Phát triển bền vững đã, đang trở thành mục tiêu chung của hầu hết các quốc gia trên thế giới và là xu hướng toàn cầu hướng tới sự phát triển có thể đáp ứng được nhu cầu hiện tại mà không làm ảnh hưởng, tổn hại đến những khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ trong tương lai. Trong đó, tăng trưởng xanh được coi là nội dung quan trọng của phát triển bền vững, đòi hỏi sự tăng trưởng phải đảm bảo dung hòa cả 3 lĩnh vực chính: Kinh tế - xã hội - môi trường, giải quyết một cách đồng thời, hài hòa các vấn đề về môi trường và phát triển.
Tăng trưởng xanh trong bối cảnh kinh tế - xã hội - môi trường Việt Nam
Hơn 30 năm kể từ khi bước vào thời kỳ đổi mới, Việt Nam đã khẳng định được uy tín, thương hiệu, vị trí trên trường quốc tế với những bước tăng trưởng vượt bậc cả về kinh tế và xã hội. Tuy nhiên, sự tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam trong thời gian qua vẫn dựa chủ yếu vào khai thác tài nguyên thiên nhiên và xuất khẩu tài nguyên dạng thô, trong khi đó tài nguyên thiên nhiên được xem là một trong 4 động lực cơ bản quan trọng nhất của tăng trưởng đã bị khai thác quá mức, thiếu kế hoạch dẫn đến nhiều hệ lụy cho môi trường và đe dọa sự phát triển kinh tế - xã hội. Bên cạnh đó, Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng tiêu cực nặng nề nhất do biến đổi khí hậu gây ra; môi trường ngày càng suy thoái; thiên tai, thảm họa diễn biến thất thường gây nhiều thiệt hại về người và của; đồng thời gây những áp lực lớn cho phát triển đất nước. Các vấn đề về suy giảm đa dạng sinh học, cạn kiệt tài nguyên, nguy cơ đe dọa an ninh lương thực, thiếu hụt năng lượng đang ngày càng hiện hữu.
Do hầu hết các lĩnh vực kinh tế đều phát thải khí nhà kính, nguyên nhân gây biến đổi khí hậu, suy thoái môi trường nên việc giảm phát thải và tăng khả năng hấp thụ khí nhà kính được coi là vấn đề mấu chốt, nằm trong số những chỉ tiêu quan trọng của tăng trưởng xanh. Tuy nhiên, số liệu của Bộ Tài nguyên và Môi trường cho thấy, năm 2010, tổng lượng phát thải khí nhà kính là 266 triệu tấn CO2 tương đương, trong đó phát thải trong năng lượng chiếm tỷ trọng lớn nhất: 53,05%, tiếp theo là nông nghiệp: 33,20%. Phát thải từ các quá trình công nghiệp và chất thải tương ứng là 7,97% và 5,78%. Sau 4 năm, tổng lượng phát thải khí nhà kính (năm 2014) tại Việt Nam là 321,5 triệu tấn CO2. Trong các lĩnh vực có phát thải khí nhà kính của năm 2014, tỷ lệ phát thải khí nhà kính ngành năng lượng (bao gồm hoạt động giao thông vận tải) lớn nhất chiếm 53,8%, tiếp theo là ngành nông nghiệp chiếm 27,92%, quá trình công nghiệp và tiêu thụ sản phẩm (IPPU) chiếm 12,01% và chất thải chiếm 6,69%. Dự báo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, tổng lượng phát thải khí nhà kính sẽ lên đến 447,1 triệu tấn vào cuối năm 2020 và đạt tới 787,4 triệu tấn vào năm 2030 nếu như Việt Nam không có các biện pháp nỗ lực mạnh mẽ.
Ảnh minh họa, nguồn Internet
Do vậy, phát triển bền vững lấy tăng trưởng xanh làm chìa khóa then chốt đã trở thành yêu cầu cấp bách, được Đảng và Nhà nước định hướng đẩy mạnh nhằm đảm bảo sự phát triển kinh tế hiệu quả, xã hội công bằng và bảo vệ, giữ gìn môi trường. Tăng trưởng xanh chính là cách thức phát triển phù hợp với yêu cầu đổi mới mô hình tăng trưởng và tái cấu trúc nền kinh tế trong các giai đoạn sau này của Việt Nam và theo xu hướng tăng trưởng của thế giới. Điều này cũng phù hợp với quan điểm và định hướng phát triển của Đảng cũng như quan điểm, mục tiêu và định hướng của Chiến lược Phát triển bền vững Việt Nam giai đoạn 2011- 2020.
Được triển khai từ năm 2012 khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1393/QĐ-TTg ngày 25/9/2012 phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh với mục tiêu chung đặt ra là tăng trưởng xanh, tiến tới nền kinh tế các-bon thấp, làm giàu vốn tự nhiên trở thành xu hướng chủ đạo trong phát triển kinh tế bền vững; giảm phát thải và tăng khả năng hấp thụ khí nhà kính dần trở thành chỉ tiêu bắt buộc và quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội. giảm phát thải khí nhà kính, thúc đẩy xanh hóa sản xuất, xanh hóa lối sống và tiêu dùng bền vững, góp phần quan trọng đẩy lùi những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, Chính phủ Việt Nam cũng nhấn mạnh tăng trưởng xanh phải đặt con người làm trung tâm, góp phần tạo việc làm, xóa đói giảm nghèo, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân; tăng cường đầu tư vào bảo tồn, phát triển và sử dụng hiệu quả các nguồn vốn tự nhiên, giảm phát thải khí nhà kính, cải thiện nâng cao chất lượng môi trường, qua đó kích thích tăng trưởng kinh tế. Đặc biệt trong xu thế của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, tăng trưởng xanh phải dựa trên cơ sở khoa học và công nghiệp hiện đại, phù hợp với điều kiện của Việt Nam. Để làm được điều đó cần có sự tham gia tích cực của toàn Đảng, toàn dân, các cấp chính quyền, các Bộ, ngành, địa phương, các doanh nghiệp và tổ chức xã hội.
Nỗ lực hiện thực hóa tăng trưởng xanh vì sự phát triển bền vững
Những nỗ lực của Việt Nam để tăng trưởng GDP mà vẫn duy trì hoặc khôi phục lại chất lượng và tính toàn vẹn của môi trường sinh thái, đồng thời tác động đến môi trường ở mức thấp nhất trong những năm qua đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật. Đặc biệt ở các nội dung xây dựng thể chế, nâng cao nhận thức, triển khai thực hiện, huy động nguồn lực từ mọi phía.
Về xây dựng thể chế, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật cho việc triển khai thực hiện tăng trưởng xanh dần được hình thành với các Nghị quyết của Đảng, Quốc hội, các luật, nghị định, thông tư trong các lĩnh vực. Các thể chế, khung khổ đã tạo định hướng và quy phạm, là căn cứ đề ra những hành động cụ thể trong quá trình xây dựng phát triển bền vững theo hướng tăng trưởng xanh, đặc biệt phải kể đến Chiến lược Phát triển Bền vững Việt Nam giai đoạn 2011-2020; Chiến lược quốc gia về Tăng trưởng xanh thời kỳ 2011-2020 và tầm nhìn đến năm 2050; Kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2014-2020; Chương trình mục tiêu quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả…
Trong đó, Chiến lược tăng trưởng xanh là một trong số ít những chiến lược có định hướng lâu dài của Chính phủ (định hướng đến năm 2050) với cơ sở pháp lý quan trọng để xây dựng các chính sách liên quan đến kinh tế xanh ở Việt Nam trong các giai đoạn.
Theo đó định hướng đến năm 2030 giảm mức phát thải mỗi năm ít nhất 1,5-2% GDP, giảm lượng phát thải trong các hoạt động năng lượng từ 20-30%. Đến năm 2050 giảm mức phát thải khí nhà kính mỗi năm 1,5-2%; Thực hiện chiến lược “công nghiệp hóa sạch” thông qua rà soát, điều chỉnh những quy hoạch ngành hiện có, sử dụng tiết kiệm và hiệu quả tài nguyên, khuyến khích phát triển công nghiệp xanh, nông nghiệp xanh với cơ cấu ngành nghề, công nghệ, thiết bị đảm bảo nguyên tắc thân thiện với môi trường... Thực hiện đô thị hóa nhanh, bền vững, duy trì lối sống hòa hợp với thiên nhiên ở nông thôn và tạo lập thói quen tiêu dùng bền vững trong bối cảnh hội nhập với thế giới toàn cầu. Năm 2020, phấn đấu nâng tỷ lệ đô thị loại III có hệ thống thu gom và xử lý nước thải đạt quy chuẩn quy định lên 60%, với đô thị loại IV, loại V và các làng nghề đạt 40%, cải thiện môi trường khi vực bị ô nhiễm nặng 100%, tỷ lệ chất thải được thu gom, xử lý hợp tiêu chuẩn, diện tích cây xanh tương ứng hợp tiêu chuẩn đô thị, tỷ trọng dịch vụ vận tải công cộng ở đô thị lớn và vừa từ 35-45%, tỷ lệ đô thị lớn và vừa đạt tiêu chí đô thị xanh phấn đấu đạt 50%.
Kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2014-2020 được Thủ tướng Chính phủ ban hành theo Quyết định số 403/QĐ-TTg ngày 20/3/2014 gồm 4 chủ đề chính tương tự Chiến lược tăng trưởng xanh với 12 nhóm hoạt động và 66 nhiệm vụ hành động cụ thể. Bộ Kế hoạch và Đầu tư là cơ quan đầu mối quốc gia đã tích cưc phối hợp với Ngân hàng Thế giới và các nhà tài trợ đánh giá việc cung cấp vốn vay ưu đãi ODA cho 66 hành động của chiến lược tăng trưởng xanh.
Bằng hành động cụ thể, ngày 21/8/2018, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1052/QĐ-TTg phân bổ 61 tỷ đồng từ nguồn dự toán chi sự nghiệp của Ngân sách Trung ương năm 2018 cho các Bộ, cơ quan ngang Bộ và các địa phương để thực hiện các nhiệm vụ của Hợp phần ứng phó với biến đổi khí hậu trong Chương trình mục tiêu ứng phó với biến đổi khí hậu và Tăng trưởng xanh. Bên cạnh đó, theo Financial Times trong năm 2015, Việt Nam từng dẫn đầu các thị trường mới nổi khác về thu hút vốn FDI trong lĩnh vực tăng trưởng xanh. Điều đó cho thấy lộ trình tăng trưởng xanh tại Việt Nam gặp khá nhiều thuận lợi khi có sự điều hành nghiêm túc của Chính phủ và sự quan tâm của cả nguồn lực nước ngoài.
Trong vai trò quản lý ngành, Bộ Công Thương đã chủ động đưa ra nhiều giải pháp phát triển năng lượng tái tạo, nhất là điện mặt trời và điện gió, khai thác năng lượng xanh gắn với mục tiêu tăng trưởng xanh và ứng phó biến đổi khí hậu. Theo Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo, đến nay Việt Nam đã đạt kỷ lục về công suất điện mặt trời mới đưa vào vận hành với 5.000 MW. Tính đến tháng 5/2020, Việt Nam đã đưa vào vận hành 87 dự án điện mặt trời với tổng công suất khoảng 4.500 MW, điện mặt trời mái nhà có 31.570 dự án với tổng công suất 657,88 MWp. Năng lượng tái tạo đã đóng góp mỗi tháng trên 3 tỷ kWh, chiếm khoảng 10% công suất lắp đặt hệ thống và 6% sản lượng thương phẩm của Việt Nam. Sự tăng trưởng tích cực của năng lượng tái tạo đã góp phần không nhỏ trong giảm thiểu khí nhà kính. Đồng thời, với ước tính sẽ tránh được khoảng 115 triệu tấn khí thải CO2 giảm mỗi năm, khi Chính phủ phát triển năng lượng tái tạo và cắt bỏ 20 nghìn MW
nhiệt điện ra khỏi Quy hoạch điện VII điều chỉnh, Việt Nam đang tiến đến gần hơn nữa các mục tiêu của tăng trưởng xanh.
Năm 2020 được coi là năm bản lề để đánh giá những thành tựu đạt được cũng như những hạn chế, khó khăn trong thực hiện tăng trưởng xanh của giai 2011-2020, những tác động hai chiều của tăng trưởng xanh đến phát triển bền vững để đề ra những mục tiêu, hành động cụ thể tiếp theo. Trước mắt Việt Nam cần tiếp tục duy trì thực hiện một số nhiệm dài hơi, cụ thể: Tiếp tục hoàn thiện thể chế, khung khổ pháp lý cho toàn bộ các lĩnh vực, đặc biệt là các lĩnh vực chủ chốt có ảnh hưởng lớn đến quá trình tăng trưởng xanh; Tiếp tục hình thành các kế hoạch hành động, dự án cụ thể đối phó với biến đổi khí hậu và tạo động lực cho tăng trưởng xanh; Nắm bắt thời cơ, thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào các lĩnh vực chính của tăng trưởng xanh như: Năng lượng sạch, nông nghiệp, công nghiệp, tiêu dùng…; Công tác truyên truyền cũng rất quan trọng và cần được đẩy mạnh để xây dựng đất nước Việt Nam phát triển bền vững theo hướng tăng trưởng xanh không chỉ là nhiệm vụ của Chính phủ mà còn là trách nhiệm của mỗi công dân./.
|
Tại Việt Nam, tăng trưởng xanh là sự tăng trưởng dựa trên quá trình thay đổi mô hình tăng trưởng, tái cơ cấu nền kinh tế nhằm tận dụng lợi thế so sánh, nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế thông qua việc nghiên cứu và áp dụng công nghệ tiên tiến, phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng hiện đại để sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, giảm phát thải khí nhà kính, ứng phó với biến đổi khí hậu, góp phần xóa đói giảm nghèo và tạo động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế một cách bền vững. |