Thực hiện Quyết định số 1719/QĐ-TTg ngày 14/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 đến năm 2025, UBND tỉnh Sơn La đã ban hành kế hoạch 257/KH-UBND ngày 27/10/2022 về kế hoạch thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trên địa bàn tỉnh Sơn La giai đoạn 2021 - 2023. Theo đó, chỉ tiêu đến hết năm 2025, phấn đấu thu nhập bình quân của người dân tộc thiểu số trên địa bàn Tỉnh tăng 2 lần so với năm 2020; Phấn đấu giảm tỷ lệ hộ nghèo ở các huyện nghèo 4 - 5%/năm; hết năm 2025 có ít nhất 01 huyện được đưa ra khỏi danh sách huyện nghèo...
Để hiện thực hóa các chỉ tiêu đề ra trong kế hoạch, tỉnh Sơn La đã triển khai nhiều hoạt động hướng tới thúc đẩy phát triển kinh tế cho hộ đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó có thể kể tới thành công của mô hình phát triển chè Shan Tuyết thuộc xã Tà Xùa, huyện Bắc Yên. Hiện, chè Shan Tuyết xã Tà Xùa đang từng bước xây dựng được thương hiệu và vươn ra thị trường quốc tế, mở ra hướng phát triển đem lại giá trị nâng cao nguồn thu nhập cho đồng bào dân tộc H’Mông nơi đây, góp phần vào phát triển kinh tế của địa phương.
Cây chè Shan Tuyết đem lại nguồn thu nhập cho đồng bào dân tộc
Cây chè gắn bó với đời sống sinh hoạt, văn hóa của đồng bào dân tộc H’Mông vùng cao xã Tà Xùa hàng trăm năm nay, với những búp chè xanh tươi là món quà của thiên nhiên; hương vị của chè là tinh hoa của núi rừng và được coi là tài sản vô giá mà ông cha để lại. Nghề trồng chè, thu hái và sao chè từ bao đời nay đã trở thành sinh kế của các hộ đồng bào dân tộc H’Mông nơi đây. Đặc biệt, những năm gần đây, giá trị sản phẩm chè ngày càng được nâng lên, giúp cho hộ đồng bào dân tộc vùng cao Tà Xùa có thu nhập ổn định.
Xã Tà Xùa, huyện Bắc Yên có khí hậu trong lành mát mẻ, quanh năm có mây phủ, độ ẩm cao tạo điều kiện thuận lợi cho cây chè Shan Tuyết phát triển. Cây chè nơi đây có búp to, dưới lá chè có phủ một lớp lông tơ mịn, màu trắng như tuyết nên được người dân gọi là chè tuyết. Cây chè Shan Tuyết có hương vị đặc trưng thơm ngon đặc biệt và tốt cho sức khỏe. Trước đây, bà con H’Mông thường hái búp chè tươi về sao lên để uống và tặng cho khách quý. Sau này, khi được nhiều người tìm đến mua thì người dân nơi đây bắt đầu đem chè xuống phố huyện hay trung tâm xã bán. Từ đó, chè Shan Tuyết bắt đầu trở thành hàng hóa mang lại thu nhập cho nhiều hộ đồng bào dân tộc. Tuy nhiên, phải đến khi Công ty trà và đặc sản Tây Bắc đến đầu tư và thu mua nguyên liệu chè tươi, cuộc sống hộ đồng bào dân tộc xã Tà Xùa từng bước được cải thiện.
Trước đây chè Shan Tuyết xã Tà Xùa được bà con sao truyền thống bằng tay. Sau này, với việc áp dụng khoa học kỹ thuật, quá trình sản xuất chè Shan Tuyết đã đơn giản hơn nhờ sự hỗ trợ của máy móc. Nhờ nghiên cứu đưa những kỹ thuật sản xuất mới để nâng tầm cây chè bản địa, sản phẩm chè Shan Tuyết xã Tà Xùa ngày càng được nhiều người biết đến. Cây chè đã trở thành một trong những cây trồng mang lại hiệu quả kinh tế cao. Người trồng chè đã có nguồn thu nhập ổn định hơn so với việc trồng cây ngô, lúa nương trên những diện tích đất dốc. Tuy vậy, bên cạnh những kỹ thuật sản xuất mới, nhiều gia đình đồng bào dân tộc H’Mông vẫn gìn giữ cách sao chè truyền thống bằng tay để vừa bảo tồn và phát triển văn hóa của dân tộc.
Cây chè Shan Tuyết từ chỗ chỉ là cây trồng phục vụ nhu cầu sinh hoạt gia đình, đến nay, thương hiệu cây chè Shan Tuyết xã Tà Xùa ngày càng được nâng lên và trở thành thứ hàng hóa đặc sản được nhiều người biết đến và lựa chọn. Xã Tà Xùa có hơn 200 ha chè Shan Tuyết, trong đó gần một nửa là cây chè cổ thụ, tập trung ở các bản Bẹ, Tà Xùa, Chung Chinh. Mỗi cây chè Shan Tuyết cổ thụ cho hái một năm ba, bốn lứa, mỗi lứa hái được từ bảy đến tám cân chè. Hàng năm, người dân xã Tà Xùa thu hái được hơn 300 tấn chè búp tươi, chế biến được hơn 60 tấn chè khô. Mức giá dao động từ 500 nghìn đến hơn 2 triệu đồng/kg. Chè sản xuất đến đâu được tiêu thụ hết đến đó.
Hiện, các sản phẩm chế biến từ nguyên liệu búp trà Shan tuyết rất phong phú. Từ dòng trà xanh với vị truyền thống tới các sản phẩm trà lên men. Trong đó phải kể tới các loại trà lên men như: Trà bánh, trà hoa quả hay bạch trà đang được khách hàng trong và ngoài nước ưa chuộng.
Những năm trở lại đây, hầu hết sản lượng chè Shan Tuyết cổ thụ của xã Tà Xùa được Công ty TNHH trà và đặc sản Tây Bắc thu mua để sản xuất thành các sản phẩm như: Trà viên, trà trúc, trà mây và trà túi lọc... Đặc biệt, 3 sản phẩm của Công ty đã được công nhận đạt tiêu chuẩn OCOP 4 sao của tỉnh Sơn La là Trà xanh Mây, Trà xanh Thiện và Bạch trà mây. Trong đó, sản phẩm Trà xanh Mây đang được tỉnh Sơn La trở thành sản phẩm OCOP 5 sao cấp quốc gia trong năm 2023. Năm 2022, Công ty đã thu mua 50 tấn chè búp tươi (giá bình quân 75.000/kg chè tươi); chế biến thành 10 tấn trà khô các loại từ trà xanh đến bạch trà, trà bánh… Thị trường tiêu thụ chính là các thành phố lớn, các kênh thương mại điện tử, phòng trà, đại lý. Năm 2023, Công ty đưa sản phẩm ra nước ngoài, xuất khẩu với thương hiệu riêng đó là trà Shanam - trà Shan Tuyết cổ thụ Việt Nam.
Hiện, cây chè không chỉ là cây có giá trị kinh tế cao, còn mang lại lợi ích kép trong việc giúp địa phương phát triển du lịch trải nghiệm. Du khách đến xã Tà Xùa có thể thích thú những cây chè Shan tuyết cổ thụ và trải nghiệm quy trình sản xuất, tìm hiểu quy trình sao chè truyền thống bằng tay của đồng bào dân tộc H’Mông. Thông qua mô hình du lịch trải nghiệm đã góp phần quảng bá giá trị thương hiệu chè Tà Xùa. Các hộ đồng bào dân tộc tham gia làm du lịch có thêm nguồn thu nhập và quảng bá được nét đẹp văn hóa của dân tộc cũng như giới thiệu cảnh đẹp thiên nhiên hùng vĩ nơi đây.
Đến nay, mô hình phát triển chè Shan Tuyết xã Tà Xùa là một trong những mô hình đang đem lại hiệu quả trong phát triển kinh tế - xã hội cho đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trên địa bàn tỉnh Sơn La. Cây chè Shan Tuyết xã Tà Xùa từ chỗ chỉ là cây trồng phục vụ nhu cầu sinh hoạt gia đình đến nay đã trở thành sản phẩm hàng hóa đặc sản với nhiều chủng loại đa dạng không chỉ phục vụ trong nước mà còn được hướng tới mở rộng xuất khẩu ra thị trường các nước; Góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống cho đồng bào dân tộc trên địa bàn xã Tà Xùa, thực hiện tốt kế hoạch Chương trình phát triển kinh tế - xã hội đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi của tỉnh Sơn La.
Phát triển thương hiệu và nâng cao giá trị sản phẩm chè
Từ một sản phẩm đặc trưng của địa phương, chè Shan Tuyết xã Tà Xùa đang từng bước xây dựng được thương hiệu và vươn ra thị trường quốc tế. Những năm qua, để bảo vệ và phát triển sản phẩm chè Shan Tuyết, xã đã đẩy mạnh tuyên truyền, vận động người dân bảo vệ, chăm sóc cây chè Shan Tuyết cổ thụ theo hướng tự nhiên và chỉ phát dọn thực bì quanh gốc tạo sự thông thoáng cho cây quang hợp, thu hái đúng kỹ thuật, không phun thuốc hay dùng phân hóa học để bón cho cây. Bằng cách chăm sóc này, cây chè Shan Tuyết xã Tà Xùa được phục hồi, xanh tốt, cho năng suất và chất lượng cao.
Người dân nhận thấy giá trị cây chè Shan Tuyết mang lại, đã thay đổi cách thức trong chăm sóc, bảo vệ, thu hái, chế biến các khâu đều áp dụng , tuân thủ đúng quy trình kỹ thuật để đem lại chất lượng thương hiệu chè Shan Tuyết. Nhiều diện tích chè Shan Tuyết được áp dụng công nghệ VietGAP và hướng tới sản xuất chè sạch theo hướng hữu cơ.
Bên cạnh công tác trồng và chăm sóc phát triển cây chè Shan Tuyết, cấp ủy, chính quyền từ huyện đến cơ sở luôn quan tâm triển khai thực hiện công tác xây dựng, phát triển thương hiệu chè Shan Tuyết. Theo đó, huyện Bắc Yên đã chủ động mời gọi, hỗ trợ, tạo thuận lợi hoạt động cho các doanh nghiệp chế biến, kinh doanh chè đến đầu tư, phát triển giá trị cây chè Shan Tuyết tại địa phương, trong đó Công ty Trà và đặc sản Tây Bắc là một điển hình thành công.
Đặc biệt với Đề án “Phục tráng vùng chè Shan tuyết Tà Xùa” với mục tiêu chủ yếu là quy hoạch cải tạo, phục tráng diện tích chè hiện có, phát triển thêm diện tích mới, xây dựng thương hiệu hàng hóa chè đặc sản Tà Xùa. Mặt khác, đưa thiết bị máy móc hiện đại vào sản xuất kinh doanh, chế biến, bảo quản làm tăng giá trị sản phẩm chè, đáp ứng được nhu cầu thị hiếu của thị trường, tạo việc làm, tăng thu nhập cho người lao động.
Ngoài ra, huyện Bắc Yên tiếp tục chỉ đạo các phòng, ban chuyên môn và xã Tà Xùa hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc, thu hái để nâng cao chất lượng sản phẩm, tuyên truyền, vận động người dân mở rộng diện tích vùng trồng chè, phấn đấu đến năm 2025 sẽ trồng mới 50 ha chè Shan Tuyết, nâng diện tích chè của xã lên 420 ha. Đồng thời, liên kết với doanh nghiệp giữ gìn, bảo tồn diện tích chè Shan Tuyết cổ thụ, nâng cao thương hiệu chè Shan Tuyết xã Tà Xùa, góp phần nâng cao đời sống cho bà con dân tộc thiểu số tại vùng cao Bắc Yên từ cây chè.
Để bảo tồn và nhân rộng giống chè quý tạo thành vùng sản xuất chè Shan Tuyết thâm canh, huyện Bắc Yên đã quy hoạch xây dựng 2 vườn ươm giống với tổng diện tích 6.000m2, mỗi năm sản xuất khoảng 700.000 cây giống. Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện, đã phối hợp với xã, bản tiến hành khảo sát, xác định số lượng, diện tích cây chè cổ thụ; xây dựng dự án, kế hoạch bảo tồn, bổ sung trồng mới, kêu gọi đầu tư chế biến để nâng cao giá trị sản phẩm chè Shan Tuyết cổ thụ xã Tà Xùa. Từ đó, tạo thuận lợi cho việc đầu tư sản xuất hàng hóa, quản lý chất lượng sản phẩm, xây dựng thương hiệu chè Shan Tuyết, góp phần đem lại giá trị kinh tế, bảo tồn và phát huy giá trị các vùng chè cổ thụ tạo ra nông sản đặc hữu, mang lợi thế cạnh tranh cũng như phục vụ phát triển du lịch địa phương./.
Trịnh Long