Một số giải pháp giáo dục kinh tế tuần hoàn cho sinh viên các trường đại học

09/08/2023 - 08:45 AM

Cỡ chữ

Tóm tắt: Phát triển kinh tế tuần hoàn trở thành xu hướng của các quốc gia, nhất là khi nguồn tài nguyên trên thế giới ngày càng cạn kiệt, giúp giải quyết bài toán giữa lợi ích kinh tế và môi trường. Việt Nam đang nỗ lực phát triển kinh tế theo hướng bền vững, giảm thiểu những tác động xấu đến môi trường và nền kinh tế tuần hoàn là mô hình được quan tâm, định hướng phát triển. Tuy nhiên, việc phát triển kinh tế tuần hoàn cần thay đổi từ trong nhận thức và tư duy, mà điều này phụ thuộc rất nhiều vào công tác tuyên truyền, giáo dục. Trong khuôn khổ bài viết tác giả đề xuất một số giải pháp tăng cường giáo dục nền kinh tế tuần hoàn cho sinh viên của các trường đại học.

Từ khóa: Giáo dục, kinh tế tuần hoàn, sinh viên đại học

Đặt vấn đề

Theo ước tính của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), đến năm 2030, nếu tiếp tục phát triển với mô hình kinh tế tuyến tính (dựa trên quá trình khai thác, sản xuất, tiêu dùng và cuối cùng thải loại ra môi trường), nhu cầu sử dụng tài nguyên của thế giới sẽ tăng gấp 3 lần so với hiện nay, vượt ngoài khả năng cung ứng của trái đất, lượng chất thải sẽ vượt giới hạn sức chịu tải của môi trường[1]. Thực tế đó dẫn đến yêu cầu cấp bách phải tìm ra mô hình kinh tế hiệu quả, bền vững hơn về sử dụng tài nguyên, giảm ô nhiễm, suy thoái môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu,... đó chính là mô hình kinh tế tuần hoàn.

Kinh tế tuần hoàn (Circular Economy) đang trở thành xu thế tất yếu trong bối cảnh tài nguyên ngày càng suy thoái, cạn kiệt, môi trường bị ô nhiễm, biến đổi khí hậu diễn biến khốc liệt. Các hiệp định, thỏa thuận toàn cầu về môi trường, biến đổi khí hậu và phát triển bền vững, các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới đề ra nhiều quy định về tiêu chuẩn phát thải chất thải, khí thải. Đây sẽ là tiền đề để thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn.Theo đó, kinh tế tuần hoàn không chỉ là tái sử dụng chất thải, coi chất thải là tài nguyên mà còn là sự kết nối giữa các hoạt động kinh tế một cách có tính toán từ trước, tạo thành các vòng tuần hoàn trong nền kinh tế. Kinh tế tuần hoàn có thể giữ cho dòng vật chất được sử dụng lâu nhất có thể, khôi phục và tái tạo các sản phẩm, vật liệu ở cuối mỗi vòng sản xuất hay tiêu dùng.

Kinh tế tuần hoàn có thể mang lại nhiều lợi ích cho cả môi trường và kinh tế. Nó giúp giảm thiểu lượng rác thải, tiết kiệm tài nguyên và năng lượng, và giảm thiểu sự phụ thuộc vào các tài nguyên quý hiếm. Ngoài ra, kinh tế tuần hoàn còn tạo ra cơ hội kinh doanh mới cho các doanh nghiệp và có thể tạo ra việc làm mới trong ngành công nghiệp tái chế và xử lý phế thải.

Tại Việt Nam, việc ứng dụng kinh tế tuần hoàn gắn với phát triển bền vững và tăng trưởng xanh đang được quan tâm, đề cập nhiều hơn trong những năm gần đây. Đặc biệt, nội dung về xây dựng kinh tế tuần hoàn được Đại hội XIII của Đảng xác định là một trong những định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021-2030 để đạt được các mục tiêu phát triển bền vững. Các chính sách cụ thể như: Phát triển kinh tế tuần hoàn và quản lý chất thải một cách hiệu quả, đồng thời xây dựng hệ thống giám sát, kiểm tra và đánh giá chất lượng môi trường. Khuyến khích và hỗ trợ các doanh nghiệp phát triển các sản phẩm và dịch vụ tái sử dụng, chia sẻ tài nguyên, sử dụng năng lượng tái tạo và thực hiện các hoạt động tái chế và xử lý phế thải. Tăng cường công tác giáo dục, tuyên truyền và nâng cao nhận thức về kinh tế tuần hoàn, đồng thời đẩy mạnh các hoạt động nghiên cứu và phát triển công nghệ xanh, bảo vệ môi trường và tài nguyên. Đẩy mạnh đổi mới cơ cấu kinh tế, tăng cường sự đồng bộ giữa các ngành công nghiệp, tạo điều kiện cho phát triển các sản phẩm và dịch vụ tái sử dụng, chia sẻ tài nguyên và sử dụng năng lượng tái tạo. Tăng cường hợp tác quốc tế, đưa kinh tế tuần hoàn vào các diễn đàn và hoạt động quốc tế, tạo ra cơ hội hợp tác và trao đổi kinh nghiệm với các quốc gia và tổ chức quốc tế khác trong lĩnh vực kinh tế tuần hoàn.

Thực trạng kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam

Để xây dựng một nền kinh tế tuần hoàn, cần phải áp dụng các nguyên tắc và chiến lược để giảm thiểu sự lãng phí và tối đa hóa giá trị tái sử dụng các tài nguyên. Một số phương pháp thực tiễn bao gồm tái chế, chia sẻ tài nguyên, sử dụng năng lượng tái tạo và thiết kế các sản phẩm có tính năng tái sử dụng.

Mặc dù kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn khởi đầu và chưa phát triển mạnh mẽ, nhưng trong những năm gần đây, đã có những bước tiến đáng kể, đặc biệt trong lĩnh vực xử lý và quản lý chất thải.

Các hoạt động tái sử dụng và tái chế đã được triển khai và thực hiện tại nhiều địa phương, từ đó giúp giảm thiểu lượng chất thải sinh ra và tạo ra nguồn tài nguyên mới. Ngoài ra, các sản phẩm và dịch vụ tái sử dụng cũng đã xuất hiện và được sử dụng rộng rãi, như các sản phẩm từ nhựa tái chế, giấy tái chế, túi xách bằng vải tái sử dụng, điện thoại tái sử dụng,...

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức và hạn chế trong phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam. Một số vấn đề cần được giải quyết gồm: thiếu ý thức và nhận thức của người dân về việc bảo vệ môi trường và sử dụng tài nguyên một cách hiệu quả, chính sách và cơ chế hỗ trợ phát triển kinh tế tuần hoàn chưa đầy đủ và hiệu quả…

Theo báo cáo mới đây của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Việt Nam đang đứng thứ 9 trên thế giới về mức độ ô nhiễm không khí nghiêm trọng. Mức độ ô nhiễm nước và đất cũng đang tăng lên.

Bên cạnh đó, một số tài nguyên quan trọng của Việt Nam đang bị cạn kiệt ở mức độ đáng báo động. Việt Nam có lượng nước lớn, nhưng chất lượng nước ngày càng xuống thấp do ô nhiễm; Đất nông nghiệp cũng đang bị sạt lở hoặc nhiễm mặn nghiêm trọng ở vùng đồng bằng sông Cửu Long. Ngoài ra, nguồn tài nguyên khoáng sản cũng đang dần cạn kiệt, đặc biệt là với những loại quặng phức tạp và khó tách. [2] Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đang phải đối mặt với những thách thức về ô nhiễm môi trường, đặc biệt là trong các đô thị lớn và khu công nghiệp.

Đẩy mạnh chương trình giáo dục kinh tế tuần hoàn

Để phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam, trước hết cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp và người dân, đồng thời xây dựng và thực hiện các chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế tuần hoàn một cách hiệu quả. Trong đó việc giáo dục nền kinh tế tuần hoàn cho sinh viên có ý nghĩa rất lớn trong việc phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam. Điều này giúp cho sinh viên có được nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường và sử dụng tài nguyên một cách hiệu quả; hiểu rõ hơn về ý nghĩa của việc tái sử dụng, tái chế và giảm thiểu chất thải, từ đó sẽ trở thành những người tiêu dùng thông thái và có ý thức về môi trường.

Giáo dục nền kinh tế tuần hoàn còn giúp cho sinh viên hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của việc phát triển kinh tế tuần hoàn trong thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước.

Bên cạnh đó, còn giúp sinh viên có được những kỹ năng và kiến thức cần thiết để tham gia vào các hoạt động kinh tế tuần hoàn, từ đó tạo ra cơ hội việc làm và tăng cường năng lực cạnh tranh của đất nước. Việc phát triển kinh tế tuần hoàn đòi hỏi sự đổi mới và sáng tạo, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ và quản lý.

Theo chuyên gia đến từ châu Âu, tạo ra sự thay đổi cần phải được tiến hành “từ nhỏ tới lớn”, từ cá nhân tới tập thể, từ trẻ em cho tới người lớn thông qua các công tác tuyên truyền, truyền thông và đặc biệt là giáo dục. Các trường học ở Việt Nam cũng đang đưa những nội dung về môi trường vào một số môn học và các tiết ngoại khóa, sinh hoạt. Tuy nhiên, nhà trường nên có nhiều hơn các nội dung về tính tuần hoàn, như các bài học về tái sử dụng đồ cũ, thực hành phân loại rác thải tại nguồn…[6]

Có thể thấy giáo dục, đào tạo kinh tế tuần hoàn đang được phổ biến trên khắp thế giới. Chương trình này tập trung vào việc đào tạo sinh viên về các khía cạnh của nền kinh tế tuần hoàn, bao gồm cả sự tương tác giữa các thành phần khác nhau của nền kinh tế, ví dụ như sản xuất, tiêu thụ và tái chế. Để tăng cường giáo dục nền kinh tế tuần hoàn cho sinh viên tại các trường đại học. Tác giả đề xuất một số các giải pháp để các trường đại học phối hợp với giảng viên, doanh nghiệp có thể áp dụng giáo dục nền kinh tế tuần hoàn cho sinh viên:

* Về phía nhà trường

- Tăng cường giảng dạy về nền kinh tế tuần hoàn trong các khóa học liên quan đến kinh tế và quản lý: Các giáo viên có thể thêm vào giảng dạy các chủ đề liên quan đến sản xuất, tiêu thụ và tái chế để giúp sinh viên hiểu rõ hơn về quá trình tái sử dụng tài nguyên và giảm thiểu tác động của sản xuất đến môi trường.

- Xây dựng các chương trình đào tạo về kinh tế tuần hoàn: Các trường có thể phát triển các chương trình đào tạo bao gồm cả lý thuyết và thực hành để giúp sinh viên phát triển kỹ năng và kiến thức cần thiết để tham gia vào các hoạt động kinh tế tuần hoàn.

- Tạo ra các cơ hội thực tập và nghiên cứu: Các trường đại học có thể hợp tác với các doanh nghiệp và tổ chức để cung cấp cho sinh viên các cơ hội thực tập và nghiên cứu về kinh tế tuần hoàn. Điều này sẽ giúp sinh viên áp dụng các kiến thức và kỹ năng được học trong môi trường thực tế và củng cố sự hiểu biết của họ về nền kinh tế tuần hoàn.

- Tổ chức các hoạt động ngoại khóa liên quan đến kinh tế tuần hoàn: Các trường có thể tổ chức các sự kiện và hoạt động như thảo luận, hội thảo, cuộc thi,... liên quan đến kinh tế tuần hoàn để giúp sinh viên tìm hiểu và thảo luận về chủ đề này. Các hoạt động như vậy cũng có thể tạo ra cơ hội cho sinh viên.

- Đưa giảng viên trực tiếp tham gia các hoạt động và chương trình đào tạo liên quan đến kinh tế tuần hoàn để cập nhật kiến thức và áp dụng vào giảng dạy: Các chương trình đào tạo này cũng giúp cho giáo viên hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của kinh tế tuần hoàn và cách áp dụng vào giảng dạy.

* Về phía doanh nghiệp

- Tổ chức các chương trình thực tế tại doanh nghiệp: Doanh nghiệp có thể tạo cơ hội cho sinh viên thực tập, làm việc tại doanh nghiệp để giúp sinh viên hiểu rõ hơn về quá trình sản xuất, vận hành và quản lý tài nguyên trong doanh nghiệp.

- Tổ chức các buổi đào tạo, hội thảo: Doanh nghiệp có thể tổ chức các buổi đào tạo, hội thảo về kinh tế tuần hoàn để chia sẻ kinh nghiệm, kiến thức với sinh viên.

- Cung cấp tài liệu, thông tin về kinh tế tuần hoàn: Doanh nghiệp có thể cung cấp tài liệu, thông tin liên quan đến kinh tế tuần hoàn cho sinh viên để giúp họ nâng cao kiến thức và hiểu rõ hơn về quy trình sản xuất, vận hành và quản lý tài nguyên trong doanh nghiệp.

- Hợp tác với trường đại học: Doanh nghiệp có thể hợp tác với trường đại học để cung cấp thông tin, tài liệu và các khóa đào tạo về kinh tế tuần hoàn cho sinh viên. Điều này sẽ giúp doanh nghiệp tìm kiếm nhân tài có kiến thức sâu rộng hơn và đồng thời giúp sinh viên hiểu rõ hơn về quy trình sản xuất, vận hành và quản lý tài nguyên trong doanh nghiệp.

Kết luận

Chuyển dịch từ kinh tế tuyến tính sang kinh tế tuần hoàn đang là xu thế chung của toàn cầu và Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế đó. Đó là cách tốt nhất để giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và các ảnh hưởng tiêu cực tới cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm và suy thoái môi trường, hay nói một cách khác, không còn phải đánh đổi giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, thực hiện được đồng thời nhiều mục tiêu của phát triển bền vững. Để thực hiện được định hướng này, đòi hỏi phải có sự nỗ lực của mọi thành phần trong xã hội. Đặc biệt, tăng cường giáo dục nhận thức của sinh viên về kinh tế tuần hoàn không chỉ từ phía nhà trường, giảng viên mà còn có sự tham gia tích cực của doanh nghiệp, đây là động lực trung tâm để dẫn dắt các thế hệ sinh viên thực hiện thay đổi cả về nhận thức và hành vi về phát triển kinh tế tuần hoàn./.

Tài liệu tham khảo

{1} Nguyễn Đình Đáp(2021) “Kinh tế tuần hoàn: Những vấn đề lý luận và thực tiễn”https://tapchinganhang.gov.vn/ kinh-te-tuan-hoan-nhung-van-de-ly-luan-va-thuc-tien.htm, 26/10/2021

{2}Trần Hồng Hà (2021). Phát triển kinh tế tuần hoàn để quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên. Báo Nhân dân Điện tử, https://nhandan.vn/dang-va-cuoc-song/phat-trien-kinh-te-tuan-hoan-de-quan-ly-va-su-dung-hieu-qua- nguon-tai-nguyen-641799/

{3}Trương Thị Mỹ Nhân (2019). Kinh nghiệm xây dựng nền kinh tế tuần hoàn và các điều kiện để chuyển đổi ở Việt Nam. Tạp chí Tài chính, kỳ 1 tháng 12/2019.

{4}Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường (2020). Nghiên cứu, đánh giá, đề xuất các mô hình phát triển nền kinh tế tuần hoàn phù hợp với Việt Nam trong bối cảnh thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững và ứng phó với biến đổi khí hậu.

{5}Bùi Quan Trung, Phạm Hữu Năm (2020). Một số giải pháp thúc đẩy phát triển nền kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam, Tạp chí Tài chính, kỳ 2 tháng 6/2020.

{6}Phạm Sơn (2021) “Lồng ghép kiến thức về kinh tế tuần hoàn vào giáo dục” https://theleader.vn/long-ghep-kien-thuc-ve-kinh-te-tuan-hoan-vao-giao-duc-1620373340807.htm, 15:24, 07/05/2021

TS. Trần Thị Minh Trâm
Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội

Về trang trước In trang