiên hàng đầu trong tất cả các lĩnh vực. Đây cũng là ngành kinh tế được Chính phủ xác định có sản phẩm nằm trong 9 sản phẩm thuộc Danh mục sản phẩm quốc gia thực hiện từ năm 2012 theo Quyết định số 439/QĐ-TTg ngày 16/4/2012 của Thủ tướng Chính phủ, và là phương thức quan trọng để chuyến hóa các thành tựu khoa học công nghệ thành hàng hóa thương mại có giá trị gia tăng cao.
Việt Nam hiện có 3 khu công nghệ cao quốc gia được thành lập là Khu công nghệ cao Hòa Lạc (Hà Nội), Khu công nghệ cao Đà Nẵng và Khu công nghệ cao TP. Hồ Chí Minh với hoạt động thu hút đầu tư ngày càng chuyển biến tích cực, tạo nền tảng để phát triển tiềm lực khoa học và công nghệ quốc gia. Nhiều công ty vi mạch bán dẫn nổi tiếng thế giới đã đặt nền móng và đầu tư mạnh vào lĩnh vực này như Intel, Sonion, Applied Micro…, đặc biệt phải kể đến sự góp mặt của “đại gia” Samsung. Trong đó, khu công nghệ cao TP. Hồ Chí Minh được xem là hình mẫu thu hút đầu tư và phát triển ngành vi mạch bán dẫn của cả nước, đặc biệt có những dự án đầu tư 1 tỷ USD cho nhà máy lắp ráp. Ngoài ra, thành phố Hồ Chí Minh cũng là trung tâm đứng đầu cả nước về nghiên cứu và đào tạo trong lĩnh vực, có thể kể đến như: Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo Thiết kế Vi mạch (ICDREC), Đại học Bách Khoa thành Phố Hồ Chí Minh, Đại học Khoa học Tự Nhiên thành Phố Hồ Chí Minh, Đại học Công nghệ thông tin thành Phố Hồ Chí Minh, Đại học Quốc tế thành Phố Hồ Chí Minh, Trung tâm nghiên cứu và triển khai - Khu Công Nghệ Cao Thành Phố Hồ Chí Minh.
Tuy nhiên, Hà Nội vẫn là địa phương có điều kiện cho phát triển vi mạch bởi có nguồn nhân lực trình độ cao mạnh nhất cả nước về số lượng cũng như chất lượng khi có nhiều viện nghiên cứu, trường đại học. Đáng kể phải nhắc đến sự góp sức của Khu công nghệ cao Hòa Lạc với các dự án đầu tư đã giúp hình thành hệ sinh thái ban đầu cho các lĩnh vực công nghệ, làm tiền đề cho phát triển công nghiệp bán dẫn. Một số nhà đầu tư trong lĩnh vực điện tử, bán dẫn như Công ty VNPT Technology, Tập đoàn Viễn thông Viettel, Công ty TNHH FC Hòa Lạc, Công ty TNHH Điện tử Noble Việt Nam…và một số sản phẩm công nghệ cao tiêu biểu được phát triển, sản xuất như công nghệ 5G, điện tử… kéo theo nhu cầu tăng mạnh các sản phẩm bán dẫn.
Gần đây nhất, Công ty Intel Products Việt Nam (IPV, thuộc Tập đoàn Intel, Mỹ) đã nhận được Giấy chứng nhận đầu tư điều chỉnh dự án với vốn đầu tư tăng thêm 475 triệu USD để xây dựng cơ sở sản xuất thử nghiệm và lắp ráp chip hiện đại nhất tại Khu công nghệ cao TP. Hồ Chí Minh (SHTP); nâng tổng số vốn đầu tư của Intel vào Việt Nam đến thời điểm hiện tại lên tới 1,5 tỷ USD. Bên cạnh đó, Công ty TNHH Điện tử Samsung HCMC CE Complex (SEHC) vừa được chấp nhận chuyển đổi từ doanh nghiệp công nghệ cao sang doanh nghiệp chế xuất đã góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp phụ trợ trong chuỗi cung ứng của Samsung, đặc biệt là doanh nghiệp ngành bán dẫn, đem lại giá trị thặng dư tốt hơn. Hay Dự án của Công ty SNST&Finger Vina (Hàn Quốc) có mục tiêu hoạt động thiết kế vi mạch điện tử tích hợp, với tổng vốn đầu tư gần 1 triệu USD, dự kiến sẽ đi vào hoạt động ngay trong quý 1/2021. Nhờ đó, ngành công nghiệp bán dẫn tại Việt Nam ngày càng có nhiều lực đà phát triển mạnh.
Đối với ngành sản xuất thiết bị, linh kiện điện tử, những thiết bị không thể thiếu vai trò quan trọng của công nghiệp bán dẫn. Các số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy, nhóm hàng điện tử, máy tính, điện thoại và linh kiện đã, đang nổi lên vai trò chi phối ngày càng cao với vị trí là nhóm hàng đóng góp lớn nhất vào tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Trị giá xuất khẩu của nhóm hàng này đang tiến dần tới mốc 100 tỷ USD/năm (năm 2019 đạt 87 tỷ USD, năm 2020 đạt gần 96 tỷ USD) với tỷ trọng ngày càng tăng, chiếm tới 33,9% tổng kim ngạch xuất khẩu trong năm 2020. Nhờ đó góp phần lớn giúp cán cân thương mại xuất - nhập khẩu hàng hóa liên tục thặng dư với mức xuất siêu năm sau cao hơn năm trước kể từ năm 2016 và đạt trị giá xuất siêu kỷ lục trên 19 tỷ USD trong năm 2020, trở thành điểm sáng và làm tiền đề cho nền kinh tế trong năm 2021. Qua đó có thể thấy, tiềm năng và dư địa để phát triển công nghiệp bán dẫn tại Việt Nam là vô cùng lớn.
Mặc dù nắm giữ vai trò chủ chốt trong phát triển công nghiệp 4.0, nhưng ngành công nghiệp vi mạch bán dẫn của Việt Nam nhìn chung vẫn còn non và chậm, hoạt động nghiên cứu phát triển chưa đồng bộ. Hoạt động hướng tới sản xuất kinh doanh và thu hút đầu tư, kinh doanh sản xuất còn chưa đủ sức thuyết phục để tạo ra các bước đột phá trọng điểm. Công nghiệp vi mạch bán dẫn tuy chiếm tỷ lệ trên 70% của ngành công nghiệp hỗ trợ nhưng tỷ lệ nội địa hóa còn thấp.
Bên cạnh đó, theo các chuyên gia, sự phát triển ngành công nghiệp bán dẫn của Việt Nam đang dựa trên 3 động lực thúc đẩy chính, đó là chi phí lao động thấp hơn các quốc gia khác, sự tăng trưởng trên thị trường trung tâm dữ liệu và sự gia tăng xây dựng công trình nhà ở. Tuy nhiên, ngành sản xuất vi mạch của Việt Nam cũng đang phải đối diện với những khó khăn, trong đó, rào cản lớn nhất vẫn là bài toán về nguồn nhân lực chưa có lời giải thích đáng. Hiện nay, nguồn nhân lực cho lĩnh vực bán dẫn đang còn rất nhiếu, nhất là các kỹ sư giỏi; điều này khiến cho doanh nghiệp hầu như rơi vào tình trạng khát nhân lực và luôn trong tình trạng“giành giật” nhân tài khi thu hút lao động.
Trước những bất cập về nguồn nhân lực, để giải bài toán khó hiện nay, phải pháp cần kíp là phải đầu tư cho việc đào tạo. Cần thiết phải có những phòng thí nghiệm về thiết kế, sản xuất vi mạch, cung cấp những gói đào tạo kiến thức cho kỹ sư mới ra trường và cộng đồng khoa học và công nghệ, nhất là các công ty khởi nghiệp để có thể tiếp cận, sử dụng hệ thống các trang thiết bị hiện đại.
Mới đầu năm 2021, nhà sản xuất lớn nhất thị trường bán dẫn Qualcomm đã có cảnh báo về tình trạng gia tăng nhu cầu thiết bị điện tử sẽ dẫn đến sự thiếu hụt nghiêm trọng chất bán dẫn trên toàn cầu, Amon, General Motors cũng đưa ra những cảnh báo tương tự trong khi thị trường chip toàn cầu vốn dựa vào các nhà máy ở châu Á. Trong bối cảnh đó, Việt Nam đang đứng trước cả thách thức lẫn cơ hội thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp vi mạch bán dẫn khi đang là điểm sáng thu hút trong cuộc chuyển dịch đầu tư của các nhà sản xuất công nghiệp do ảnh hưởng của chiến tranh thương mại Mỹ - Trung. Việt Nam cần đưa ra những quyết sách kịp thời và phù hợp để không bỏ lỡ cơ hội lịch sử này cùng hàng triệu việc làm tiềm năng trong sản xuất công nghiệp, trong đó có ngành sản xuất vi mạch bán dẫn./.
Thu Hiền