Giai đoạn 2021-2025, Quốc hội đã thông qua thực hiện 3 chương trình mục tiêu quốc gia, đó là: Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững và Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.
Qua thời gian triển khai thực hiện, các chương trình mục tiêu quốc gia đã cho thấy vai trò quan trọng, là công cụ hỗ trợ thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời giúp giải quyết những vấn đề tồn tại, bức xúc của xã hội. Năm 2023 tiếp tục là năm bản lề phát triển kinh tế - xã hội của giai đoạn 2021-2025, việc đẩy nhanh thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia luôn nhận được sự quan tâm của Chính phủ và toàn xã hội.
Một số kết quả đạt được trong năm qua
Bộ Kế hoạch và Đầu tư (cơ quan thường trực của Ban Chỉ đạo trung ương các chương trình mục tiêu quốc gia) cho biết, trong năm 2022, Trung ương đã ban hành 69 văn bản quy định cơ chế quản lý, hướng dẫn thực hiện 03 Chương trình mục tiêu quốc gia, bao gồm 02 Nghị định của Chính phủ, 23 Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, 44 thông tư, quyết định, văn bản, kế hoạch cấp bộ quy định, hướng dẫn tổ chức thực hiện nội dung, hoạt động của các chương trình. Tại địa phương, căn cứ Nghị định số 27/2022/NĐ-CP ngày 19/4/2022 về quy định cơ chế quản lý, tổ chức thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia, các địa phương đã tích cực xây dựng, ban hành các văn bản quản lý, điều hành theo thẩm quyền phân cấp. Cụ thể đến hết năm 2022 có: 2/52 địa phương được hỗ trợ từ ngân sách trung ương đã hoàn thành việc ban hành quy định về nguyên tắc, tiêu chí, định mức phân bổ ngân sách nhà nước thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia. 05/11 địa phương tự cân đối ngân sách ban hành quy định về phân bổ vốn NSĐP. 20/52 địa phương đã ban hành quy định về cơ chế lồng ghép, huy động các nguồn vốn thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia; 20/52 địa phương đã ban hành quy định riêng về phân cấp quản lý, tổ chức thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia; các địa phương còn lại ban hành quy định phân cấp lồng ghép tại các quy định về nguyên tắc, tiêu chí, định mức phân bổ, giao kế hoạch vốn, dự toán ngân sách nhà nước. 28/63 địa phương đã ban hành văn bản thực hiện cơ chế đặc thù trong quản lý đầu tư đối với dự án quy mô nhỏ, kỹ thuật không phức tạp. 22/63 địa phương đã ban hành cơ chế tổ chức thực hiện hoạt động hỗ trợ phát triển sản xuất.
Bên cạnh đó, hầu hết các địa phương đều ban hành chính sách riêng thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới, như: Hỗ trợ thẻ bảo hiểm y tế, hỗ trợ miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập; hỗ trợ tiền điện, trợ giúp pháp lý; hỗ trợ đào tạo nghề, kết nối việc làm; hỗ trợ nhà ở, nước sạch và vệ sinh môi trường...
Nghị quyết số 517/NQ-UBTVQH15 ngày 22/5/2022 về phân bổ ngân sách trung ương giai đoạn 2021- 2025 và năm 2022 cho các bộ, cơ quan trung ương và địa phương thực hiện 03 chương trình mục tiêu quốc gia. Theo đó, tổng số tiền 92,05 nghìn tỷ đồng được phân bổ như sau: Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi được phân bổ 47,05 nghìn tỷ đồng; Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững là 18 nghìn tỷ đồng; Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới là 27 nghìn tỷ đồng. Về phân bổ vốn ngân sách trung ương năm 2022, phân bổ 34,04 nghìn tỷ đồng ngân sách trung ương (bao gồm: 24 nghìn tỷ đồng vốn đầu tư phát triển, 10,04 nghìn tỷ đồng vốn sự nghiệp), cho các bộ, cơ quan trung ương và địa phương. Cụ thể: Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi là 14,42 nghìn tỷ đồng; Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững là 8,62 nghìn tỷ đồng; Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới là 11 nghìn tỷ đồng.
Báo cáo số 633/BC-BKHĐT ngày 01/02/2023 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (Báo cáo số 633/BC-BKHĐT) cho biết: Tính đến ngày 31/12/2022, tổng vốn đầu tư phát triển đã giải ngân là 9,05 nghìn tỷ đồng, đạt khoảng 37% kế hoạch vốn Thủ tướng Chính phủ giao. Ước giải ngân đến ngày 30/01/2023 là 13,73 nghìn tỷ đồng, đạt khoảng 57% kế hoạch. Đến hết tháng 12/2022, tình hình giải ngân vốn đối ứng từ ngân sách địa phương đạt khoảng 92,9% kế hoạch.
Những nỗ lực của các cấp chính quyền từ Trung ương đến địa phương cùng sự chung tay của toàn xã hội đã đem lại những kết quả đáng ghi nhận. Theo báo cáo của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, ước kết quả thực hiện mục tiêu giảm nghèo năm 2022 theo chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2022-2025, tỷ lệ nghèo đa chiều duy trì mức giảm 1-1,5%/năm; tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số giảm trên 3%/năm; tỷ lệ hộ nghèo ở các huyện nghèo giảm từ 4-5%/năm. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông tin cũng cho biết, đến hết năm 2022, cả nước có khoảng 6 nghìn xã (khoảng 73,08%) đạt chuẩn nông thôn mới (tăng 4% so với cuối năm 2021). Trong đó có 937 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao (tăng 434 xã so với cuối năm 2021), 110 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu (tăng 67 xã so với cuối năm 2021); bình quân cả nước đạt 17,1 tiêu chí/ xã (tăng 0,1 tiêu chí so với năm 2021). Có 255 đơn vị cấp huyện thuộc 58 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ/đạt chuẩn nông thôn mới (tăng 42 đơn vị so với cuối năm 2021), chiếm khoảng 39,6% tổng số đơn vị cấp huyện của cả nước. Có 05 tỉnh (Nam Định, Đồng Nai, Hà Nam, Hưng Yên và Hải Dương) đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới.
Tháo gỡ nút thắt, đẩy mạnh thực hiện các chương trình nhằm đảm bảo tiến độ kế hoạch
Năm 2023, Thủ tướng Chính phủ đã giao 48,35 nghìn tỷ đồng vốn ngân sách trung ương, bao gồm: 24,21 nghìn tỷ đồng vốn đầu tư phát triển, 24,11 nghìn tỷ đồng kinh phí sự nghiệp) cho các bộ, cơ quan trung ương và địa phương thực hiện 03 Chương trình mục tiêu quốc gia năm 2023 (tại các Quyết định số: 1506/QĐ-TTg ngày 02 tháng 12 năm 2022 và số 1513/QĐ-TTg ngày 03 tháng 12 năm 2022 của Thủ tướng Chính phủ), đạt 97,6% tổng kế hoạch vốn. Còn tại các địa phương, đến hết ngày 30/1/2023, có 44/52 địa phương báo cáo đã giao kế hoạch vốn đầu tư phát triển, dự toán ngân sách nhà nước năm 2023 của 03 Chương trình mục tiêu quốc gia cho các cơ quan, đơn vị và cấp trực thuộc (Tổng số vốn đầu tư phát triển đã được phân bổ, giao kế hoạch là 18,33 nghìn tỷ đồng).
Tuy nhiên trong thời gian thực hiện vừa qua, các địa phương đã phản ánh một số khó khăn, vướng mắc còn tồn tại, gây ảnh hưởng tới tiến độ thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia trong năm 2023. Cụ thể: Tiến độ ban hành các văn bản hướng dẫn tổ chức thực hiện của các cơ quan chủ chương trình, chủ dự án thành phần chưa hoàn thành đồng bộ, kịp thời. Đến thời điểm đầu năm 2023 vẫn còn 03 nhiệm vụ ban hành quy định, hướng dẫn thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi vẫn chưa hoàn thành. Các địa phương còn gặp khó khăn trong ban hành các văn bản quản lý, điều hành, triển khai thực hiện các chương trình theo phân cấp do chưa có hướng dẫn từ các cơ quan trung ương. Cùng với đó, một số văn bản quy định, bướng dẫn thực hiện nội dung thuộc các Chương trình mục tiêu quốc gia còn có sự chưa thống nhất hoặc thiếu phù hợp với một số quy định theo chuyên ngành.
Qua đó, tại Báo cáo số 633/BC-BKHĐT, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã đề xuất, kiến nghị một số giải pháp đẩy nhanh tiến độ thực hiện 03 Chương trình mục tiêu quốc gia trong năm 2023 như sau: Thứ nhất, về giải pháp trọng tâm đẩy nhanh tiến độ thực hiện 03 chương trình mục tiêu quốc gia trong năm 2023, Bộ yêu cầu các bộ, cơ quan trung ương và địa phương phải quán triệt nghiêm túc chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, quyết liệt thực hiện các giải pháp đây nhanh tiến độ thực hiện, giải ngân vốn Chương trình mục tiêu quốc gia đã đề ra tại các Nghị quyết của Chính phủ, Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ. Đồng thời kiến nghị Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ giao các bộ, cơ quan trung ương, theo nhiệm vụ được giao, khẩn trương hoàn thành việc ban hành, trình ban hành các văn bản hướng dẫn thực hiện các chương trình; kịp thời tháo gỡ vướng mắc khó khăn cho các địa phương trong áp dụng các quy định, hướng dẫn do các cơ quan trung ương ban hành; Trong đó có sự vào cuộc mạnh mẽ của Bộ Xây dựng, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Ủy ban Dân tộc, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài chính, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bô Y tế và các cơ quan liên quan.
Thứ hai, về việc giao kế hoạch vốn giai đoạn 2021-2025 còn lại của 3 Chương trình mục tiêu quốc gia: Về giao bổ sung kế hoạch vốn đầu tư phát triển nguồn ngân sách trung ương giai đoạn 2021-2025 theo Nghị quyết số 659/NQ-UBTVQH: Kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Ủy ban Dân tộc khẩn trương làm rõ tác động của việc điều chỉnh mục tiêu, nhiệm vụ tại Quyết định số 652/QĐ-TTg ngày 28/5/2022 của Thủ tướng Chính phủ với việc hoàn thành mục tiêu của các chương trình theo quy định tại các Nghị quyết số 120/2020/QH14 và Nghị quyết số 25/2021/QH15 của Quốc hội, gửi Bộ Kế hoạch và Đầu tư trước ngày 03/02/2023.
Về vốn sự nghiệp nguồn ngân sách trung ương giai đoạn 2021-2025 của 03 chương trình mục tiêu quốc gia, kiến nghị Chính phủ giao Ủy ban Dân tộc, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trì xây dựng phương án phân bổ vốn sự nghiệp nguồn ngân sách trung ương giai đoạn 2021-2025 chi tiết cho các bộ, cơ quan trung ương và địa phương. Trên cơ sở thống nhất ý kiến với Bộ Tài chính và các cơ quan có liên quan, giao các cơ quan chủ trì thông báo, hướng dẫn mức vốn sự nghiệp nguồn ngân sách trung ương giai đoạn 2021-2025 hỗ trợ các địa phương thực hiện từng chương trình mục tiêu quốc gia trong giai đoạn để chủ động xây dựng kế hoạch cân đối nguồn ngân sách địa phương và thực hiện các giải pháp huy động nguồn lực cho thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia.
Cũng ngay từ đầu năm, Chính phủ đã ban hành văn bản chỉ đạo tăng cường công tác phối hợp trong triển khai thực hiện nhằm tháo gỡ vướng mắc, khó khăn và đẩy nhanh tốc độ thực hiện các Chương trình Mục tiêu quốc gia. Cụ thể, ngày 03/02/2023, Văn phòng Chính phủ đã có Công văn số 625/VPCP-QHĐP gửi Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, Thủ trưởng cơ quan thuộc Chính phủ; Chủ tịch Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương về Kết quả thực hiện 03 chương trình mục tiêu quốc gia năm 2022 và một số nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới.
Tin tưởng rằng, với sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị và sự đồng lòng chung sức của toàn thể nhân dân sẽ đẩy nhanh tiến độ thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia trong năm 2023, góp phần thực hiện thành công các nhiệm vụ kinh tế - xã hội của giai đoạn 2021-2025. Và quan trọng là nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân, nhất là những người dân còn gặp nhiều khó khăn để không ai bị bỏ lại phía sau./.
Thu Hiền