Theo Financial Times, thỏa thuận thuế tối thiểu toàn cầu mang tính bước ngoặt nhắm vào các công ty lớn nhất thế giới đang gặp khó khăn trong việc thực thi do đối mặt với nguy cơ bị ảnh hưởng từ chính trị ở Mỹ và sự ủng hộ của một số quốc gia chủ chốt khác đang "chùn bước".
Gặp khó từ phía Mỹ
Tháng 10/2021, sau các cuộc đàm phán dưới sự sự chủ trì của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), hơn 135 nước nhất trí kế hoạch áp dụng thỏa thuận thuế tối thiểu toàn cầu, bao gồm hai trụ cột.
Theo đó, đối với trụ cột 1, các tập đoàn đa quốc gia lớn nhất sẽ phải trả nhiều thuế hơn ở những nước, nơi mà họ có khách hàng và tạo ra doanh thu. Trụ cột 1 chỉ áp dụng với các công ty đa quốc gia có hơn 20 tỉ Euro doanh thu toàn cầu hàng năm và biên lợi nhuận lớn hơn 10%.
Đối với những công ty này, 25% phần lợi nhuận vượt biên độ lợi nhuận 10% sẽ bị đánh thuế ở nước mà họ tạo ra doanh thu. Trụ cột 1 dự kiến ảnh hưởng đến 100 tập đoàn lớn nhất thế giới, bao gồm nhiều “ông lớn” công nghệ của Mỹ. Điều này có nghĩa là các tập đoàn công nghệ phải trả thuế dựa vào doanh thu tại thị trường mà họ cung cấp các dịch vụ số hóa, thay vì dựa vào doanh thu ghi nhận tại nước mà họ đặt văn phòng trụ sở.
Ảnh minh họa
Trụ cột 2 của thỏa thuận đặt ra mức thuế tối thiểu toàn cầu là 15% đối với các công ty có doanh thu toàn cầu hàng năm hơn 750 tỉ Euro. Trụ cột này dự kiến đẩy tăng mức nộp thuế đối với các công ty ghi nhận thu nhập ở các khu vực pháp lý áp dụng chính sách thuế thấp, hay còn gọi là thiên đường thuế. Theo đó, nếu các công ty đa quốc gia hưởng thuế thu nhập thấp hơn 15% ở nước mà họ đầu tư và kinh doanh thì các nước khác, bao gồm nước mà họ đặt trụ sở chính, có quyền thu thêm phần thuế chênh lệch so với mức tối thiểu này.
Đầu năm 2024, trụ cột 2 của thỏa thuận thuế toàn cầu chính thức có hiệu lực ở Liên minh châu Âu (EU), Anh, Na Uy, Úc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Canada và Việt Nam. Một số nước từ lâu được coi là thiên đường thuế như Ireland, Luxembourg, Hà Lan, Thụy Sĩ và Barbados… cũng thực thi trụ cột 2 kể từ đầu năm. Tính đến đầu tháng 2/2024, có 36 nước thực hiện hoặc đang trong quá trình thông qua các quy định để áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu. OECD ước tính, thỏa thuận thuế tối thiểu sẽ giúp doanh thu thuế toàn cầu tăng thêm đến 9% mỗi năm, tương đương 220 tỉ Euro.
Tuy nhiên cho đến nay, dù đã lên tiếng ủng hộ thuế tối thiểu toàn cầu nhưng Mỹ và Trung Quốc chưa phê chuẩn các nghị quyết liên quan.
Chính quyền của Tổng thống Joe Biden ủng hộ cải cách thuế toàn cầu, nhưng các hiệp ước thuế quốc tế cần phải đạt được đa số 2/3, tức là 67 phiếu tại Thượng viện Mỹ để được nước này phê chuẩn. Đảng Dân chủ của ông Biden, hiện đang chiếm đa số mong manh tại Thượng viện với 51 ghế, đồng nghĩa với việc khó có đủ số phiếu để vượt qua sự phản đối gay gắt từ nghị sỹ Cộng hòa. Nếu không có sự phê chuẩn của Mỹ, cơ sở tối thiểu phải có để thỏa thuận có hiệu lực sẽ không được đáp ứng.
Trong khi đó, triển vọng đắc cử của ông Donald Trump, ứng cử viên hàng đầu cho đề cử tổng thống của Đảng Cộng hòa và là người phản đối mạnh mẽ các thỏa thuận toàn cầu, có thể sẽ khiến toàn bộ quá trình đàm phán trên bị phá hỏng.
Bên cạnh đó, trụ cột 1 của thỏa thuận thuế toàn cầu cũng đang đối mặt với nhiều thách thức trong quá trình đàm phán. Các nước đang phát triển đang nỗ lực chuyển trọng tâm đàm phán từ OECD sang Liên Hợp Quốc, nơi họ có nhiều tiếng nói hơn. Tháng 12 năm ngoái, Liên Hợp Quốc đã bỏ phiếu thông qua một nghị quyết thiết lập vai trò lớn hơn của tổ chức này trong nỗ lực xây dựng một công ước về hợp tác thuế quốc tế.
Nghị quyết được 125 nước ủng hộ, với hầu hết trong số đó là các nước có thu nhập thấp hoặc trung bình như Nigeria, Ghana, Trung Quốc, Ấn Độ, Brazil và Nam Phi. Trái lại, hầu hết trong số 48 nước bỏ phiếu chống nghị quyết đều là các nước phát triển bao gồm các nước thành viên EU, Mỹ, Anh, Nhật Bản và Hàn Quốc.
Diễn biến này, kết hợp với những bất đồng trong quá trình hoàn thiện nội dung cuối cùng, đang đe dọa các nỗ lực đáp ứng thời hạn cuối vào tháng 6/2024 để ký kết trụ cột thứ 1.
Nguy cơ các nước đơn phương hành động
Với những khó khăn trong việc thực thi thuế tối thiểu toàn cầu, EU đang tìm cách cứu vãn các cải cách thuế này thông qua Hội nghị Bộ trưởng Tài chính G20 nhóm họp ở São Paulo. Theo đó, các quan chức châu Âu đang hối thúc các bộ trưởng tài chính G20 cam kết về thời hạn cuối vào tháng Sáu để ký kết trụ cột 1. Một dự thảo của thông cáo chung G20 kêu gọi “đạt được thỏa thuận kịp thời về công ước đa phương về thuế toàn cầu nhằm ký kết vào cuối tháng 6/2024”. Tuy nhiên, đề xuất “thực hiện nhanh chóng” công ước này của EU và Pháp lại không được đưa vào dự thảo thông cáo.
Giữa lúc đó, các nền kinh tế đang phát triển đang tỏ ra ít quan tâm hơn đến các cuộc đàm phán về trụ cột 1, khiến thời hạn ký kết vào cuối tháng Sáu càng trở nên xa vời.
Các nhà phân tích cho biết, giải pháp thay thế cho thỏa thuận thuế toàn cầu có thể là sự rời rạc của các loại thuế do các nước đơn phương đặt ra.
Theo thỏa thuận hiện tại, các nước sẽ xem xét áp thuế dịch vụ kỹ thuật số (DST) của riêng họ nếu như thỏa thuận thuế toàn cầu (trụ cột 1) nhằm vào các tập đoàn công nghệ lớn nhất chưa được các nước phê chuẩn để có hiệu lực vào đầu năm 2024. Tuy nhiên, những bế tắc và trì hoãn về quá trình phê chuẩn thỏa thuận này đang khiến các nước kêu gọi lùi thời điểm đơn phương áp thuế DST đến năm 2025.
Trong năm 2021, một số nền kinh tế đã đồng ý tạm dừng đánh thuế dịch vụ kỹ thuật số đơn phương, những khoản thuế chủ yếu sẽ ảnh hưởng đến các công ty công nghệ lớn có trụ sở ở Mỹ, để tạo điều kiện cho một thỏa thuận đa phương. Nhưng loại thuế này có thể quay trở lại nếu thỏa thuận thuế đa phương không trở thành hiện thực.
Danielle Rolfes, người đứng đầu tư vấn thuế quốc gia của KPMG tại Washington cho biết, cả đảng Cộng hòa lẫn đảng Dân chủ đang phản đối với các loại thuế DST “phân biệt đối xử” đối với tập đoàn công nghệ của Mỹ.
Năm ngoái, Canada đã chính thức áp dụng thuế DST đối với các tập đoàn công nghệ đa quốc gia. Theo các chuyên gia, đây là dấu hiệu cho thấy sự mất kiên nhẫn của các quốc gia đối với cuộc chơi thuế tối thiểu toàn cầu./.
Trần Thị Thu Hằng
Khoa Kế toán, trường Cao đẳng Cộng đồng Hà Nội