Năm 2023, với quá nhiều “cơn gió ngược” đã khiến kinh tế toàn cầu rơi vào giai đoạn ảm đạm nhất kể từ cuộc khủng hoảng tài chính thế giới năm 2007-2008. Tuy nhiên, theo các chuyên gia kinh tế, mức độ bấp bênh của nền kinh tế toàn cầu sẽ giảm và dần sáng hơn trong năm 2024.
Bức tranh kinh tế năm 2023 - Nhiều gam màu xám
Trong báo cáo Triển vọng Kinh tế thế giới mới nhất, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) đánh giá, năm 2023 tiếp tục là một năm nhiều khó khăn của nền kinh tế toàn cầu khi phải đối mặt với một loạt thách thức, từ sụt giảm tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP), nợ xấu gia tăng, kim ngạch thương mại - đầu tư suy giảm, cho tới những hệ lụy không mong muốn của bất ổn địa chính trị và các thách thức an ninh phi truyền thống như tác động nặng nề của biến đổi khí hậu…
Quá nhiều “cơn gió nghịch” đó đã đẩy kinh tế toàn cầu năm 2023 vào một trong những giai đoạn ảm đạm nhất kể từ cuộc khủng hoảng tài chính thế giới năm 2007-2008.
Ảnh minh họa
Đại dịch Covid-19 dù đã kết thúc trên toàn cầu, song những di chứng, dư chấn mà của nó vẫn để lại những “cơn đau” không nhẹ cho nhiều nền kinh tế. Cùng với đó, theo IMF, cuộc xung đột quân sự kéo dài và ác liệt giữa Nga và Ukraine ngay trong lòng châu Âu - một trung tâm kinh tế lớn của thế giới đã dẫn tới sự gián đoạn của thị trường năng lượng và lương thực thế giới. Gần đây nhất, cuộc xung đột quy mô lớn giữa Phong trào Hồi giáo Hamas và Israel tại Dải Gaza cũng tác động nghiêm trọng do diễn ra tại khu vực “rốn dầu” Trung Đông hết sức nhạy cảm với kinh tế toàn cầu.
Nhìn chung, theo đánh giá của IMF, các điều kiện kinh tế toàn cầu trong năm 2023 luôn ở tình trạng khá mong manh, dễ bị tổn thương trước những rủi ro kinh tế hay địa chính trị. Trong khi đó, gánh nặng nợ công và việc nhiều nước thắt chặt chính sách tiền tệ chưa từng thấy đã tạo thêm lực cản và làm chậm tiến trình phục hồi kinh tế bất chấp những diễn biến khởi sắc hồi đầu năm 2023.
Định chế tài chính hàng đầu thế giới cho rằng, hoạt động kinh tế toàn cầu vẫn chưa trở về mức trước đại dịch Covid-19, đặc biệt là ở các thị trường mới nổi và các nền kinh tế đang phát triển, đồng thời có sự khác biệt và phân mảnh ngày càng lớn giữa các khu vực. Cùng với đó là những tác động tiêu cực từ các yếu tố khác có tính chu kỳ hơn, như việc nhiều nước giảm hỗ trợ tài chính trong bối cảnh nợ công tăng cao và bất ổn địa chính trị trên thế giới. Bên cạnh đó, giá lương thực thế giới cũng ở mức cao và thường xuyên đối mặt với nguy cơ gián đoạn nguồn cung, gây khó khăn cho nhiều quốc gia thu nhập thấp và các nền kinh tế đang phát triển.
Trong năm 2023, kinh tế thế giới cũng tiếp tục chật vật với cuộc chiến chống lạm phát. Các nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu năng lượng đã trải qua đợt tăng giá mạnh, nhất là từ khi nguồn nhập khẩu dầu khí từ Nga đứt gãy. Theo IMF, việc giá năng lượng cao và nguồn cung giảm đóng vai trò lớn vào việc đẩy lạm phát lõi tăng lên ở nhiều nước. Số liệu của chuyên trang tài chính Financial Times cho thấy giá dầu đã tăng khoảng 25% do việc cắt giảm nguồn cung kéo dài từ các thành viên Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ và đối tác (OPEC+). Giá lương thực cũng ở mức cao và thường xuyên đối mặt với nguy cơ gián đoạn nguồn cung gây khó khăn cho nhiều quốc gia thu nhập thấp và các nền kinh tế đang phát triển. Thực tế này khiến nhiều nước phải oằn mình trước áp lực chống lạm phát và tiến trình phục hồi kinh tế luôn gặp trở ngại.
Những “cơn gió ngược” thổi mạnh đã đẩy lùi tốc độ tăng trưởng kinh tế toàn cầu trong năm 2023. Báo cáo mới nhất của tổ chức xếp hạng tín dụng uy tín Fitch Ratings đánh giá, tăng trưởng GDP chung của thế giới năm 2023 sẽ đạt khoảng từ 2,5-3%, thấp hơn mức dự báo 3,3-3,5% trước đó của IMF và Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD).
Trong khi đó, Ngân hàng Thế giới (WB) còn đưa ra dự báo kém tích cực hơn khi cho rằng, tăng trưởng GDP toàn cầu năm 2023 thậm chí sẽ không vượt quá 2,1% dù đã điều chỉnh tăng 0,4 điểm phần trăm so với dự báo hồi quý I/2023. Các nền kinh tế đầu tàu - những nền kinh tế phát triển nhất thế giới chỉ đạt mức tăng trưởng 0,7%, trong khi các nền kinh tế đang phát triển và thị trường mới nổi dự kiến tăng trưởng 4% trong năm nay.
Số liệu của Hội nghị Liên Hợp Quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD) cũng cho thấy bức tranh kinh tế thế giới năm 2023 rất ảm đạm, khi thương mại toàn cầu trong năm ước tính sụt giảm 5% so với năm 2022, UNCTAD ước tính, kim ngạch thương mại toàn cầu năm 2023 đạt xấp xỉ 30.700 tỷ USD, giảm gần 2.000 tỷ USD so với năm 2022, tương đương mức giảm 8%.
Triển vọng năm 2024
Năm 2023 đã kết thúc với nhiều gam màu xám, tuy nhiên, IMF cho rằng, vẫn có không ít điểm sáng trong bức tranh chủ đạo của kinh tế thế giới và kinh tế toàn cầu đang hoạt động tốt hơn dự đoán. Lạm phát đang có xu hướng giảm ở nhiều khu vực trên thế giới. Theo báo cáo Triển vọng Kinh tế thế giới của IMF, một trong những điểm sáng nhất là lạm phát cơ bản toàn cầu đang trên đà giảm từ mức 9,2% năm 2022 xuống còn 5,9% năm nay và xu thế này sẽ tiếp tục xuống còn khoảng 4,8% năm 2024. Lạm phát lõi, không bao gồm giá thực phẩm và năng lượng vốn đầy biến động, cũng dự kiến giảm xuống 4,5%.
Xu hướng lạm phát hạ nhiệt ở nhiều quốc gia trên thế giới đang thúc đẩy các ngân hàng trung ương giảm lãi suất hoặc ít nhất là không tăng lãi suất như hầu hết các tháng trong năm 2023. Chi phí đi vay giảm là động lực thúc đẩy đầu tư và mua nhà.
Tại châu Âu, việc nền kinh tế trì trệ đã giúp lạm phát giảm xuống mức 2,4% trong tháng 11/2023, từ mức đỉnh 10% vào một năm trước. Điều này giúp ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) tiến gần hơn đến với mức lạm phát mục tiêu 2% ngay cả khi các quan chức cảnh báo về những rủi ro phát sinh lạm phát do áp lực từ tiền lương và biến động thị trường. Bên cạnh đó, sự sụt giảm chi phí đầu vào PMI củng cố niềm tin về việc chỉ số giá tiêu dùng (CPI) có thể duy trì ở mức ổn định 2% trong sáu tháng tới.
Hoạt động kinh tế cũng cho thấy khả năng phục hồi đáng kể, với GDP tăng trưởng ở mức 5,2% trong quý III/2023, Goldman Sachs Research bày tỏ lạc quan về tăng trưởng kinh tế toàn cầu năm 2023 khi cho rằng kết quả đã vượt kỳ vọng của hầu hết chuyên gia kinh tế. Tăng trưởng GDP dù chậm nhưng vững chắc, thị trường lao động khởi sắc, chi tiêu toàn cầu bắt đầu tăng sau giai đoạn trì trệ hậu đại dịch Covid-19. Tỷ lệ thất nghiệp tại phần lớn các nền kinh tế hàng đầu đều ở mức thấp hơn khoảng 0,5 điểm phần trăm so với mức trước đại dịch. Đây là những chỉ dấu thuyết phục để giới chuyên gia tin tưởng kinh tế toàn cầu sẽ "hạ cánh mềm" trong năm nay và năm sau.
Châu Á vẫn nổi lên là khu vực có mức tăng trưởng kinh tế cao hơn mặt bằng chung của nền kinh tế toàn cầu. Trong báo cáo Triển vọng Phát triển châu Á công bố tháng 12/2023, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) nhìn nhận, kinh tế khu vực châu Á đã cho thấy nhiều tín hiệu tích cực hơn và tăng trưởng của khu vực năm 2023 dự kiến đạt mức 4,9% (tăng nhẹ so với mức dự báo 4,7% hồi tháng 9), chủ yếu nhờ sự phục hồi của nền kinh tế Trung Quốc. Định chế tài chính lớn nhất khu vực này cũng nâng dự báo tăng trưởng của nền kinh tế Trung Quốc lớn thứ hai thế giới từ mức 4,9% lên 5,2% trong năm 2023. Theo đánh giá, kinh tế Trung Quốc đã tăng trưởng cao hơn dự kiến trong quý II/2023.
Trong báo cáo, ADB cũng ghi nhận tăng trưởng kinh tế của khu vực gồm 46 nền kinh tế (không bao gồm Nhật Bản, Australia và New Zealand) là nhờ “đòn bẩy” của các chính sách kích cầu tiêu dùng nội địa, sự phục hồi của ngành du lịch và nguồn kiều hối chuyển về tăng mạnh. Các hoạt động sản xuất công nghiệp và tiêu dùng nội địa trong tháng 9/2023 đều đảo chiều tăng mạnh, nhờ chính phủ các nước này áp dụng các chính sách khôi phục và phát triển kinh tế thời kỳ hậu đại dịch.
Theo IMF, Mỹ cũng là một trong những điểm sáng của kinh tế thế giới năm 2023. Kinh tế Mỹ đã thể hiện sức mạnh cao hơn kỳ vọng, không chỉ thoát khỏi nguy cơ suy thoái, mà còn tăng trưởng ổn định trong năm 2023. Chi tiêu tiêu dùng mạnh, đầu tư tăng trưởng ổn định, với sự hỗ trợ hiệu quả của thị trường việc làm vững chắc và tỷ lệ thất nghiệp ở mức thấp kỷ lục (khoảng 3,9%) trong nhiều năm đã giúp kinh tế Mỹ tăng trưởng tới 5,2% trong quý III/2023, mức cao nhất kể từ quý IV/2021, trở thành một động lực thúc đẩy kinh tế toàn cầu.
Hàng loạt nền kinh tế thị trường mới nổi cũng cho thấy sức bền và khả năng phục hồi mạnh mẽ trước tình hình ảm đạm của kinh tế toàn cầu năm 2023. IMF cho rằng, các nền kinh tế mới nổi và đang phát triển, nhất là ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương, là một điểm sáng nổi bật với mức tăng trưởng có thể đạt khoảng 4% trong năm 2023. Trong đó, đáng chú ý, kinh tế Việt Nam cũng là điểm sáng trong bức tranh kinh tế chung của khu vực và toàn cầu. Tăng trưởng GDP của Việt Nam 3 quý đầu năm đạt 4,2%, cao hơn nhiều so với mức tăng trưởng 3,0% bình quân toàn cầu theo dự báo trước đó của IMF. ADB cho rằng, tăng trưởng của Việt Nam năm 2023 đạt khoảng 5,2% và tăng lên 6% trong năm tới.
Có thể nói, kinh tế thế giới đã trải qua một năm 2023 đầy biến động và thách thức. Dư âm COVID-19 vẫn còn nặng nề, lạm phát cao, nhiều nền kinh tế lớn đua nhau siết chặt dòng tiền kèm theo hàng loạt bất ổn về địa chính trị ở nhiều điểm nóng… Mặc dù vậy, hầu hết các chuyên gia kinh tế đều cho rằng, kinh tế toàn cầu đã tránh được một vòng xoáy suy thoái mới. Cùng với đó là những tín hiệu khởi sắc như chi tiêu tiêu dùng tăng, sản xuất phục hồi, tỷ lệ thất nghiệp tiếp tục đi xuống và lạm phát đang trên đà hạ nhiệt. Đó là cơ sở để tin tưởng và hy vọng kinh tế toàn cầu tươi sáng hơn trong năm 2024.
Thu Hường