Theo Báo cáo Cập nhật thương mại toàn cầu của Hội nghị Liên Hợp Quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), hoạt động thương mại trên thế giới trong năm 2023 dự kiến giảm 5% so với mức kỷ lục năm 2022, tương đương giảm khoảng 1,5 nghìn tỷ USD xuống mức dưới 31 nghìn tỷ USD.
Nhiều yếu tố bất ổn
UNCTAD nhận định, thương mại toàn cầu sụt giảm một phần là do xuất khẩu kém hiệu quả của các nền kinh tế đang phát triển ở Đông Á, một phần khác chịu ảnh hưởng từ nhu cầu sụt giảm ở các nước phát triển.
Bên cạnh đó, trong năm 2023, giá của nhiều hàng hoá đã giảm xuống sau khi tăng cao do ảnh hưởng của lạm phát trong năm ngoái. Việc giá hàng hoá giảm là một nguyên nhân khiến giá trị thương mại hàng hoá toàn cầu giảm. Trong khi đó, giá trị thương mại dịch vụ lại được dự báo tăng 500 tỷ USD trong năm nay, tương đương mức tăng khoảng 7%.
Ảnh minh họa
Tuy nhiên, theo chuyên gia Kinh tế trưởng của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), Ralph Ossa, sự suy giảm của thương mại toàn cầu trong năm nay chủ yếu là do các tác động của nửa đầu năm, khi hàng loạt các yếu tố tiêu cực cùng lúc xuất hiện, bao gồm: Lạm phát dai dẳng và lãi suất cao ở Mỹ và Liên minh châu Âu (EU); sự phục hồi kém ấn tượng hơn dự báo của kinh tế Trung Quốc sau Covid-19 và các dư chấn kéo dài của xung đột tại Ukraine.
Trong nửa cuối năm, các yếu tố trên đã được cải thiện. Theo đó, tỷ lệ lạm phát tại khu vực đồng tiền chung châu Âu – Eurozone hay Anh đã hạ xuống các mức thấp nhất trong nhiều tháng qua, với tỷ lệ lần lượt là 2,4% ở Eurozone và 3,9% tại Anh. Riêng Mỹ, nền kinh tế lớn nhất thế giới, có mức tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) ấn tượng, lên tới 5,2% trong quý III, và tỷ lệ lạm phát chỉ ở mức 3,1% trong tháng 11/2023. Kinh tế Trung Quốc cũng khởi sắc rõ rệt trong những tháng cuối năm. Vì thế, thương mại toàn cầu đang có dấu hiệu hồi phục. Trong báo cáo, UNCTAD ghi nhận điều này khi cho biết dù tổng giá trị giao dịch giảm, khối lượng hàng hoá trong thương mại toàn cầu năm nay vẫn tăng nhẹ (0,8%), phản ánh sự vững vàng của nhu cầu đối với các sản phẩm nhập khẩu trên toàn cầu.
Điều đáng lo ngại hơn, như cảnh báo của UNCTAD, đó là các quốc gia có mối quan hệ thân thiện đang có khuynh hướng giao dịch thương mại với nhau nhiều hơn, trong khi các quốc gia kém thân thiện có khuynh hướng giảm thương mại song phương. Chuyên gia Kinh tế trưởng WTO, Ralph Ossa nhận định:“Trong khi thương mại toàn cầu vẫn phát triển mạnh bằng nhiều cách, căng thẳng thương mại cũng gia tăng và đã xuất hiện một số dấu hiệu của việc phân mảnh. Tuy nhiên, các số liệu cũng không ủng hộ các ý kiến về phi toàn cầu hóa. Vì vậy, tuy có sự phân mảnh nhưng chưa có bằng chứng về một xu hướng phi toàn cầu hóa rộng lớn”.
Triển vọng thương mại toàn cầu 2024
Qua các phân tích có thể thấy, trước những cơn gió ngược, các nước đang tích cực điều chỉnh các chính sách nhằm tìm đường vượt khó. Năm 2024 đang ở phía trước, với những tác động được nhận định là vẫn còn những khó khăn nhưng cũng có nhiều điểm sáng.
Về triển vọng trong năm 2024, UNCTAD cho rằng, các rủi ro liên quan đến căng thẳng địa chính trị toàn cầu, như: Xung đột tại Ukraine, xung đột Hamas-Israel tại dải Gaza, sự gia tăng các chính sách bảo hộ, cũng như tỷ lệ nợ công tăng cao của nhiều quốc gia sẽ tiếp tục là các yếu tố tác động đến dòng chảy thương mại toàn cầu, khiến bức tranh thương mại toàn cầu nhìn chung tương đối bấp bênh trong ngắn và trung hạn. Một số chỉ số kinh tế có thể cải thiện, nhất là du lịch. Tuy nhiên, căng thẳng địa chính trị dai dẳng, mức nợ cao sẽ gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến mô hình thương mại toàn cầu.
Chuyên gia Kinh tế trưởng của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), Pierre-Olivier Gourinchas cho biết: “Chúng ta đang chứng kiến việc gia tăng các hạn chế thương mại mà các quốc gia áp đặt với nhau. Việc này đã bắt đầu từ hơn 1 năm rưỡi qua nhưng hiện đang tăng nhanh và có thể sẽ có các tác động tiêu cực đến dòng chảy thương mại. Ở đây có thể nói đến các biện pháp hạn chế xuất khẩu, các rào cản thuế quan hay một số biện pháp khác”.
Cùng chung nhận định với UNCTAD về rủi ro trong năm tới nhưng WTO đánh giá thương mại toàn cầu vẫn sẽ tăng trưởng, có thể đạt mức tăng 3,3% trong năm 2024. WTO nhận định, sự gia tăng thương mại các mặt hàng có chu kỳ kinh doanh, như máy móc và hàng tiêu dùng lâu bền, sẽ kéo theo thương mại toàn cầu tăng trưởng mạnh mẽ hơn. Trong đó, châu Á dự kiến là khu vực có xuất khẩu và nhập khẩu tăng mạnh nhất.
Theo WTO, những xu hướng chính định hình thương mại toàn cầu năm 2024 là: Tái định hình chuỗi cung ứng, sự hấp dẫn của các thỏa thuận nhỏ, hoạt động của các "Câu lạc bộ trợ cấp", số hóa thương mại. Về mặt tổng thể, WTO cho rằng, triển vọng thương mại năm 2024 được duy trì ở mức cân bằng, có cả tích cực và khó khăn. Tăng trưởng thương mại sẽ tăng ở mức chậm nhưng ổn định. Các lĩnh vực nhạy cảm hơn với chu kỳ kinh doanh sẽ ổn định và hồi phục khi lạm phát giảm và lãi suất bắt đầu giảm.
Theo bà Ngozi Okonjo-Iweala, Tổng Giám đốc WTO, vấn đề cốt lõi của thương mại toàn cầu hiện nay là phải “tái định hình” toàn cầu hóa theo hướng bao trùm và bền vững hơn, để các quốc gia đang phát triển được hưởng lợi thực sự từ thương mại toàn cầu, đồng thời đáp ứng được các cam kết về chống biến đổi khí hậu. Bà cho rằng khi đó thương mại sẽ góp phần quan trọng trong việc giải quyết các thách thức toàn cầu.
Dựa trên các điểm sáng trong năm nay, cũng có nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng dù rủi ro phân mảnh xuất hiện nhưng xu hướng chiếm ưu thế trong thương mại thế giới hiện nay vẫn là thúc đẩy hợp tác, tăng cường ký các Hiệp định thương mại tự do (FTA), ngay cả giữa các nền kinh tế vốn trước đây ít có liên kết. Điển hình như Mỹ và các nước châu Phi trong năm 2023 đã hoàn tất 547 thỏa thuận thương mại và đầu tư trị giá 14,2 tỷ USD, tăng 67% so với năm ngoái hay khối Thị trường chung Nam Mỹ (Mercosur) ký FTA với Singapore và đang thúc đẩy đàm phán FTA với Hàn Quốc, Indonesia…
PV