Liên kết theo chuỗi giá trị: Chìa khóa để thành công
Theo báo cáo của Cục Chăn nuôi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn), trong 10 năm qua, ngành Chăn nuôi Việt Nam đã đạt được nhiều bước tiến quan trọng: Tăng năng suất từ 15-20% tùy theo đối tượng vật nuôi; chuyển đổi khoảng 30% cơ sở chăn nuôi sang phương thức công nghiệp và chuyên nghiệp, tạo ra tương ứng trên 55% sản lượng thịt, trứng, sữa; đặt nền móng cho ngành chăn nuôi hàng hóa với sự tham gia của nhiều doanh nghiệp lớn; bước đầu hình thành các chuỗi liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm chăn nuôi; chuyển hướng từ tăng sản lượng sang tăng chất lượng, hiệu quả và giá trị gia tăng cho các ngành hàng.
Việt Nam là quốc gia có thế mạnh về phát triển chăn nuôi. Tốc độ tăng trưởng của lĩnh vực chăn nuôi luôn thuộc nhóm cao trong khu vực nông nghiệp, bình quân duy trì ở mức 5-6%/năm, góp phần giữ vững mức tăng trưởng chung cho ngành nông nghiệp, đáp ứng nhu cầu thực phẩm trong nước và xuất khẩu. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, năm 2018, chăn nuôi trâu, bò nhìn chung ổn định, nuôi gia cầm đạt khá, chăn nuôi lợn được phục hồi nhanh, nhất là những tháng cuối năm do giá bán sản phẩm tăng nhanh và người chăn nuôi có lãi. Cụ thể, năm 2018 đàn bò tăng 2,7% so với cùng kỳ năm trước, đàn lợn tăng 3,2%; đàn gia cầm tăng 6,1%. Sản lượng thịt hơi các loại đạt khá, trong đó sản lượng thịt trâu đạt 92,1 nghìn tấn, tăng 4,7% so với năm trước; sản lượng thịt bò đạt 334,5 nghìn tấn, tăng 4%; sản lượng thịt lợn đạt 3,8 triệu tấn, tăng 2,2%; sản lượng thịt gia cầm đạt 1,1 triệu tấn, tăng 6,4%. Sản lượng trứng gia cầm cũng đạt khá, ước tính đạt 11,6 tỷ quả, tăng 9,5% so với năm 2017; sản lượng sữa bò đạt 936 nghìn tấn, tăng 6,2%.
Năm 2018, ngành chăn nuôi còn ghi nhận thành tích khi Tập đoàn Mavin (liên doanh Việt - Australia) đã xuất khẩu thành công sản phẩm thịt lợn sang thị trường Myanmar, mở ra đường đi mới cho sản phẩm chăn nuôi trong nước. Đây là lần đầu tiên Việt Nam xuất khẩu thịt lợn ra thế giới bằng con đường chính ngạch. Không chỉ vậy, giá thịt lợn xuất khẩu của Việt Nam còn cao hơn 15% so với giá thịt lợn thế giới. Theo số liệu của Cục Chăn nuôi, năm 2018, Việt Nam đã thu về khoảng 500 - 550 triệu USD giá trị xuất khẩu từ các sản phẩm chăn nuôi gồm: Thịt lợn sữa các loại đông lạnh, trứng vịt muối, mật ong, sữa và các sản phẩm từ sữa; khoảng 400-450 triệu USD nguyên liệu và sản phẩm thức ăn chăn nuôi.
Năm 2018 cũng là năm mà ngành chăn nuôi bước đầu thành công trong việc phát triển mô hình chuỗi liên kết trong chăn nuôi, giết mổ, chế biến thực phẩm và kết nối thị trường, mở hướng phát triển mới cho ngành chăn nuôi Việt Nam trong thời gian tới. Nhiều doanh nghiệp lớn đã đầu tư, hình thành liên kết chuỗi từ sản xuất đến tiêu thụ với nhiều hình thức, cách thức khác nhau. Đơn cử như mô hình của Công ty CP Việt Nam, Dabaco, Emivest… cung cấp giống, thức ăn, thuốc thú y kèm hỗ trợ kỹ thuật cho nông dân và mua lại sản phẩm chăn nuôi; Mô hình chuỗi của các công ty: Ba Huân, Vĩnh Thành Đạt, San Hà… hợp tác với nông dân sản xuất, cung ứng sản phẩm có truy xuất nguồn gốc; Mô hình liên kết khép kín như của TH True Milk, Sagrifood thực hiện các khâu từ chăn nuôi, chế biến và phân phối ra thị trường; Mô hình liên kết xuất khẩu gà sang thị trường Nhật Bản của DN Hùng Nhơn - De Heus - Bel Gà - Koyu và Unitek từ con giống, thức ăn, trang trại, thu mua, giết mổ và xuất khẩu tạo thành chuỗi giá trị sản phẩm, đảm bảo an toàn vệ sinh…
Bên cạnh đó, nhiều nhà máy chế biến, giết mổ công suất lớn cũng đã được khởi công và đi vào hoạt động, góp phần nâng cao chuỗi giá trị cho ngành chăn nuôi. Điển hình là Nhà máy Hà Nam của Tập đoàn Masan công suất 140 nghìn tấn thịt lợn/năm, với công nghệ hiện đại cho thương hiệu Meat Deli đã khánh thành và đi vào hoạt động vào cuối năm 2018. Để có nguồn đầu vào ổn định và an toàn cho nhà máy, Cục Chăn nuôi đã phối hợp xây dựng 10 cơ sở chăn nuôi an toàn dịch bệnh và 6 trang trại chăn nuôi lợn áp dụng VietGAP tại Hà Nam cho vùng nguyên liệu của nhà máy. Trước khi đầu tư nhà máy giết mổ, chế biến lợn tại Hà Nam, Tập đoàn Masan đã đầu tư trại nuôi lợn quy mô công nghiệp với 10.000 con tại huyện Quỳ Hợp, tỉnh Nghệ An, được nuôi theo quy trình tiên tiến, khép kín đảm bảo sạch và được đưa về Hà Nam để giết mổ theo Tiêu chuẩn thịt lợn mát mới được ban hành. Theo đó, các quy trình pha lọc đều được thực hiện đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Như vậy, sự kiện khánh thành Tổ hợp chế biến thịt Meat Hà Nam chính là mảnh ghép quan trọng và cuối cùng hoàn thiện mô hình tích hợp hoàn chỉnh chuỗi giá trị thịt của Masan. Từ vận hành nhà máy sản xuất thức ăn chăn nuôi đáp ứng tiêu chuẩn GLOBAL GAP, đến trang trại chăn nuôi kỹ thuật cao tại Nghệ An theo tiêu chuẩn GLOBAL GAP, sau cùng là tổ hợp chế biến công nghệ thịt mát từ châu Âu đáp ứng tiêu chuẩn BRC. Toàn bộ chuỗi cung ứng và phân phối giữ mát đảm bảo mang thịt mát Meat Deli đến tay người tiêu dùng tươi, ngon, sạch, góp phần tăng giá trị xuất khẩu thịt trong tương lai của ngành chăn nuôi Việt Nam.
Ngoài ra, nhà máy giết mổ, chế biến thịt lợn tại huyện Hải Hậu (Nam Định) do Công ty TNHH Biển Đông và Deheus liên kết cũng đã khánh thành và đi vào hoạt động vào cuối 2018, với công suất 350.000 tấn lợn thịt/ năm. Đây là một bước tiến quan trọng trong chiến lược quy hoạch vùng nguyên liệu thuộc các tỉnh thành và khu vực: Nam Định, Thái Bình và các tỉnh phía Bắc. Hiện công ty đang nỗ lực thực hiện các giải pháp cần thiết để từng bước đưa sản phẩm của nhà máy sang thị trường Hàn Quốc.
Những kết quả đạt được của ngành chăn nuôi trong năm 2018 cho thấy, đã đến thời của sự làm ăn bài bản, của những chuỗi liên kết, mà ở đó mọi giá trị được chia đều cho các thành phần tham gia và trách nhiệm của từng khâu được thể hiện rõ ràng. Các chuyên gia kinh tế cho rằng, đây chính là “chìa khóa” giúp cho ngành chăn nuôi gặt hái thành công, phát triển bền vững và hướng tới xuất khẩu.
Giải pháp phát triển nhanh và bền vững
Ngành Nông nghiệp đặt mục tiêu đối với chăn nuôi năm 2019: phấn đấu đạt tốc độ tăng giá trị sản xuất trên 4,15%; tổng sản lượng thịt các loại 5,59 triệu tấn, tăng 4,1% so với năm 2018. Trong đó, sản lượng thịt lợn hơi khoảng 3,96 triệu tấn, tăng 4%; sản lượng thịt gia cầm khoảng 1,16 triệu tấn, tăng 5,7%; sữa khoảng 1,05 triệu tấn, tăng 9,3%; trứng các loại khoảng 12,57 tỷ quả, tăng 6,6%; kim ngạch xuất khẩu các sản phẩm chăn nuôi từ 550 triệu USD trong năm 2018 lên 800 triệu USD trong năm 2019, và năm 2020 ngành chăn nuôi sẽ chính thức vào nhóm sản phẩm tỷ USD.
Để đạt được mục tiêu đặt ra, cũng như phát triển chăn nuôi một cách bền vững theo chuỗi giá trị, các chuyên gia kinh tế cho rằng, cần đẩy mạnh liên kết xây dựng chuỗi giá trị các sản phẩm chăn nuôi từ sản xuất đến thị trường. Ngành chăn nuôi Việt Nam cần phát triển song song các phương thức công nghiệp kết hợp với truyền thống và hữu cơ; có giải pháp sản xuất cho năng suất tốt, chất lượng cao nhưng giá thành có tính cạnh tranh; đảm bảo an toàn thực phẩm, an toàn sinh học và an toàn về môi trường. Về thị trường, bên cạnh việc tăng tiêu thụ nội địa, ngành chăn nuôi cũng cần định hướng tới việc xuất khẩu, trước hết là thị trường khu vực ASEAN và Trung Đông.
Việc xây dựng chuỗi liên kết trong chăn nuôi, chế biến, tiêu dùng là hướng đi tất yếu vì yêu cầu của người tiêu dùng hiện nay là được sử dụng sản phẩm sạch, có nguồn gốc rõ ràng. Do vậy, Việt Nam muốn xuất khẩu sản phẩm chăn nuôi thì phải tiếp tục xây dựng chuỗi liên kết, giảm tối đa các khâu trung gian. Cụ thể, người chăn nuôi, các trang trại phải thay đổi cách làm, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ vào quản lý quy trình sản xuất. Thêm vào đó, cần xây dựng thương hiệu cho các chuỗi liên kết có chất lượng cao, đủ điều kiện xuất khẩu sang các thị trường khó tính.
Xây dựng chuỗi liên kết trong sản xuất và tiêu dùng sản phẩm chăn nuôi an toàn cũng được xem là giải pháp hữu hiệu, nhằm đưa các sản phẩm an toàn đến tay người tiêu dùng. Đó cũng là con đường ngắn nhất thúc đẩy sản xuất và tiêu thụ các sản phẩm chăn nuôi, tạo chuỗi giá trị bền vững, ổn định kinh tế cho người chăn nuôi. Hiện nay, HTX Đồng Hiệp đã triển khai chuỗi cung ứng thực phẩm an toàn theo mô hình: Chi nhánh HTX - điểm trưng bày - giới thiệu nông sản an toàn - bình ổn giá và đã đạt được những kết quả khá tích cực, kiểm soát được đầu vào, quy trình giết mổ, sơ chế cũng như quá trình bảo quản và vận chuyển tuân thủ vệ sinh thú y… Trong chuỗi liên kết này, các trang trại được bảo đảm đầu ra cho sản phẩm và các quyền lợi trước những biến động của thị trường. Điểm trưng bày sẽ có được niềm tin từ người tiêu dùng dựa trên những cam kết về tiêu chuẩn chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm.
Tuy nhiên, để mở rộng và phát triển các mô hình chuỗi liên kết như trên, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ vốn để các trang trại mở rộng sản xuất, ứng dụng khoa học kỹ thuật trong chăn nuôi, đồng thời có giải pháp hỗ trợ người chăn nuôi xây dựng và phát triển các chuỗi có chứng nhận VIETGAP.
Đẩy mạnh thông tin tuyên truyền bằng nhiều hình thức nhằm nâng cao nhận thức cho người tiêu dùng trong việc lựa chọn các sản phẩm an toàn, có truy xuất nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, tạo động lực khuyến khích người chăn nuôi tham gia vào chuỗi sản xuất an toàn, bền vững.
Tạo điều kiện để các tổ chức cá nhân, các doanh nghiệp sản xuất chế biến, giết mổ tiêu thụ sản phẩm gia súc gia cầm trực tiếp ký kết với các trang trại, hộ chăn nuôi đảm bảo đầu ra. Chính phủ cần sớm ban hành Nghị định về HTX kiểu mới.
Khuyến khích người chăn nuôi nhỏ phải liên kết chặt chẽ với nhau trong chuỗi, liên kết theo từng nhóm gia trại, trang trại. Các doanh nghiệp chăn nuôi phải đảm nhiệm vai trò tổ chức sản xuất, cung ứng tiến bộ khoa học kỹ thuật và thị trường tiêu thụ. Hình thức này đảm bảo cho các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị sản xuất có thể chia sẻ quyền lợi và trách nhiệm với nhau, đảm bảo việc điều tiết cung cầu thị trường và truy xuất nguồn gốc sản phẩm thực phẩm.
Các địa phương cần xây dựng quy hoạch chi tiết cho các vùng phát triển sản xuất chăn nuôi phù hợp với quy hoạch nông nghiệp tổng thể. Hỗ trợ, tạo điều kiện pháp lý thông thoáng để thu hút các doanh nghiệp đầu tư phát triển chăn nuôi, đặc biệt là chăn nuôi khép kín theo chuỗi.
Đối với các doanh nghiệp, cần có chính sách hỗ trợ một phần vốn đầu tư ban đầu xây dựng trang trại và các trang thiết bị đầu vào cho các trang trại nằm trong hệ thống gia công. Cần điều chỉnh tăng giá gia công kịp thời trong những thời điểm mà giá thị trường gia tăng. Tổ chức các lớp tập huấn về kỹ năng quản lý trang trại, kỹ thuật chăn nuôi cho các hộ chăn nuôi gia công.
Đối với các hộ chăn nuôi tham gia chuỗi nên lựa chọn quy mô chăn nuôi phù hợp với điều kiện kinh tế của gia đình. Cần tuân thủ đúng với những gì đã ký với hợp đồng của công ty. Thực hiện tốt công tác đảm bảo vệ sinh trong chăn nuôi, hạn chế ô nhiễm tới môi trường xung quanh.
Có thể nói, phát triển ngành chăn nuôi theo hướng liên kết chuỗi giá trị là hướng đi hoàn toàn đúng đắn, mang lại lợi nhuận cho cả người chăn nuôi và các doanh nghiệp tham gia chuỗi; đồng thời, nâng cao giá trị gia tăng trong chuỗi liên kết sản xuất chăn nuôi là yêu cầu cấp thiết hiện nay, nhất là sau khi Hiệp định CPTPP có hiệu lực./.
Tiến Long