6 tháng đầu năm 2021, trong bối cảnh Việt Nam đang phải căng mình chống chọi với các làn sóng dịch bệnh mới xuất hiện, xuất khẩu hàng hóa tiếp tục được ghi nhận là điểm sáng của nền kinh tế thế nhưng cán cân thương mại có dấu hiệu đảo chiều. Tuy vậy qua sự phân tích các con số thống kê thì đây lại là tín hiệu tích cực.
Mặc dù trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 tiếp tục có những diễn biến phức tạp, đặc biệt là làn sóng dịch bệnh lần thứ 4 bắt đầu từ cuối tháng 4/2021 đã lan rộng ra nhiều tỉnh, thành phố trên cả nước, song xuất khẩu vẫn là điểm sáng trong bức tranh kinh tế 6 tháng đầu năm 2021 với kim ngạch xuất khẩu hàng hóa ước tính đạt 157,63 tỷ USD, tăng 28,4% so với cùng kỳ năm trước (6 tháng đầu năm 2020 xuất khẩu đạt 122,77 tỷ USD, tăng 0,2%). Trong đó kim ngạch xuất khẩu khu vực kinh tế trong nước đạt 40,89 tỷ USD, tăng 16,8%, chiếm 25,9% tổng kim ngạch xuất khẩu; khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (kể cả dầu thô) đạt 116,74 tỷ USD, tăng 33%, chiếm 74,1%. Có 5 mặt hàng xuất khẩu trên 10 tỷ USD, chiếm 58% tổng kim ngạch xuất khẩu là: Điện thoại và linh kiện có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất, đạt 25,1 tỷ USD, chiếm 15,9% tổng kim ngạch xuất khẩu, tăng 14,2% so với cùng kỳ năm trước; Điện tử, máy tính và linh kiện đạt 23,7 tỷ USD, tăng 22,1%; Máy móc thiết bị, dụng cụ phụ tùng đạt 17 tỷ USD, tăng 63,4%; Hàng dệt may đạt 15,2% tỷ USD, tăng 14,9%; Giày dẹp đạt 10,4 tỷ USD, tăng 27,8%.
Ở chiều ngược lại, tính chung 6 tháng đầu năm 2021, kim ngạch nhập khẩu hàng hóa ước tính đạt 159,1 tỷ USD, tăng 36,1% so với cùng kỳ năm trước, trong khi 6 tháng đầu năm 2020 nhập khẩu chỉ đạt 116,9 tỷ USD, giảm 3,3%. Trong tổng kim ngạch nhập khẩu thì khu vực kinh tế trong nước đạt 55,9 tỷ USD, tăng 30,2%; khu vực có vốn đầu tư nước ngoài đạt 103,2 tỷ USD.
Như vậy, sau thời gian dài từ năm 2016-2020, Việt Nam liên tục xuất siêu, thậm chí năm 2020 xuất siêu cao kỷ lục 19,94 tỷ USD, thì cán cân thương mại hàng hóa có dấu hiệu đảo chiều. Trong 6 tháng đầu năm nay, Việt Nam nhập siêu 1,47 tỷ USD (cùng kỳ năm 2020 xuất siêu 5,86 tỷ USD). Xét về từng thị trường đối tác, 6 tháng đầu năm 2021 Việt Nam xuất siêu sang EU đạt 11,2 tỷ USD, tăng 18,2% so với cùng kỳ năm trước; nhập siêu từ Trung Quốc 29 tỷ USD, tăng 90,3%; nhập siêu từ Hàn Quốc 14,7 tỷ USD, tăng 26,2% và nhập siêu từ ASEAN 7,1 tỷ USD, tăng 122,2%.
Hình 1: Cán cân thương mại Việt Nam
(giai đoạn 2016-2020 và 6 tháng đầu năm 2021)
Đơn vị tính: Tỷ USD
Nguồn số liệu: Tổng cục Thống kê
Con số nhập siêu 1,47 tỷ USD đã dấy lên một số lo ngại liệu cán cân thương mại có thể xoay chiều trong 6 tháng cuối năm nay, đặc biệt là trong bối cảnh dịch bệnh đang bùng phát mạnh mẽ tại các tỉnh phía Nam với số ca nhiễm mới liên tục tăng lên hàng nghìn ca mỗi ngày. Bên cạnh đó còn là những lo lắng cho việc hoạt động chưa hiệu quả của các doanh nghiệp trong nước, hoạt động xuất khẩu chủ yếu phụ thuộc vào khu vực vốn đầu tư nước ngoài. Điều này được chứng minh bởi những con số trong 6 tháng qua, khu vực kinh tế trong nước nhập siêu tới 15,01 tỷ USD, trong khi đó, khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (kể cả dầu thô) xuất siêu 13,54 tỷ USD.
Tuy nhiên, theo phân tích của các chuyên gia, sự đảo chiều của cán cân thương mại là tín hiệu tốt.
Thứ nhất, so với tổng kim ngạch xuất khẩu là 157,63 tỷ USD thì con số nhập siêu chiếm khoảng 1% (1,47 tỷ USD), một tỷ lệ khá nhỏ, trong khi mục tiêu của Việt Nam là kiểm soát nhập siêu dưới 4%.
Thứ hai, cán cân thương mại thâm hụt không phải do gia tăng nhập khẩu các mặt hàng không được khuyến khích, mà chủ yếu do doanh nghiệp tăng nhập khẩu nguyên, phụ liệu, chuẩn bị cho việc mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh của các ngành chủ đạo của nền kinh tế như điện tử, dệt may…
Cụ thể, theo số liệu của Tổng cục Thống kê, mặt hàng nhập khẩu lớn nhất là điện tử, máy tính và linh kiện đạt 33,3 tỷ USD (chiếm 20,9% tổng kim ngạch nhập khẩu), tăng 22,9% so với cùng kỳ năm trước, máy móc thiết bị, dụng cụ phụ tùng đạt 22,9 tỷ USD, tăng 37,3%; điện thoại và kinh kiện đạt 8,9 tỷ USD tăng 48,7%; vải đạt 7,3 tỷ USD, tăng 32,3%; chất dẻo đạt 6,1 tỷ USD, tăng 54,9%; sắt thép đạt 5,7 tỷ USD, tăng 40,8%; kim loại thường đạt 4,5 tỷ USD, tăng 59,9%; ô tô đạt 4,5 tỷ USD, tăng 78,4%; sản phẩm chất dẻo đạt 4 tỷ USD, tăng 22%.
Xét về cơ cấu nhóm hàng nhập khẩu 6 tháng đầu năm 2021, theo Tổng cục Thống kê, nhóm hàng tư liệu sản xuất ước tính đạt 149,32 tỷ USD, tăng 36,7% so với cùng kỳ năm trước và chiếm 93,9% tổng kim ngạch hàng hóa nhập khẩu (tăng 0,4 điểm phần trăm so với cùng kỳ năm trước), trong đó nhóm hàng máy móc thiết bị, dụng cụ phụ tùng đạt 72 tỷ USD, tăng 33% và chiếm 45,2% (giảm 1 điểm phầm trăm); nhóm hàng nguyên, nhiên, vật liệu đạt 77,35 tỷ USD, tăng 40,2% và chiếm 48,6% (tăng 1,4 điểm phần trăm). Nhóm hàng tiêu dùng ước tính đạt 9,78 tỷ USD, tăng 28% và chiếm 6,1% (giảm 0,4 điểm phần trăm).
Các chuyên gia cho rằng, việc các doanh nghiệp nhập khẩu lượng lớn nguyên, phụ liệu là câu chuyện không đáng lo, bởi cùng với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa thì nền kinh tế Việt Nam chủ yếu thực hiện gia công, lắp ráp; phần lớn các doanh nghiệp có quy mô nhỏ và vừa, nên cần nhập khẩu máy móc, thiết bị, nguyên nhiên vật liệu, linh phụ kiện về để hình thành tài sản cố định và sản xuất, lắp ráp các sản phẩm, hàng hóa.
Thứ ba, theo Bộ Công Thương nhận định, việc nhập khẩu trong 6 tháng đầu năm cũng đúng với chu kỳ hàng năm là nhập khẩu hàng hóa nguyên liệu sản xuất thường tăng vào đầu năm để chuẩn bị cho các đơn hàng xuất khẩu các kỳ tiếp theo và giảm giai đoạn nửa cuối năm khi xuất khẩu đạt đỉnh điểm.
Theo dự báo của nhiều chuyên gia, cán cân thương mại trong 6 tháng cuối năm 2021 sẽ được cải thiện nhờ vào nhiều yếu tố lạc quan. Với việc sản xuất thành công các vắc-xin phòng chống dịch bệnh Covid-19 và triển khai chiến dịch tiêm chủng vắc-xin với quy mô lớn tại nhiều quốc gia, tình hình dịch bệnh trên thế giới đang dần được kiểm soát, nền kinh tế bắt đầu hồi phục, nhất là các thị trường xuất khẩu truyền thống của Việt Nam như Mỹ, Trung Quốc, EU… Điều này sẽ khiến nhu cầu nhập khẩu của các nước tăng lên, tạo ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam bứt phá trong nửa cuối năm 2021, đặc biệt là đối với những ngành điện tử, máy móc thiết bị, đồ gỗ, hàng dệt may và thủy sản vốn là những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nước ta. Bên cạnh đó, xuất khẩu sẽ tiếp tục khởi sắc trong thời gian tới do các hiệp định thương mại tự do như Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Vương quốc Anh và Bắc Ireland (UKVFTA)… đang dần được thực thi toàn diện và hiệu quả hơn, sẽ tiếp tục tạo điều kiện để hàng hóa của Việt Nam thâm nhập vào các thị trường đối tác với thuế quan ưu đãi. Trên thực tế, thời gian qua nhiều doanh nghiệp trong các ngành hàng xuất khẩu đã đón nhận lượng đơn hàng tăng mạnh. Đơn cử như nhiều doanh nghiệp dệt may, da giày hiện đã có đơn hàng tới hết quý 3/2021, thậm chí quý 4/2021 từ các đối tác Mỹ, EU…
Như vậy, qua sự phân tích các con số thống kê và dưới góc nhìn của các chuyên gia, cán cân thương mại đảo chiều nhập siêu trong 6 tháng đầu năm là không đáng lo ngại. Tuy nhiên, để cân bằng trở lại cán cân thương mại, Bộ Công Thương cho biết trong thời gian tiếp theo sẽ theo dõi chặt chẽ diễn biến thị trường nhập khẩu, đặc biệt là sẽ kiểm soát, hạn chế nhóm hàng không khuyến khích, đồng thời có những biện pháp hỗ trợ kịp thời các doanh nghiệp xuất khẩu tận dụng cam kết từ các hiệp định FTA và tháo gỡ các rào cản thâm nhập thị trường mới. Quan trọng hơn cả là các doanh nghiệp cần tận dụng tốt cơ hội xuất khẩu bằng cách nỗ lực nâng cao năng lực cạnh tranh, tìm kiếm và mở rộng thị trường cũng như khả năng thích ứng để vượt qua khó khăn, đặc biệt là có chiến lược sản xuất hiệu quả, bảo toàn lực lượng lao động, không để xảy ra thiếu hụt lao động trong bối cảnh dịch bệnh đang bùng phát mạnh mẽ như hiện nay./.
Bích Ngọc