Thực hiện Đề án Thống kê khu vực kinh tế chưa được quan sát (NOE) ban hành kèm theo Quyết định số 146/QĐ-TTg ngày 01/02/2019 của Thủ tướng Chính phủ, thời gian qua, một trong những nội dung Ngân hàng Nhà nước tập trung đẩy mạnh triển khai là tăng cường hoạt động phòng, chống rửa tiền.
Hoàn thiện quy định pháp luật về phòng, chống rửa tiền (PCRT) là một trong những yếu tố then chốt thúc đẩy công tác phòng, chống rửa tiền, nhằm tăng cường hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm. Trong năm 2022, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã xây dựng Luật Phòng, chống rửa tiền sửa đổi (Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022) được Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 4, ngày 15/11/2022, có hiệu lực thi hành từ 01/3/2023.
Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 có kết cấu gồm 4 Chương 66 Điều. Nội dung của Luật đã thể chế hóa các quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước đối với công tác phòng, chống rửa tiền, đảm bảo tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất với các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan và theo các khuyến nghị của Lực lượng Đặc nhiệm Tài chính về chống rửa tiền (FATF), phù hợp với thực tiễn Việt Nam hiện nay. So với Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2012, Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 bổ sung 7 nội dung mới:
Thứ nhất, Luật bổ sung đối tượng báo cáo là các tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán. Cụ thể, Luật sửa đổi, bổ sung tên gọi của một số hoạt động của đối tượng báo cáo (các hoạt động trong lĩnh vực chứng khoán, bảo hiểm, kinh doanh bất động sản, kinh doanh trò chơi có thưởng...) phù hợp với quy định pháp luật hiện hành và nội hàm khái niệm theo khuyến nghị của tổ chức quốc tế; bổ sung đối tượng báo cáo là các tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán trên cơ sở luật hóa quy định về đối tượng này tại Nghị định số 116/2013/NĐ-CP (đã được sửa đổi, bổ sung).
Đồng thời, để đảm bảo bao quát được các hoạt động phát sinh trong tương lai, Luật quy định Chính phủ quy định hoạt động mới phát sinh có rủi ro về rửa tiền của đối tượng báo cáo chưa được quy định tại Luật sau khi được sự đồng ý của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
Thứ hai, Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 bổ sung nguyên tắc “có đi có lại” trong việc trao đổi, cung cấp, chuyển giao thông tin trong trường hợp giữa Việt Nam và nước ngoài chưa ký kết hoặc tham gia điều ước quốc tế, thỏa thuận quốc tế để đáp ứng thực tiễn.
Thứ ba, Luật bổ sung quy định về việc đánh giá, cập nhật rủi ro quốc gia về rửa tiền. Theo đó, định kỳ 5 năm, Ngân hàng Nhà nước chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan thực hiện đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền, trình Chính phủ phê duyệt. Các bộ, ngành liên quan có trách nhiệm thực hiện cập nhật rủi ro về rửa tiền dựa trên việc triển khai kế hoạch thực hiện sau đánh giá hoặc khi có các rủi ro phát sinh thuộc phạm vi quản lý của bộ, ngành gửi Ngân hàng Nhà nước tổng hợp trình Chính phủ phê duyệt. Đồng thời, Luật giao Chính phủ quy định chi tiết về nguyên tắc, tiêu chí, phương pháp đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền.
Thứ tư, Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 quy định cụ thể hơn về thông tin nhận biết khách hàng. Theo đó, bổ sung quy định đối tượng báo cáo có thể khai thác thông tin trong các cơ sở dữ liệu quốc gia theo quy định pháp luật để đối chiếu, xác minh thông tin do khách hàng cung cấp...
Về cá nhân nước ngoài có ảnh hưởng chính trị, Luật sửa đổi bổ sung quy định về cá nhân nước ngoài có ảnh hưởng chính trị của tổ chức quốc tế, quy định rõ hơn trách nhiệm của đối tượng báo cáo phải thực hiện các biện pháp thích hợp.
Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 đồng thời quy định đối tượng báo cáo phải ban hành chính sách, quy định để nhận diện, đánh giá mức độ rủi ro về rửa tiền trước khi cung cấp sản phẩm, dịch vụ mới và sản phẩm, dịch vụ hiện có áp dụng công nghệ đổi mới và áp dụng các biện pháp để giảm thiểu rủi ro về rửa tiền.
Theo Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022, đối tượng báo cáo gồm:
1. Đối tượng báo cáo là tổ chức tài chính được cấp giấy phép thực hiện một hoặc một số hoạt động sau đây:
a) Nhận tiền gửi;
b) Cho vay;
c) Cho thuê tài chính;
d) Dịch vụ thanh toán;
đ) Dịch vụ trung gian thanh toán;
e) Phát hành công cụ chuyển nhượng, thẻ ngân hàng, lệnh chuyển tiền;
g) Bảo lãnh ngân hàng, cam kết tài chính;
h) Cung ứng dịch vụ ngoại hối, các công cụ tiền tệ trên thị trường tiền tệ;
i) Môi giới chứng khoán; tư vấn đầu tư chứng khoán, bảo lãnh phát hành chứng khoán;
k) Quản lý quỹ đầu tư chứng khoán; quản lý danh mục đầu tư chứng khoán;
l) Kinh doanh bảo hiểm nhân thọ;
m) Đổi tiền.
2. Đối tượng báo cáo là tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành, nghề phi tài chính có liên quan theo quy định của pháp luật thực hiện một hoặc một số hoạt động sau đây:
a) Kinh doanh trò chơi có thưởng, bao gồm: trò chơi điện tử có thưởng; trò chơi trên mạng viễn thông, mạng Internet; casino; xổ số; đặt cược;
b) Kinh doanh bất động sản, trừ hoạt động cho thuê, cho thuê lại bất động sản và dịch vụ tư vấn bất động sản;
c) Kinh doanh kim khí quý, đá quý;
d) Kinh doanh dịch vụ kế toán; cung cấp dịch vụ công chứng; cung cấp dịch vụ pháp lý của luật sư, tổ chức hành nghề luật sư;
đ) Cung cấp dịch vụ thành lập, quản lý, điều hành doanh nghiệp; cung cấp dịch vụ giám đốc, thư ký công ty cho bên thứ ba; cung cấp dịch vụ thỏa thuận pháp lý.
3. Chính phủ quy định hoạt động mới phát sinh có rủi ro về rửa tiền của đối tượng báo cáo chưa được quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này sau khi được sự đồng ý của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. |
Thứ năm, Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 làm rõ hơn quy định đối tượng báo cáo khi thiết lập quan hệ với ngân hàng đối tác. Luật quy định cụ thể hơn một số yêu cầu thu thập, cập nhật, lưu trữ, thông tin của đối tượng báo cáo, cá nhân, tổ chức có liên quan; quy định trách nhiệm cung cấp các thông tin này cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Luật mới đồng thời sửa đổi, làm rõ hơn quy định đối tượng báo cáo khi thiết lập quan hệ với ngân hàng đối tác.
Về giám sát một số giao dịch đặc biệt, Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 bổ sung quy định đối tượng báo cáo phải áp dụng các biện pháp tăng cường; kiểm tra thông tin và mục đích của giao dịch, trường hợp có nghi ngờ, phải xem xét báo cáo giao dịch đáng ngờ và có thể từ chối giao dịch đó.
Thứ sáu, sửa đổi một số dấu hiệu đáng ngờ trong lĩnh vực chứng khoán, bảo hiểm nhân thọ. Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 làm rõ hơn yêu cầu về quy định nội bộ của các đối tượng báo cáo; giảm bớt yêu cầu về quy định nội bộ cho đối tượng báo cáo là cá nhân, doanh nghiệp siêu nhỏ. Đồng thời, sửa đổi một số dấu hiệu đáng ngờ trong lĩnh vực chứng khoán, bảo hiểm nhân thọ; bổ sung dấu hiệu đáng ngờ đối với hoạt động trung gian thanh toán; sửa đổi quy định về thời hạn báo cáo, khắc phục những vướng mắc trong quá trình thực hiện.
Thứ bảy, quy định cụ thể hơn về việc trao đổi, cung cấp, chuyển giao thông tin PCRT. Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 sửa đổi, bổ sung quy định cụ thể hơn về việc trao đổi, cung cấp, chuyển giao thông tin PCRT với cơ quan có thẩm quyền trong nước, cơ quan có thẩm quyền nước ngoài.
Việc sửa đổi Luật Phòng, chống rửa tiền không chỉ góp phần đẩy mạnh và tăng cường hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; khắc phục thiếu hụt về cơ chế về PCRT ở nước ta mà còn thể hiện Việt Nam là thành viên có trách nhiệm trong công tác PCRT, tài trợ khủng bố, tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt của khu vực cũng như trên toàn thế giới.
Khuôn khổ pháp lý về phòng, chống rửa tiền ngày càng hoàn thiện hơn,
thể hiện Việt Nam là thành viên có trách nhiệm trong công tác phòng chống rửa tiền trung khu vực và thế giới
Hiện nay, có 03 tổ chức quốc tế quan trọng gắn với hoạt động phòng, chống rửa tiền tại Việt Nam là: (1) FATF - Lực lượng đặc nhiệm tài chính về phòng chống rửa tiền; (2) APG - Nhóm Châu Á - Thái Bình Dương về phòng chống rửa tiền; (3) Nhóm Egmont - Nhóm các đơn vị tình báo tài chính Egmont.
Thực hiện các nội dung khuyến nghị của Nhóm Châu Á - Thái Bình Dương (APG), với vai trò là đơn vị đầu mối, trước khi Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 được thông qua, NHNN đã nghiên cúu, phối hợp với các Bộ, ngành, cơ quan có liên quan xây dựng và trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 941/QĐ-TTg ngày 05/8/2022 ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về phòng chống rửa tiền, tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt, giai đoạn 2021-2025. Triển khai Quyết định số 941/QĐ-TTg, ngày 16/11/2022, NHNN đã ban hành Quyết định số 1945/QĐ-NHNN về việc ban hành Kế hoạch thực hiện Kế hoạch hành động quốc gia về phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố và tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt giai đoạn 2021-2025.
Mục tiêu tổng quát của Kế hoạch nhằm góp phần xây dựng một cơ chế PCRT có hiệu quả ở Việt Nam; thực hiện trách nhiệm là cơ quan đầu mối của Việt Nam trong Nhóm Châu Á - Thái Bình Dương về phòng, chống rửa tiền (APG), phối hợp với các bộ, ngành, cơ quan liên quan thực hiện trách nhiệm thành viên của Việt Nam trong APG; góp phần bảo vệ tốt nhất lợi ích của quốc gia, của các tổ chức và cá nhân trong nền kinh tế, tăng cường sự ổn định của hệ thống ngân hàng, góp phần bảo đảm an ninh, an toàn, trật tự xã hội, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Kế hoạch đặt ra mục tiêu cụ thể là hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về PCRT của quốc gia, xây dựng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về PCRT trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng phù hợp với tình hình thực tiễn trong nước và hướng tới đáp ứng các chuẩn mực quốc tế. Đồng thời, nâng cao hiệu quả đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền và hợp tác trong nước trên cơ sở thực hiện đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền và đầu mối xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia nhằm giải quyết những rủi ro rửa tiền được phát hiện theo kết quả đánh giá rủi ro quốc gia; nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, giám sát về PCRT đối với các đối tượng báo cáo trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng.
Đồng thời, nghiên cứu, triển khai áp dụng thanh tra trên cơ sở rủi ro về PCRT; Tăng cường nguồn lực, đặc biệt tăng cường nguồn lực cho Cơ quan phòng, chống rửa tiền (Cục Phòng, chống rửa tiền); Tăng cường nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế, đẩy mạnh đàm phán, ký kết các Biên bản ghi nhớ phối hợp, trao đổi thông tin về PCRT với các cơ quan nước ngoài, gia nhập các tổ chức khu vực và quốc tế về PCRT; Tăng cường, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, đào tạo, nâng cao kiến thức về PCRT cho các đối tượng báo cáo trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng; Thực hiện tốt vai trò cơ quan đầu mối của Việt Nam trong việc triển khai các nghĩa vụ thành viên của Việt Nam trong APG, đặc biệt là nghĩa vụ phát sinh theo kết quả đánh giá đa phương của APG đối với cơ chế PCRT, tài trợ khủng bố và tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt của Việt Nam.
Kế hoạch đề ra 6 nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu: (i) Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về PCRT trên cơ sở đáp ứng các yêu cầu quốc tế và phù hợp với thực hiện của Việt Nam. (ii) Nâng cao hiệu quả của công tác đánh giá rủi ro rửa tiền và hợp tác trong nước. (iii) Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát đảm bảo các đối tượng báo cáo trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng tuân thủ các quy định pháp luật về PCRT, hướng đến áp dụng cách tiếp cận trên cơ sở rủi ro. (iv) Nâng cao hiệu quả PCRT, trong đó, tăng cường năng lực cho Cơ quan phòng, chống rửa tiền (Cục Phòng, chống rửa tiền) đảm bảo thực hiện vai trò đầu mối quốc gia trong công tác PCRT. (v) Nâng cao hiệu quả trong hợp tác quốc tế, chia sẻ, trao đổi thông tin trong công tác PCRT. (vi) Tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, đào tạo nhằm nâng cao nhận thức, tăng cường sự hiểu biết của các cơ quan quản lý và các đối tượng báo cáo trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng về công tác PCRT.
Ngày 28/7/2023, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tiếp tục ban hành Thông tư số 09/2023/TT-NHNN hướng dẫn một số điều của Luật Phòng, chống rửa tiền, nhằm thực hiện hiệu quả hơn nữa hoạt động PCRT ở nước ta.
Bên cạnh hoàn thiện quy định pháp luật, để tăng tính độc lập cho cơ quan PCRT, tháng 8/2023, Ngân hàng Nhà nước đề xuất thành lập Cục phòng chống rửa tiền trên cơ sở tổ chức lại Cục Phòng chống rửa tiền từ một đơn vị thuộc Cơ quan Thanh tra giám sát ngân hàng thành một đơn vị thuộc Ngân hàng Nhà nước. Theo Ngân hàng Nhà nước, với chức năng nhiệm vụ hiện nay, Cục Phòng chống rửa tiền được xác định là Tổ chức tình báo tài chính (FIU) của Việt Nam.
Cũng trong năm 2022, NHNN tiếp tục tiếp nhận, tổng hợp, phân tích, xử lý các báo cáo theo quy định của pháp luật về phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố và tội phạm khác có liên quan đến rửa tiền (có gần 1.900 báo cáo giao dịch đáng ngờ); chuyển giao thông tin hoặc hồ sơ vụ việc liên quan đến rửa tiền, tài trợ khủng bố và các tội phạm khác liên quan đến rửa tiền cho cơ quan có thẩm quyền theo quy định của pháp luật với 148 văn bản liên quan đến 894 báo cáo; cung cấp thông tin, tài liệu theo yêu cầu của cơ quan chức năng trong nước (hơn 500 lượt yêu cầu).
Qua quá trình xử lý báo cáo giao dịch đáng ngờ, NHNN đã có các công văn cảnh báo đến các tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài về các nội dung như: Yêu cầu cập nhật danh sách đối tượng tham gia tổ chức khủng bố; Thực hiện các quy định PCRT và tăng cường rà soát báo cáo giao dịch đáng ngờ; Cảnh báo, phòng ngừa, phát hiện các hành vi, thủ đoạn và phương thức có dấu hiệu rủi ro cao về rửa tiền…
Bên cạnh đó, việc đàm phán, ký kết và thực hiện các thỏa thuận về trao đổi thông tin liên quan đến rửa tiền giữa NHNN với các đơn vị liên quan và các đơn vị tình báo tài chính của nhiều quốc gia trên thế giới được quan tâm thực hiện. Trong năm 2022, NHNN đã ký bản ghi nhớ với Tổng cục Hải quan về việc phối hợp, trao đổi cung cấp thông tin; ký Biên bản ghi nhớ (MOU) trao đổi thông tin hợp tác với Cơ quan Tình báo tài chính Vương quốc Anh và đang tiếp tục nghiên cứu các nội dung liên quan đến MOU với một số quốc gia khác.
Trước thềm Hội nghị toàn thể của FATF vào tháng 6/2023, thay mặt Chính phủ Việt Nam, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước đã ký cam kết cấp Chính phủ với FATF về việc thực hiện Kế hoạch hành động gồm 17 hành động do FATF đưa ra cho Việt Nam trong khoảng thời gian nhất định (hoàn thành trước tháng 5/2025). Trong 17 hành động có 2 hành động đảm bảo tính độc lập của FIU và tăng cường chất lượng và số lượng các sản phẩm phân tích và chuyển giao thông tin tình báo tài chính.
Những kết quả trên của NHNN đã đóng góp đáng kể vào kết quả chung thực hiện Đề án Thống kê khu vực kinh tế không được quan sát của các Bộ, ngành trong thời gian qua./.
P.V