Ngày 01/02/2019, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 146/QĐ-TTg phê duyệt Đề án Thống kê khu vực kinh tế chưa được quan sát. Triển khai Chương trình hành động thực hiện Đề án trong năm 2022, cùng với các Bộ, ngành liên quan, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, trực tiếp là Tổng cục Thống kê đã tiến hành thực hiện nhiều công việc như: Nghiên cứu lý luận và kinh nghiệm quốc tế đo lường khu vực kinh tế chưa được quan sát; Đánh giá thực trạng khu vực kinh tế chưa được quan sát; Đo lường và cập nhật kết quả biên soạn tài khoản quốc gia; Đổi mới, hoàn thiện chuyên môn nghiệp vụ thống kê; Mở rộng hợp tác quốc tế về thống kê khu vực kinh tế chưa được quan sát; Ban hành các văn bản pháp lý tăng cường quản lý, nhằm chính thức hóa các hoạt động kinh tế phi chính thức.
Với việc thực hiện đồng thời các nhiệm vụ trên, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Tổng cục Thống kê đã đạt được nhiều kết quả trong thực hiện Đề án Thống kê khu vực kinh tế chưa được quan sát. Cụ thể:
- Về kết quả ban hành các văn bản pháp lý tăng cường quản lý nhằm chính thức hóa các hoạt động kinh tế phi chính thức, Bộ Kế hoạch và Đầu tư tiếp tục triển khai các văn bản pháp lý quy định về đặc điểm pháp lý của hộ kinh doanh đã ban hành đến năm 2021; không ban hành hoặc tham mưu cho cơ quan thẩm quyền ban hành văn bản pháp lý quy định về đặc điểm pháp lý của hộ kinh doanh trong năm 2022. Hệ thống văn bản đã quy định khá rõ đặc điểm pháp lý của hộ kinh doanh, từ việc xác định thế nào là hộ kinh doanh; quyền và trách nhiệm của hộ kinh doanh; thủ tục đăng ký hộ kinh doanh; tạm ngừng và chấm dứt hoạt động của hộ kinh doanh theo quy định tại Nghị định số 01/2021/NĐ-CP ngày 04/01/2021 về đăng ký doanh nghiệp và Thông tư số 01/2021/TT-BKHĐT ngày 16/3/2021 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư về hướng dẫn đăng ký doanh nghiệp.
Về văn bản chính sách ưu đãi và hỗ trợ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã tham mưu cho cơ quan có thẩm quyền ban hành các văn bản chính sách tập trung vào hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh trong bối cảnh Covid-19; chính sách về tài khóa, tiền tệ nhằm phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội; hỗ trợ lãi suất từ ngân sách nhà nước đối với khoản vay của doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh. Chính sách hỗ trợ phục hồi do Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì ban hành hoặc trình cấp trên ban hành đã có những hiệu quả nhất định cho hộ kinh doanh, từ đó tạo sự hấp dẫn để họ chuyển sang hoạt động theo loại hình doanh nghiệp. Đây là cách thức hỗ trợ có tác động đến hộ gia đình chưa đăng ký kinh doanh, giúp họ thấy được lợi ích của hộ kinh doanh được hỗ trợ khi kinh doanh gặp những rủi ro như dịch bệnh, thiên tai. Từ đó thúc đẩy hộ kinh doanh phi chính thức chuyển sang chủ thể chính thức ở quy mô nhỏ là các hộ kinh doanh có đăng ký hoặc sang doanh nghiệp.
- Tổng cục Thống kê nghiên cứu lý luận và kinh nghiệm quốc tế đo lường khu vực kinh tế chưa được quan sát của các tổ chức: OECD, IMF, ILO và một số Cơ quan Thống kê quốc gia đồng biên soạn cuốn sổ tay “Đo lường khu vực kinh tế chưa được quan sát”. Theo đó, khu vực kinh tế chưa được quan sát (NOE) được phân chia thành 5 thành tố, gồm: Hoạt động kinh tế ngầm; Hoạt động kinh tế bất hợp pháp; Hoạt động kinh tế phi chính thức chưa được quan sát; Hoạt động kinh tế tự sản, tự tiêu của hộ gia đình; Hoạt động kinh tế bị bỏ sót trong các chương trình thu thập dữ liệu thống kê.
Do đây là những vấn đề mới, Tổng cục Thống kê tập trung nghiên cứu, dựa trên phương pháp luận của Hệ thống tài khoản quốc gia năm 2008 và các tài liệu hướng dẫn của các tổ chức quốc tế làm nền tảng lý luận; đồng thời nghiên cứu phương pháp luận và kết quả đo lường của các công trình khoa học về đo lường khu vực kinh tế chưa được quan sát; học tập kinh nghiệm, đề xuất hỗ trợ kỹ thuật của các tổ chức quốc tế có uy tín như IMF.
Trong 5 thành tố của khu vực NOE, hoạt động kinh tế bị bỏ sót trong các chương trình thu thập dữ liệu thống kê đã được TCTK rà soát trong quá trình thực hiện đánh giá lại quy mô GDP năm 2019. Hoạt động tự sản, tự tiêu của hộ gia đình và khu vực kinh tế phi chính thức đã được thu thập thông tin và tính toán trong phạm vi quy mô GDP. Thực hiện Đề án NOE, TCTK tiến hành bóc tách 2 thành tố này trong quy mô GDP để đánh giá quy mô trong nền kinh tế, đồng thời phục vụ công tác hoạch định chính sách chính thức hóa khu vực phi chính thức.
TCTK cũng đã tiến hành nghiên cứu tổng quan khung lý luận, phương pháp và kinh nghiệm về đo lường khu vực kinh tế ngầm và kinh tế bất hợp pháp từ các tài liệu của quốc tế như UNSD, UNODC, OECD và các nghiên cứu được công bố quốc tế để xây dựng phương pháp luận, nguồn thông tin đầu vào và đề ra những giải pháp nhằm đo lường được khu vực kinh tế bất hợp pháp và kinh tế ngầm tại Việt Nam.
Qua đánh giá thực trạng khu vực NOE, kết quả cho thấy, các hoạt động kinh tế chưa được quan sát xuất hiện đa dạng và phức tạp. Từ các đặc điểm của 5 nhóm hoạt động thuộc khu vực kinh tế chưa được quan sát và từ thực tiễn, tổng hợp báo cáo của các Bộ, ngành, địa phương, TCTK liên tục rà soát và cập nhật vào dự thảo Danh mục hoạt động kinh tế chưa được quan sát các hoạt động mới xuất hiện trong nền kinh tế như: Các hoạt động tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin (đặc biệt là các ứng dụng trí tuệ nhân tạo), hoạt động kinh tế chia sẻ, kinh tế số, kinh tế đêm, kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh…, nhằm đảm bảo dự thảo Danh mục hoạt động kinh tế chưa được quan sát phản ánh sát thực, đầy đủ và kịp thời thực trạng khu vực này.
Qua đánh giá thực trạng khu vực NOE cho thấy
các hoạt động kinh tế chưa được quan sát xuất hiện đa dạng và phức tạp
TCTK cũng đã có được kết quả đo lường, tính toán khu vực phi chính thức và hoạt động tự sản, tự tiêu của hộ gia đình năm 2020-2021.
Cùng với những kết quả trên, năm 2022, TCTK tích cực đổi mới, hoàn thiện chuyên môn nghiệp vụ thống kê. Tiếp tục rà soát, xây dựng nội dung giải thích chi tiết cho từng chỉ tiêu theo hướng các khái niệm, phạm vi, phân tổ, phương pháp tính phù hợp với các quy định quản lý hiện hành của các chỉ tiêu trong dự thảo Hệ thống chỉ tiêu nguồn thông tin đầu vào phục vụ đo lường khu vực NOE, dựa trên dự thảo Danh mục các chỉ tiêu đầu vào phục vụ đo lường khu vực NOE.
Về hợp tác quốc tế, thực hiện chủ trương tham gia Dự án “Số liệu thống kê và dữ liệu đo lường các dòng tài chính bất hợp pháp ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương” sử dụng vốn hỗ trợ phát triển chính thức do UNODC, ESCAP và UNCTAD tài trợ tại Quyết định số 2025/QĐ-TTg ngày 02/12/2021, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã ban hành Văn kiện Dự án “Số liệu thống kê và dữ liệu đo lường các dòng tài chính bất hợp pháp ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương” kèm theo Quyết định số 1800/QĐ-BKHĐT ngày 31/12/2021. Triển khai các công việc của Văn kiện Dự án, trong năm 2022, TCTK đã tổ chức thành công Hội thảo lần thứ nhất về Các hoạt động thí điểm đo lường dòng tài chính bất hợp pháp ở Việt Nam liên quan đến buôn bán động vật hoang dã; tổ chức lớp tập huấn hoàn thiện Bảng đánh giá tính sẵn có của dữ liệu các dòng tài chính bất hợp pháp ở Việt Nam liên quan đến buôn bán trái phép động thực vật hoang dã cho các Bộ, ngành; gửi Phiếu khảo sát thu thập thông tin về buôn bán động thực vật hoang dã ở Việt Nam đến các bộ, ngành; tiếp cận các nghiên cứu sẵn có, các nguồn thông tin liên quan…
Quá trình đánh giá tính sẵn có của dữ liệu cho thấy, các cơ quan chức năng của Việt Nam không có sẵn dữ liệu được tổng hợp theo các chỉ tiêu. Do vậy, tất cả dữ liệu phục vụ tính toán thử nghiệm đều được sử dụng từ các nguồn dữ liệu công bố công khai của các tổ chức quốc tế. Do các nguồn thông tin không có đầy đủ, nên TCTK chưa ước tính được số liệu nhu cầu sử dụng một số sản phẩm động vật hoang dã ở cấp cả nước và cũng chưa thể ước tính các dòng tài chính bất hợp pháp từ Việt Nam ra nước ngoài. Mặc dù vậy, TCTK đã có thể ước tính được nhu cầu sử dụng một số sản phẩm động vật hoang dã ở một số tỉnh, thành phố lớn của Việt Nam.
Trong năm 2023, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Tổng cục Thống kê đang tiếp tục triển khai thực hiện các Chương trình hành động ban hành kèm theo Quyết định số 146/QĐ-TTg, trong đó tập trung vào một số hoạt động:
- Rà soát, cập nhật dự thảo Danh mục hoạt động kinh tế và Hệ thống chỉ tiêu nguồn thông tin đầu vào phục vụ đo lường khu vực NOE.
- Nghiên cứu, xây dựng và ban hành hướng dẫn về Danh mục hoạt động và nguồn thông tin phục vụ đo lường khu vực kinh tế chưa được quan sát.
- Đổi mới, hoàn thiện chuyên môn nghiệp vụ thống kê, trong đó triển khai xây dựng, hoàn thiện nguồn thông tin phản ánh đầy đủ hơn quy mô của nền kinh tế; cài đặt nhu cầu thông tin về hoạt động sản xuất kinh doanh của khu vực NOE vào các cuộc điều tra, tổng điều tra và các chế độ báo cáo thống kê; tính toán giá trị tăng thêm khu vực phi chính thức và hoạt động tự sản tự tiêu hộ gia đình.
- Tiếp tục mở rộng hợp tác quốc tế về thống kê khu vực NOE./.
Nguyễn Thị Mai Hạnh
Vụ trưởng Vụ Hệ thống Tài khoản quốc gia - TCTK
Phóng viên Đoàn Minh Châu